Bruzdy i wnęki w ścianach murowanych

Zmniejszanie powierzchni przekroju poprzecznego ścian stwarza niebezpieczeństwo pogorszenia ich właściwości. Z drugiej strony bruzdy, wnęki i otwory pozwalają na "ukrycie" w ścianach instalacji i w ten sposób poprawiają estetykę pomieszczeń.
W przypadku przewodów instalacji elektrycznych można je ułożyć na murze i przykryć odpowiednią warstwą tynku. Ale w przypadku tynków cienkowarstwowych jest to już niemożliwe. Podobnie niemożliwe jest, bez wykonywania bruzd, ukrycie pod tynkiem instalacji wodno-kanalizacyjnych itp.
 

Zgodnie z normą PN-EN 1996-1-1 podstawową zasadą przy wykonywaniu wnęk i bruzd w ścianach jest nie pogarszanie stateczności ścian. Często zapomina się, że obniża się wówczas również odporność ogniową oraz izolacyjność akustyczną i cieplną.

Co nazywamy bruzdą, a co wnęką ?

Bruzdą nazywamy otwarty kanał w murze, którego głębokość oraz szerokość jest mniejsza od długości. Wnęka jest wgłębieniem w licu ściany, które ma znaczną długość i szerokość w stosunku do jego głębokości. Najczęściej bruzdy wykonuje się już w wymurowanej ścianie, natomiast wnęki podczas jej wznoszenia.

Rys. 1. Przykład bruzdy i wnęki wykonanej w murze

Podstawowe zasady i sposoby wykonania bruzd i wnęk w murze

Najkorzystniej jest wykonać bruzdy i wnęki podczas murowania ścian, poprzez zastosowanie odpowiednich elementów murowych (uzupełniających lub odpowiednio przyciętych) przy zachowaniu ich prawidłowych przewiązań. Jednak takie rozwiązanie wymaga od murarza wysokiej kultury technicznej i odpowiednich umiejętności, a do tego jest pracochłonne. Dlatego bruzdy i wnęki wykonuje się najczęściej już w istniejącym murze. Prawidłowym sposobem wykonywania bruzd i wnęk w gotowym murze jest ich wycinanie przy pomocy odpowiednich narzędzi (np. bruzdownicy, a w przypadku muru wykonanego z betonu komórkowego - również rylca). Nie należy wykonywać bruzd i wnęk poprzez kucie lub przebijanie.

Podczas określania wymiarów bruzd i wnęk należy uwzględnić głębokość każdego otworu, który powstanie w trakcie ich wykonania. Jest to szczególnie ważne w przypadku wykonywania bruzd i wnęk w murach wybudowanych z elementów drążonych.

Należy pamiętać, aby bruzd i wnęk nie wykonywać w zbrojonych elementach konstrukcji murowych (np. nadprożach, słupach). Podczas wykonywania bruzd i wnęk w istniejących ścianach należy zadbać o to, aby nie było przecinane lub uszkadzane zbrojenie. W przypadku ścian szczelinowych, wielkość bruzd i wnęk należy ustalać oddzielnie dla każdej z warstw.

Podczas wykonywania bruzd i wnęk w ścianach należy pamiętać o przestrzeganiu przepisów BHP. Przed rozpoczęciem prac należy zaopatrzyć się nie tylko w narzędzia do wykonywania bruzd, ale również w okulary ochronne i maskę przeciwpyłową. Do zbierania pyłu zaleca się stosowanie odkurzacza przemysłowego.

Wielkość bruzd i wnęk w murze, które można wykonać bez obliczeń sprawdzających

Projektant powinien określić położenie, wymiary, sposób wykonania bruzd i wnęk.

Norma PN-EN 1996-1-1 określa dopuszczalne wymiary bruzd i wnęk pionowych oraz poziomych i ukośnych, które można wykonać w murze bez obliczeń sprawdzających. W przypadku, gdy zachodzi potrzeba wykonania przez instalatora większych bruzd lub wnęk w murze, konieczne jest wykonanie dodatkowych obliczeń przez projektanta. Należy sprawdzić nośność na obciążenia pionowe, ścinanie i zginanie przekroju muru, który został zredukowany przez bruzdy i wnęki.

Wymiary pionowych bruzd i wnęk w murze pomijalnych w obliczeniach

Zgodnie z normą PN-EN 1996-1-1 w ścianie można wykonywać bruzdy pionowe i wnęki bez konieczności wykonywania obliczeń sprawdzających, jeżeli:

• wymiary bruzd i wnęk nie przekraczają wartości pokazanych w tabeli 1;
• łączna szerokość pionowych bruzd i wnęk nie jest większa niż 0,13 długości ściany;
• odległość w kierunku poziomym między sąsiednimi bruzdami lub od bruzdy do wnęki bądź otworu nie jest mniejsza niż 225 mm;
• odległość w kierunku poziomym pomiędzy sąsiednimi wnękami (niezależnie od tego czy występują po jednej, czy po obu stronach ściany), lub od wnęki do otworu, nie powinna być mniejsza niż dwukrotna szerokość szerszej z dwóch wnęk.

Norma dopuszcza wykonywanie pionowych bruzd o głębokości do 80 mm i szerokości 120 mm w ścianach o grubości powyżej 225 mm, które sięgają dalej niż na 1/3 wysokości ściany nad stropem.

