Dokładność wymiarowa elementów murowych

Jedną z deklarowanych przez producenta właściwości użytkowych bloczka, cegły, kształtki, pustaka itd. (elementu murowego) są jego wymiary nominalne. Ze względu na nieuniknione podczas produkcji niedokładności, wymiary rzeczywiste różnią się od wymiarów nominalnych. Dlatego producent powinien również deklarować dopuszczalne odchyłki wymiarów elementów murowych.

Wymiary elementów murowych

Wymiary elementów murowych podawane w deklaracji właściwości użytkowych (DoP) i w informacji towarzyszącej oznakowaniu CE są wymiarami nominalnymi, czyli określanymi w celu wytworzenia elementu murowego. Wymiary rzeczywiste muszą się zawierać w deklarowanych (w DoP) odchyłkach wymiarowych (odchyłka górna i dolna), czyli w dopuszczalnych niedokładnościach produkcji (patrz: Wymiary i odchyłki wymiarów elementów murowych).

Rys. 1. Odchyłki wymiarów - różnica pomiędzy wymiarem nominalnym, a rzeczywistym elementu murowego; h_u – wymiar nominalny, h_r – wymiar rzeczywisty

Rys. 2. Płaskość powierzchni wspornej elementu murowego - jej maksymalne odchylenie od płaszczyzny

Rys. 3. Równoległość powierzchni wspornych elementu murowego - ich odchylenie od płaszczyzn równoległych (maksymalna różnica pomiędzy odległościami naroży górnej i dolnej powierzchni elementu)

Sprawdzenia dokładność wykonania elementów murowych należy wykonywać zgodnie z PN-EN 772-16 [N5] i PN-EN 772-20 [N6].

Dokładność wymiarów elementów murowych - dlaczego to ważne?

Odchyłka na wysokości oraz płaskość równoległość powierzchni wspornych

Dokładność wykonania elementów murowych wpływa przede wszystkim na możliwość zastosowania do ich murowania zapraw cienkowarstwowych o grubości spoiny od 0,5 mm do 3 mm. W przypadku elementów o mniejszej dokładności, należy stosować zaprawę zwykłą lub lekką, a grubość spoiny powinna wówczas wynosić od 6 mm do 15 mm (patrz: spoiny w murze). Rodzaj zaprawy, obok jej klasy wytrzymałości, ma wpływ na wytrzymałość muru. Norma PN-EN 1996-1-1 [N7] zawiera różne wzory do określania wytrzymałości muru na ściskanie w zależności od rodzaju zastosowanej zaprawy do cienkich spoin, zaprawy zwykłej oraz lekkiej.

W przypadku ścian jednowarstwowych bez ocieplenia, grubość spoiny, a tym samym rodzaj zaprawy ma również znaczący wpływ na izolacyjność cieplną ściany. Przy zastosowaniu zaprawy zwykłej współczynnik przenikania ciepła ściany będzie gorszy.

Zdjęcie 1. Przykład różnicy w wymiarach elementów murowych

Duża niedokładność bloczków (zdjęcie 1), to większe zużycie zaprawy, ale również zwiększenie trudności prawidłowego wykonania muru. Niedokładnie wykonany mur (odchyłki od pionu, od płaszczyzny itd.) wpływają nie tylko na większe zużycie zapraw tynkarskich oraz na walory estetyczne, ale również na nośność całej ściany (mimośród).

Odchyłka wymiarowa na szerokości elementu murowego

W przypadku murów, przeznaczonych do tynkowania ważna jest tolerancja wymiarowa bloczka na jego szerokości. Duże odchyłki od płaszczyzn mogą powodować duże różnice w grubości tynku. Mur, który ma być w przyszłości tynkowany powinien być wykonany z zachowaniem odpowiedniej dokładności, którą ciężko jest osiągnąć przy stosowaniu elementów murowych o tolerancji np. +3,-5 mm na szerokości.

