Tradycyjne tynki zewnętrzne

Z wielu rodzajów tynków jakie są obecnie stosowane tylko tradycyjne tynki warstwowe, wapienne i wapienno-cementowe mają wszystkie właściwości na poziomie pozwalającym na jednoczesne spełnienie wszystkich wymagań stawianych przed tynkami zewnętrznymi.

Doświadczenie i wiele przykładów pokazuje, że tradycyjne wyprawy tynkarskie, dobrze wykonane jeszcze na początku XX wieku, bez uszkodzeń przetrwały do dzisiaj. Jedyne prace, które należało w ciągu tych 100 lat na nich wykonać, to odnawianie powłoki malarskiej.

Tynki zwykłe wykonywane z tradycyjnych zapraw

Tynki zwykłe są najstarszym, tradycyjnym i nadal powszechnie stosowanym sposobem wykańczania powierzchni ścian murowanych. Używane były już w starożytności. Przez wieki podstawowymi materiałami wykorzystywanymi do przygotowania zwykłych zapraw tynkarskich były wapno gaszone (hydratyzowane) i piasek. Przed stu laty obok zapraw tynkarskich wapiennych zaczęto stosować zaprawy tynkarskie cementowo-wapienne, a w niektórych przypadkach również cementowe.

Trwałość tynków cementowo-wapiennych i wapiennych szacuje się na minimum 50-80 lat.

Tynki zwykłe wykonywane z tradycyjnych zapraw zaliczane są obecnie do zapraw tynkarskich ogólnego przeznaczenia. Zaprawy tynkarskie są udostępniane na rynku i wprowadzenie do obrotu w oparciu o normy, w zależności od miejsca i sposobu wytwarzania. Norma PN-B-10114:2017-07 dotyczy zapraw według przepisu wytwarzanych na budowie. Norma PN-EN 998-1:2016 ma zastosowanie do zapraw tynkarskich wytwarzanych w zakładzie. Obie normy obejmują zaprawy tynkarskie ogólnego przeznaczenia, a w tym tradycyjne zaprawy do wykonywania tynków zwykłych.

Wymagania wobec tynków zewnętrznych

Tradycyjne tynki zwykłe są wykonywane jako jedno-, dwu- i trójwarstwowe. To w ilu warstwach jest nakładany tynk, z jakich składników i w jakich proporcjach zestawiana jest zaprawa tynkarska, zależy od położenia ściany w budynku, czy jest to powierzchnia zewnętrzna czy wewnętrzna, w jakim stopniu jest narażona na działanie czynników atmosferycznych, na uszkodzenia mechaniczne i od wielu innych.

Każda z warstw tynku zwykłego pełni określoną funkcję:

• Warstwa pierwsza: OBRZUTKA - warstwa czepna i magazynująca sole;
• Warstwa druga: NARZUT - wyrównywanie, bariera dla wnikania wody z zewnątrz;
• Warstwa trzecia: GŁADŹ/SZLICHA - dekoracja, łatwe odparowanie wody

Tynki jednowarstwowe wykonuje się przez naniesienie narzutu bezpośrednio na podłoże.

Tynki dwuwarstwowe składają się z obrzutki i narzutu

Wytrzymałość obrzutki (narzutu w przypadku tynku jednowarstwowego) powinna być tak dobrana, aby jej wytrzymałość na ściskanie nie przekraczała wytrzymałości podłoża. Każda kolejna warstwa powinna mieć mniejszą wytrzymałość.

Tynk zewnętrzny powinien zapewniać trwały i estetyczny wygląd elewacji

Sposób wykończenia powierzchni ścian zewnętrznych oraz jakie materiały są do tego wykorzystane, ma bardzo duży wpływ na wygląd i estetykę całego budynku – z całą pewnością nie mniej ważny niż dach i okna. W przypadku wyboru elewacji jej funkcja estetyczna jest często uważana przez inwestorów za najważniejszą. Dlatego najczęściej, jeżeli zdecydują się na otynkowanie ścian, to skupiają się na wyborze koloru i faktury tynku. Jednak to czy tynk będzie odpowiednio długo pełnił swą rolę estetyczną i będzie tworzył oczekiwany wizerunek budynku zależy od wielu czynników. Należy pamiętać, że tynk oprócz funkcji estetycznej ma spełnić jeszcze wiele innych ważnych zadań i wymagań, które w efekcie znacząco wpływają na trwałość jego wyglądu.