Jeżeli przewiduje się tylko jednostronne tynkowanie ściany wykonanej z elementów murowych o dużych odchyłkach wymiarowych, to podczas murowania należy elementy licować po stronie, która będzie tynkowana (rys. 4a). Jeżeli obie płaszczyzny muru mają być otynkowane, zaleca się takie układanie elementów murowych, aby ich oś podłużna pokrywała się z osią podłużną muru i ściany (rys.4b).

Rys. 4. Układanie bloczków w murze o dużych odchyłkach wymiarowych na szerokości

Odchyłka wymiarowa na długości elementu murowego

Duże odchyłki wymiarów na długości mają znaczenie w budownictwie modułowym, szczególnie, gdy dotyczy to dużych bloków łączonych pomiędzy sobą na pióro i wpust, gdzie nie ma możliwości wyrównania dużych odchyłek na długości zaprawą.

Deklarowanie kategorii odchyłek wymiarowych

Producent elementów murowych w deklaracji właściwości użytkowych (DoP) powinien deklarować wymiary produkowanych przez siebie wyrobów, a także ich odchyłki. Wymiary elementów murowych powinny być deklarowane w mm i są najczęściej podawane w kolejności: długość x szerokość x wysokość. W przypadku ceramicznych elementów murowych wymagane jest również deklarowanie rozpiętości wymiarów.

W częściach normy EN 771 określone zostały kategorie odchyłek wymiarowych dla poszczególnych rodzajów elementów murowych. Producent w deklaracji właściwości użytkowych powinien deklarować, obok wymiarów nominalnych, również ich dopuszczalne odchyłki. W zależności od kategorii należy deklarować, albo tylko odchyłki wymiarów (długości, szerokości i wysokości), albo (w przypadku elementów o dużej dokładności wykonania) dodatkowo równoległość i płaskość powierzchni wspornych.

Poniżej podano określone w poszczególnych częściach PN-EN 771 kategorie odchyłek wymiarowych dla podstawowych rodzajów elementów murowych tj. ceramiki, bloczków betonowych i keramzytobetonowych, z betonu komórkowego oraz silikatów.

Należy zwrócić uwagę na to, że:

• dla każdego rodzaju elementu murowego określono inne kategorie odchyłek;
• tylko w przypadku elementów murowych ceramicznych, jeżeli jest to istotne ze względu na zastosowanie, producent powinien deklarować również kategorię rozpiętości wymiarów.

Kategorie odchyłek wymiarowych elementów murowych

Kategorie odchyłek wymiarowych pustaków i cegieł ceramicznych zgodnie z PN-EN 771-1 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 1: Elementy murowe ceramiczne [N1]

Producent powinien deklarować, które z kategorii odchyłek wymiarów od wartości średnich, podanych w PN-EN 771-1 [N1] spełniają produkowane przez niego elementy murowe ceramiczne.

Elementy murowe ceramiczne P (do stosowania w murach zabezpieczonych)

Tabela 1. Kategorie odchyłek wymiarowych elementów ceramicznych do stosowania w murze zabezpieczonym (element murowy ceramiczny P)

Maksymalne różnice pomiędzy wartością deklarowaną, a wartością średnią obliczoną na podstawie pomiarów elementu dla wymiarów:	Kategorie odchyłek wymiarowych i ich wartości [mm]
	T1	T1+	T2	T2+	Tm
	przyjmuje się większą z wartości (po zaokrągleniu do 1 mm):
wysokości	lub 3	lub 1	lub 2	lub 1	odchyłki wymiarów deklarowane przez producenta (mogą być większe lub mniejsze od innych kategorii)
długości		lub 3		lub 2
szerokości
płaskości powierzchni wspornej	nie dotyczy	w przypadku elementów murowych ceramicznych przeznaczonych do stosowania z zaprawą do cienkich spoin, producent powinien deklarować maksymalną odchyłkę powierzchni wspornej od płaszczyzny	nie dotyczy	w przypadku elementów murowych ceramicznych przeznaczonych do stosowania z zaprawą do cienkich spoin, producent powinien deklarować maksymalną odchyłkę powierzchni wspornej od płaszczyzny
równoległości powierzchni wspornej	nie dotyczy	w przypadku elementów murowych ceramicznych przeznaczonych do stosowania z zaprawą do cienkich spoin, producent powinien deklarować maksymalną odchyłkę powierzchni wspornych od równoległości	nie dotyczy	w przypadku elementów murowych ceramicznych przeznaczonych do stosowania z zaprawą do cienkich spoin, producent powinien deklarować maksymalną odchyłkę powierzchni wspornych od równoległości