Tynk jako ochrona muru przed działaniem czynników zewnętrznych

Jedną z podstawowych funkcji tynku jest skuteczna ochrona muru, a w konsekwencji i budynku, przed destrukcyjnym wpływem warunków środowiskowych i oddziaływań zewnętrznych (woda, wilgoć, lód, zmiany temperatury i wilgotności, promieniowanie słoneczne, zanieczyszczenia chemiczne i mikrobiologiczne, uszkodzenia mechaniczne i inne). W wypadku jakichkolwiek uszkodzeń, znacznie łatwiejsze i tańsze jest naprawienie tynku, niż muru, który jest przez niego chroniony.

Tynki wykonane z zapraw, w których podstawowym materiałem wiążącym jest wapno są jedynymi, w których występuje efekt samozabliźniania się mikropęknięć. Jest to zdolność do zasklepiania się drobnych rys powstałych w trakcie eksploatacji, spowodowanych zmianami temperatury, wilgotności, mrozem czy też różnymi odkształceniami podłoża i tynku.

Samozabliźnianie się tynku jest procesem wynikającym z wiązania przez wapno (wodorotlenek wapnia, Ca(OH)₂) będące w tynku, CO₂ z atmosfery i tworzenie CaCO₃ czyli wapienia odpornego na wilgoć.

Do przekształcenia się wapna (wodorotlenek wapnia, Ca(OH)₂) będącego składnikiem zaprawy tynkarskiej w wapień (CaCO₃) odporny na wilgoć, potrzebny jest dwutlenek węgla (CO₂) z atmosfery. W warstwie układanej zaprawy, podczas jej wiązania i twardnienia, tylko jej powierzchnia ma dobry dostęp do CO₂ . Dlatego głębiej pozostaje pewna część niezwiązanego wapna. W wypadku powstania zarysowań tynku, niezwiązane wcześniej wapno ma kontakt z dwutlenkiem węgla (CO₂) z atmosfery - następuje reakcja w wyniku której powstaje wapień który wypełnia i zamyka rysy.

Należy również pamiętać, że utwardzone tynki zawierające odpowiednie ilości wapna są elastyczne, zdolne do odkształceń oraz współpracy i przyczepności do podłoża. Dlatego zaprawy tynkarskie powinny zawierać duże ilości wapna hydratyzowanego.

Twarde i sztywne powłoki wykonane bez użycia wapna często ulegają zarysowaniom i odspajają się od powierzchni którą powinny chronić. Prowadzi to do szybkiego zawilgocenia muru, a w konsekwencji jego destrukcji. Należy tu pamiętać, że większość z używanych obecnie elementów murowych należy stosować w murach zabezpieczonych, czyli pokrytych, na przykład, wyprawą tynkarską.

W pierwszej połowie ubiegłego wieku próbowano zastąpić wapno cementem i stosowano mocne, zwarte i nieprzepuszczalne zaprawy tynkarskie. Uznano wówczas, że jeżeli wapno zastąpi się materiałem mocnym, nieprzepuszczalnym dla wody, to znacząco poprawi się ochrona budynków przed działaniem warunków atmosferycznych. Jednak bardzo szybko okazało się, że mocne wcale nie oznacza trwałe, a nienasiąkliwe nie oznacza, iż w murze nie ma wilgoci.

Tynk wykonany z zaprawy cementowej ma dużą wytrzymałość, ale również sztywność oraz wysoki skurcz i rozszerzalność termiczną. Dlatego tynki cementowe łatwo ulegają uszkodzeniom. Proces degradacji tynków, a w konsekwencji również podłoża które ochraniają, rozpoczyna się od ich spękania, co ułatwia dostęp wody i wilgoci do wnętrza przegrody. Kolejnym etapem jest stopniowe odspajanie się tynków od podłoża. Degradacja postępuje tym szybciej im mocniejsze i bardziej nieprzepuszczalne są tynki.

Dlatego stosowanie tynków cementowych powinno być ograniczone tylko do tych miejsc gdzie jest to uzasadnione, na przykład jako podłoże pod hydroizolacje w pomieszczeniach mokrych czy w strefach cokołowych budynków. Jednocześnie dla polepszenia urabialności zaleca się dodawanie do zaprawy cementowej wapna hydratyzowanego w ilości 20 % wagowo w stosunku do cementu.