wn - wymiar nominalny

Do kategorii Tm zaliczane są zarówno wyroby o bardzo małych jak i o bardzo dużych dokładnościach wykonania. Przykładowo, w praktyce, odchyłki wymiarów cegieł sięgają +/- 10 mm na długości (250 mm) oraz +/- 5 mm na szerokości (120 mm) i +/- 4 mm na wysokości (65 mm), a odchyłki największych pustaków +/- 6 mm na długości (248 mm), +/- 9 mm na szerokości (500 mm) oraz +/- 6 mm na wysokości (238 mm). Ze względu na specyfikę technologii produkcji wyroby ceramiczne mają duże odchyłki wymiarów, dlatego powierzchnie wsporne elementów murowych do murowania na cienkiej spoinie są szlifowane. W ten sposób można uzyskać odchyłki nie przekraczające +/- 1 mm, a nawet znacznie mniejsze.

Oferowane na polskim rynku wyroby ceramiczne P (do wykonywania murów zabezpieczonych) mają następujące wymiary:

• długośćod 124 mm do 498 mm;
• szerokość od 65 mm do 500 mm;
• wysokość od 60 mm do 249 mm.

W tabelach nr 2 i 3 podane są wartości maksymalnych odchyłek dla przedziałów wymiarów w kategoriach T1 i T2 dla wymiarów elementów ceramicznych oferowanych w Polsce. W Polsce nie są oferowanewyroby w kategoriach T1+ i T2+. Część producentów deklaruje dla swoich wyrobów kategorię odchyłek Tm. Należy zwrócić uwagę na to, że w tej kategorii klasyfikowane są zarówno wyroby o bardzo małych jak i bardzo dużych odchyłkach wymiarowych.

Tabela 2. Wartości odchyłek wymiarów elementów murowych P w kategorii T1, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie PN-EN 771-1 pkt 5.2.1.2.2 Odchyłki od wartości średniej (elementy P) [N1]

Tabela 3. Wartości odchyłek wymiarów elementów murowych P w kategorii T2, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie EN 771-1 pkt 5.2.1.2.2 Odchyłki od wartości średniej (elementy P) [N1]

Gdy jest to ważne ze względu na zastosowanie danego elementu murowego, producent powinien również deklarować kategorię rozpiętości wymiarów. Na przykład wówczas, gdy wymagana jest duża dokładność wykonania muru.

Dla określonej próbki maksymalna rozpiętość wymiaru jest różnicą pomiędzy największymi i najmniejszymi wartościami wymiarów poszczególnych elementów. Rozpiętość powinna zawierać się w zakresie kategorii wymienionych w tabeli 4.

Tabela 4. Kategorie rozpiętości wymiarów elementów ceramicznych P określone w PN-EN 771-1 [N1]

Maksymalne różnice pomiędzy największymi i najmniejszymi wartościami określanych wymiarów poszczególnych elementów	Kategorie rozpiętości wymiarów i ich wartości [mm]
	R1	R1+	R2	R2+	Rm
	wartości należy zaokrąglić do 1 mm:
Wysokość		1		1	rozpiętość wymiarów, w mm, deklarowana przez producenta (może być większa lub mniejsza od innych kategorii)
Długość
Szerokość

wn - wymiar nominalny

W tabeli nr 5 podane są wartości maksymalnych rozpiętości wymiarów dla przedziałów wymiarów w kategoriach R1 i R2 dla elementów ceramicznych oferowanych w Polsce. W Polsce nie są oferowane wyroby w kategoriach R1+ i R2+. Część producentów deklaruje dla swoich wyrobów kategorię rozpiętości wymiarów Rm. Należy zwrócić uwagę na to, że w tej kategorii mogę być klasyfikowane są zarówno wyroby o mniejszych, jak i większych rozpiętościach wymiarów od tych określonych w innych kategoriach.

Tabela 5. Wartości rozpiętości wymiarów elementów murowych P w kategoriach R1 i R2, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie PN-EN 771-1 pkt 5.2.1.2.3 Rozpiętości wymiarów (elementy P) [N1]

Odchyłki wymiarów dla ceramicznych elementów murowanych P, przeznaczonych do murowania na cienką spoinę

Zgodnie z określonymi w PN-EN 771-1 [N1] wymaganiami do wykonywania murów na cienkiej spoinie przeznaczone są elementy murowe w kategoriach odchyłek wymiarów T1+ i T2+ (maksymalna odchyłka na wysokości +/- 1 mm) oraz Tm (w przypadkach gdy producent deklaruje odchyłkę na wysokości nie większą niż +/- 1 mm).

Dla pustaków ceramicznych do wykonywania murów na cienką spoinę producent powinien również deklarować maksymalną wartość odchyłki powierzchni wspornej od płaszczyzny oraz odchyłkę powierzchni wspornych od równoległości. Dla tych właściwości w normie PN-EN 771-1 [N1] nie podano wartości progowych, producent deklaruje je według własnego uznania.

Ze względu na właściwości wyrobów ceramicznych, twardość materiału uniemożliwiająca praktycznie szlifowanie materiału na budowie, do wykonywania murów na cienkiej spoinie powinny być stosowane wyroby charakteryzujące się odchyłkami wymiaru wysokości, jak też płaskości i równoległości powierzchni wspornych oraz rozpiętości wymiarów, poniżej +/- 1 mm.

Elementy murowe ceramiczne U (do stosowania w murach niezabezpieczonych) np. cegła klinkierowa

Tabela 6. Kategorie odchyłek wymiarowych elementów ceramicznych do stosowania w murze niezabezpieczonym (element murowy ceramiczny U)

wn - wymiar nominalny

Oferowane na polskim rynku wyroby ceramiczne U (do wykonywania murów niezabezpieczonych) mają następujące wymiary:

• długośćod 210 mm do 300 mm;
• szerokośćod 55 mm do 140 mm;
• wysokośćod 50 mm do 113 mm.

W tabelach nr 7 i 8 podane są wartości maksymalnych odchyłek dla przedziałów wymiarów w kategoriach T1 i T2 dla wymiarów elementów ceramicznych U oferowanych w Polsce. Część producentów deklaruje dla swoich wyrobów kategorię odchyłek Tm. Należy zwrócić uwagę na to, że w tej kategorii klasyfikowane są zarówno wyroby o mniejszych jak i większych odchyłkach wymiarowych.

Tabela 7. Wartości odchyłek wymiarów elementów murowych U w kategorii T1, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie EN 771-1 pkt 5.3.1.2.2 Odchyłki od wartości średniej (elementy U) [N1]

Tabela 8. Wartości odchyłek wymiarów elementów murowych U w kategorii T2, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie EN 771-1 pkt 5.3.1.2.2 Odchyłki od wartości średniej (elementy U) [N1]

Dla elementów murowych ceramicznych U do wykonywania murów na cienką spoinę producent powinien również deklarować maksymalną wartość odchyłki powierzchni wspornej od płaszczyzny oraz odchyłkę powierzchni wspornych od równoległości.

Gdy jest to ważne ze względu na zastosowanie danego elementu murowego, producent powinien również deklarować kategorię rozpiętości wymiarów. Na przykład wówczas, gdy wymagana jest duża dokładność wykonania muru.

Dla określonej próbki maksymalna rozpiętość wymiaru jest różnicą pomiędzy największymi i najmniejszymi wartościami wymiarów poszczególnych elementów. Rozpiętość powinna zawierać się w zakresie kategorii wymienionych w tabeli 9.