Wykonanie pozornie szczelnych powłok z ociepleniem styropianem podobnie równie często nie tylko nie zabezpiecza przed zawilgoceniem ściany, ale skutecznie zatrzymuje w niej wilgoć i w znaczący sposób obniża jej izolacyjność termiczną.

Tradycyjny, zwykły tynk z wapnem w wypadku zawilgocenia muru umożliwia usunięcie wody z podłoża, wykorzystuje się zjawisko podciągania kapilarnego cieczy. Szczególnie skutecznie można to zrobić stosując tynki wielowarstwowe, które działają jak naturalna pompą ssąca, odciągająca z murów wilgoć – rys A. Poszczególne warstwy powinny być tak wykonane, aby pierwsza (obrzutka) miała największe pory (największe uziarnienie piasku – rys B) i najmniejsza zawartość wapna, a kolejne miały pory odpowiednio mniejsze.

Rys.A Tradycyjny tynk cementowo-wapienny trójwarstwowy zewnętrzny - rola poszczególnych warstw i proporcje składników

Rys.B  Optymalne uziarnienie piasku w poszczególnych warstwach tynku zwykłego

Dodatkowo pierwsza warstwa, bardziej porowata niż pozostałe, jest doskonałym miejscem do magazynowania soli bez uszkodzenia tynku. Kolejne warstwy są bardziej elastyczne (rośnie ilość wapna), a przez to są one zdolne do kompensowania naprężeń pojawiających się przy rozroście kryształów soli. Zapobiega to powstawaniu pęknięć tynku. Gdy po latach funkcjonowania opisanego mechanizmu wyczerpią się zdolności do dalszego magazynowania zanieczyszczeń, należy tynk skuć do podłoża i położyć go od nowa.

Odpowiednia przyczepność do podłoża tradycyjnego tynku

Przy doborze proporcji składników zaprawy tynkarskiej należy zapewnić jej odpowiednią przyczepności do podłoża. Bez stosowania chemicznych środków adhezyjnych popra­wiających przyczepność tynków do podłoża, tynki z udziałem wapna można łatwo nakładać zarówno na podłożach betonowych jak i z cegły silikatowej, ceramiki czerwonej, bloczków beto­nowych oraz bloczków betonu komórkowego. W przypadku materiałów bardziej porowatych, mniej wytrzymałych należy zwiększać udział wapna w obrzutce.

Różne odkształcenia podłoża i zaprawy wywołane skurczem/pęcznieniem pod wpływem wilgoci, temperatury, karbonatyzacji czy zmiany reologiczne itp. mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń zarówno muru (elementów murowych i zaprawy murarskiej) jak i tynku. Udział wapna w zaprawie nadaje jej pewną elastyczność, pozwalającą na zredukowanie niebezpieczeństwa uszkodzeń spowodowanych różnicami odkształceń.

Tynk poprawia ognioodporność

Grubsza warstwa tynku zwiększa z jednej strony ognioodporność działając podobnie jak zwiększone otulenie zbrojenia w konstrukcjach żelbetowych. Z drugiej strony grubszy, elastyczny tynk w nieporównywalnie większym stopniu zapewnia szczelność co przy ocenie ognioodporności ma duże znaczenie.

Tynk ma wpływ na izolacyjność akustyczną

Na izolacyjność akustyczną przegrody znaczący wpływ ma jej masa powierzchniowa. Ściany wykańczane cienkimi i lekkimi wyprawami tynkarskimi mają zauważalnie niższą izolacyjność akustyczną od ścian pokrytych grubszymi tynkami zwykłymi. Dodatkowo cienkie powłoki łatwo ulegają zarysowaniom w wyniku zarysowań murów, szczególnie na murach z niewypełnionymi zaprawą spoinami pionowymi, czy też na murach wykonanych z użyciem nieodpowiedniej zaprawy murarskiej.

Przygotowanie tradycyjnego tynku na budowie lub z fabrycznych mieszanek

Należy pamiętać, że ważne jest prawidłowe dobranie materiałów z których będą wykonane tynki. Szczególne znaczenie ma to w przypadku tynków przygotowywanych na budowie. Problemy z wykonanymi już tynkami, mogą również wynikać z niestarannego dozowania i mieszania poszczególnych składników zaprawy, ale także na przykład z zastosowania nieodpowiednio składowanego, zanieczyszczonego piasku.