Tabela 9. Kategorie rozpiętości wymiarów elementów ceramicznych U określone w PN-EN 771-1 [N1]

Maksymalne różnice pomiędzy największymi i najmniejszymi wartościami określanych wymiarów poszczególnych elementów	Kategorie rozpiętości wymiarów i ich wartości [mm]
	R1	R2	Rm
	wartości należy zaokrąglić do 1 mm:
			rozpiętość wymiarów, w mm, deklarowana przez producenta (może być większa lub mniejsza od innych kategorii)

wn - wymiar nominalny

W tabeli nr 10 podane są wartości maksymalnych rozpiętości wymiarów dla przedziałów wymiarów w kategoriach R1 i R2 dla elementów ceramicznych oferowanych w Polsce. Część producentów deklaruje dla swoich wyrobów kategorię rozpiętości wymiarów Rm. Należy zwrócić uwagę na to, że w tej kategorii mogę być klasyfikowane są zarówno wyroby o mniejszych, jak i większych rozpiętościach wymiarów od tych określonych w innych kategoriach.

Tabela 10 Wartości rozpiętości wymiarów elementów murowych U w kategoriach R1 i R2, oferowanych w Polsce. Obliczono na podstawie PN-EN 771-1 pkt 5.3.1.2.3 Rozpiętości wymiarów (elementy U) [N1]

W EN 771-1 zamieszczono uwagę: W przypadku niektórych typów murów licowych, gdzie różne partie produkcyjne są mieszane, w celu osiągnięcia ogólnie jednolitego wyglądu, kategoria Rm może być wystarczająca.

Kategorie odchyłek wymiarowych silikatowych elementów murowych zgodnie z PN-EN 771-2 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 2: Elementy murowe silikatowe [N2]

Tabela 11. Kategorie odchyłek wymiarowych dla silikatów

Uwagi:

1. W przypadku zastosowania kategorii Tm producent może deklarować zarówno mniejsze jak i większe odchyłki od tych, które zostały określone dla kategorii T1, T2 i T3.
2. Odchyłki nie dotyczą wymiarów w kierunku prostopadłym do powierzchni młotkowanych, łamanych oraz łupanych.

Odchyłki wymiarów dla silikatowych bloczków na cienką spoinę

Mur na zaprawie cienkowarstwowej o grubości spoiny od 0,5 do 3mm, zaleca się wykonywać z elementów murowych kategorii T3. Elementy murowe oznaczone T3 powinny charakteryzować się odchyłkami wymiarów o wartościach nie większych niż:

• średnia dla długości i szerokości ± 2mm;
• pojedyncza wysokość ±1 mm;
• pojedyncza długość i szerokość ±3 mm;
• odchylenie powierzchni wspornych od płaszczyzny i ich równoległość 1 mm.

Do wykonania muru na zaprawie cienkowarstwowej można również dopuścić elementy silikatowe kategorii T2. Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku producent nie ma obowiązku deklarowania płaskości i równoległości powierzchni wspornych i należy się spodziewać, że odchyłki tych wymiarów mogą w praktyce uniemożliwić wykonanie spoin o grubości nieprzekraczającej 3 mm.

Kategorie odchyłek bloczków betonowych i z keramzytobetonu zgodnie z PN-EN 771-3 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 3: Elementy murowe z betonu kruszywowego (z kruszywami zwykłymi i lekkimi) [N3]

Dla elementów murowych z betonu kruszywowego kategorie odchyłek wymiarowych (i przyporządkowane do nich wartości odchyłek) podane są w tablicy 4. W deklaracji właściwości użytkowych producent powinien deklarować kategorię odchyłek wymiarowych. Producent może deklarować mniejsze odchyłki wymiarów.

Tablica 12. Kategorie odchyłek wymiarowych elementów murowych z betonu kruszywowego

Uwaga: Podanych odchyłek nie stosuje się do wymiarów pomiędzy niepłaskimi powierzchniami elementów.

Odchyłki wymiarów dla bloczków z betonu kruszywowego na cienką spoinę

Najczęściej produkowane są bloczki w kategorii odchyłek wymiarowych D1, czyli do murowania na zaprawę zwykłą.

W praktyce nie stosuje się bloczków betonowych (z betonu zwykłego i lekkiego) do murowania na zaprawie cienkowarstwowej. Element murowy, który można zastosować do murowania na cienką spoinę powinien mieć kategorię odchyłek D4. W przypadku, gdy producent elementu deklaruje kategorię D4, powinien również podać informację o maksymalnym odchyleniu płaskości powierzchni wspornych (wg PN-EN 772-20 [N6]) i równoległości powierzchni wspornych (wg PN-EN 772-16 [N5]). W Polsce bloczki betonowe w kategorii odchyłek wymiarowych D4 nie są produkowane.

Kategorie odchyłek wymiarów bloczków z betonu komórkowego zgodnie z PN-EN 771-4 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 4: Elementy murowe z autoklawizowanego betonu komórkowego [N4]

W PN-EN 771-4 [N4] w nawiązaniu do PN-EN 998-2 [N8] w określono następujące kategorie odchyłek wymiarów elementów murowych z ABK:

• GPLM dla zaprawy zwykłej i zaprawy lekkiej;
• TLMA, TLMB dla zaprawy do cienkich spoin.

Tablica 13. Kategorie odchyłek wymiarowych elementów murowych z betonu komórkowego

Wymiary	Kategorie odchyłek wymiarowych i ich wartości [mm]
	GPLM	TLMA	TLMB
Długość	+3; -5	± 3	± 1,5
Wysokość	+3; -5	± 2	± 1,0
Szerokość	± 3	± 2	± 1,5
Płaskość powierzchni wspornej	Brak wymagań	Brak wymagań
Równoległość powierzchni wspornej	Brak wymagań	Brak wymagań

Odchyłki wymiarów dla bloczków z betonu komórkowego na cienką spoinę

Zgodnie z EN 771-4 [N4] elementy murowe z betonu komórkowego w kategoriach odchyłek wymiarowych TLMA i TLMB mogą być stosowane do wykonywania murów na zaprawie cienkowarstwowej. Najwyższą dokładność mają bloczki oznaczone jako TLMB. Prawidłowe wykonanie muru na zaprawie cienkowarstwowej z elementów spełniających wymagania kategorii TLMA, może wymagać od wykonawców częstszej kontroli poziomu wykonywanych warstw muru i szlifowania górnej powierzchni poszczególnych warstw. Należy zaznaczyć, że w przeciwieństwie do innych rodzajów wyrobów, elementy murowe z betonu komórkowego można stosunkowo łatwo szlifować. Jest to jeden z elementów prawidłowej technologii wykonania murów z bloczków z betonu komórkowego na cienkiej spoinie.

Rys. 5. Porównanie tolerancji wymiarowej elementów murowych z betonu komórkowego, silikatów, ceramiki i betonu kruszywowego.

Stosując porównywarkę materiałów budowlanych możesz znaleźć wyroby do wykonywania ścian z elementów murowych na zaprawie cienkowarstwowej jak i zwykłej.

Przywołane normy:

[N1] PN-EN 771-1+A1:2015-10 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 1: Elementy murowe ceramiczne.

[N2] PN-EN 771-2+A1:2015-10 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 2: Elementy murowe silikatowe.

[N3] PN-EN 771-3+A1:2015-10 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 3: Elementy murowe z betonu kruszywowego (z kruszywami zwykłymi i lekkimi).

[N4] PN-EN 771-4+A1:2015-10 Wymagania dotyczące elementów murowych - Część 4: Elementy murowe z autoklawizowanego betonu komórkowego.

[N5] PN-EN 772-16:2011 Metody badań elementów murowych - Część 16: Określenie wymiarów.

[N6] PN-EN 772-20:2002 Metody badań elementów murowych - Część 20: Oznaczanie płaskości powierzchni licowych elementów murowych z betonu kruszywowego, z kamienia sztucznego i z kamienia naturalnego.

[N7] PN-EN 1996-1-1+A1:2013-05 Eurokod 6 - Projektowanie konstrukcji murowych - Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych.

[N8] PN-EN 998-2:2016-12 Wymagania dotyczące zaprawy do murów - Część 2: Zaprawa murarska.