W ostatnich latach coraz częściej tynki wykonywane są z fabrycznie przygotowanych mieszanek dostarczanych w workach lub silosach. Zastosowanie fabrycznie przygotowanych tynków ułatwia i przyspiesza prace na budowie. Pozwala na uniknięcie części problemów związanych z doborem odpowiednich materiałów, ich prawidłowego składowania, dozowania i wymieszania. Fabrycznie przygotowana sucha mieszanka po zarobieniu wodą i wymieszaniu zgodnie z instrukcją producenta jest gotowa do nakładania. Należy jednak pamiętać, że prawidłowe wykonanie robót tynkarskich, nawet przy zastosowaniu agregatów do tynkowania mechanicznego, dalej wymaga odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Podstawą spełnienia wymagań jest prawidłowe wykonanie tynku, zgodnie z instrukcją producenta, czy też zasadami sztuki budowlanej. W zależności od konkretnych warunków, rodzaju podłoża, czy miejscowych warunków środowiskowych oraz położenia i ekspozycji budynku, proporcje materiałów i sposób wykonania mogą się różnić. Należy pamiętać, że w stosunku do innych rodzajów „nowoczesnych” tynków tynki tradycyjne oparte są na dziesiątkach lat, niezliczonych doświadczeń zastosowania w różnych warunkach, jest to ważny argument przemawiający za ich stosowaniem, należy tylko wykorzystywać zebrane w tym czasie doświadczenia

Tynki tradycyjne a prace wykończeniowe i instalacyjne

W grubych tynkach wewnętrznych łatwo jest położyć i przykryć instalację elektryczną. Ma to szczególne znaczenie w przypadku murów wykonanych z twardych elementów murowych (ceramika, silikat, beton kruszywowy) czy ścian wylewanych z betonu zbrojonego i prefabrykowanych.

Malowanie tynków

Tynki, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne mogą być malowane. Najlepiej jest stosować farby wapienne, albo takie które nie stanowią bariery dla pary wodnej.

Jeżeli tynk cementowo-wapienny lub wapienny zostanie pokryty farbami lub gładziami nieprzepuszczalnymi pary wodnej, dochodzi wówczas do jego zamknięcia oraz wykraplania się wody w strefach kondensacyjnych. Nagromadzona woda może doprowadzić do poważnych uszkodzeń. W lecie zamienia się ona w parę wodną o dużej prężności, a w zimie w mikrokryształki lodu. W jednym i drugim przypadku dochodzi do stopniowego rozsadzania i odspajania się tynku cementowo-wapiennego od podłoża.

Odporność na korozję biologiczną tynków

Odporności tynków na działanie czynników biologicznych jest problemem, który dotyczy zarówno elewacji budynków, jak i pomieszczeń mieszkalnych. Na niektórych typach elewacji często już po roku od ich wykonania można zaobserwować pojawienie się alg i grzybów. Natomiast wewnątrz pomieszczeń, na materiałach, które zawierają związki przyswajalne przez mikroorganizmy (np. celulozę i jej pochodne) w warunkach podwyższonej wilgotności (np. jako skutek stosowania szczelnej stolarki okiennej i drzwiowej) bardzo szybko rozwijają się grzyby pleśniowe. Również materiały pochodzenia mineralnego mogą być atakowane przez grzyby. Nawet niewielka ilość materii organicznej na ich powierzchni (np. (kurz) może zainicjować rozwój mikroflory. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku wapno oddaje mieszkańcom nieocenione usługi.

Odporność tynków wapiennych na zasiedlenie przez mikroorganizmy związana jest z tym, że wapno hydratyzowane nadaje tynkom odczyn zasadowy, który nie jest tolerowany przez więk­szość grzybów domowych. Stąd od wieków stosowano i nadal stosuje się bielenie ścian mleczkiem wapiennym (wapno rozrobione z wodą). Podobną funkcję pełnią współczesne gładzie i farby wapienne, w postaci proszku do rozrobienia z wodą lub też w postaci gotowej do użycia, wodnej emulsji.

Dlatego tynki z udziałem wapna powinny być stosowane w takich obiektach jak szpitale, żłobki, przed­szkola, w pomieszczeniach dla alergików, gdzie wymagana jest duża odporność materiałów na korozję biologiczną.