Tabela 1. Pionowe bruzdy i wnęki w murze pomijalne w obliczeniach wg normy PN-EN 1996-1-1

Rys. 2. Wymiary bruzd i wnęk pionowych w murze pomijalnych w obliczeniach

Wymiary poziomych i ukośnych bruzd w murze pomijalnych w obliczeniach 

Zgodnie z normą PN-EN 1996-1-1 w ścianie można wykonywać bruzdy poziome i ukośne bez konieczności wykonywania obliczeń sprawdzających, jeżeli:

• wymiary bruzd i wnęk nie przekraczają wartości pokazanych w tabeli 2;
• każda pozioma i ukośna bruzda znajduje się pomiędzy jedną ósmą wysokości ściany nad stropem względnie pod stropem;
• całkowita głębokość, z uwzględnieniem głębokości każdego otworu powstałego w trakcie wykonywania bruzdy lub wnęki, powinna być mniejsza niż podana w tabl. 2, pod warunkiem że mimośród w obrębie bruzdy jest mniejszy niż t/3 (t- grubość konstrukcyjnej części ściany);
• odległość pozioma między końcem bruzdy a otworem (np. okno) jest nie mniejsza niż 500 mm;
• odległość pozioma między przyległymi bruzdami o ograniczonej długości, niezależnie od tego, czy występują po jednej, czy po obu stronach ściany, powinna być nie mniejsza niż dwukrotna długość bruzdy dłuższej;
• szerokość bruzdy nie przekracza połowy grubości ściany w miejscu bruzdy.

Norma dopuszcza, w przypadku bruzd wycinanych maszynowo w ścianach o grubości:

• powyżej150 mm - głębokości bruzdy o 10 mm,
• powyżej 225 mm i głębokości bruzdy do 10 mm wykonywanie bruzd z obu stron ściany.

Tabela 2. Poziome i ukośne bruzdy i wnęki w murze pomijalne w obliczeniach

UWAGA! Dla ścian o grubości do 115 mm, Eurokod 6 nie dopuszcza wykonywania poziomych i ukośnych brud i wnęk, jeśli nie były one uwzględnione w obliczeniach.

Rys. 3. Wymiary bruzd i wnęk poziomych pomijalnych w obliczeniach

Bruzdy i wnęki w murze, a bezpieczeństwo pożarowe 

Bruzdy i wnęki, które zostały wykonane zgodnie z zasadami określonymi w normie PN-EN 1996-1-1 i opisanymi powyżej, nie obniżają odporności ogniowej tych ścian, jeśli zostaną zachowane poniższe wymagania:

• w ścianach nienośnych, w miejscu pionowych bruzd i wnęk grubość ściany nie może być mniejsza niż 2/3 grubości ściany (liczonej z niepalnymi warstwami wykończeniowymi np. tynkiem), lecz nie mniej niż 60 mm;
• w ścianach nienośnych, w miejscu poziomych i ukośnych wnęk i bruzd, grubość ściany nie powinna być mniejsza niż 5/6 wymaganej minimalnej grubości ściany, lecz nie mniej niż 60 mm;
• poziome i ukośne bruzdy i wnęki można wykonywać tylko do 1/3 i powyżej 2/3 wysokości ściany;
• w ścianach nienośnych, bruzdy i wnęki nie mogą mieć szerokości większej niż podwójna minimalna grubość ściany;
• we wszystkich powyższych, jako grubość ściany przyjmuje się grubość muru z wszystkimi stałymi warstwami wykończeniowymi.

Zasady wykonywania przejść kabli przez ściany dla których określone są wymagania bezpieczeństwa pożarowego:

• otwory z pojedynczymi kablami przenikającymi przez ścianę muszą być uszczelnione zaprawą;
• otwory na rury o średnicy do 100 mm, z materiałów niepalnych należy uszczelnić materiałem niepalnym i należy spełnić warunek nieprzekroczenia kryterium E oraz zmiany wymiarów wywołane zmianami temperatury nie spowodują obniżenia odporności ogniowej;
• dopuszczalne jest stosowanie przejść przez ścianę z materiałów palnych (np. rur, wiązek kabli), a także uszczelnianie otworów materiałami innymi niż zaprawa, jeżeli sposób wykonania i odporność ogniowa została zbadana i oceniona zgodnie z PN-EN 1366-3.

Bruzdy i wnęki w murze, a izolacyjność akustyczna - mocowanie przewodów i osprzętu instalacyjnego 

Każda bruzda i wnęka jest osłabieniem izolacyjności akustycznej przegrody. Projektant powinien przeanalizować i jednoznacznie stwierdzić, czy i jak projektowane bruzdy i wnęki obniżą izolacyjność akustyczną i czy pomimo tego pogorszenia będą spełnione wymagania normowe. Jednocześnie należy unikać wykonywania w ścianie otworów do przeprowadzenia instalacji przez ścianę. W przypadku kabli instalacji elektrycznych jest to dopuszczalne, ale tylko w obrębie jednego mieszkania. Przeprowadzenie przez ścianę instalacji wodno-kanalizacyjnych, gazowych, wentylacyjnych itp. w sposób znaczący pogarsza izolacyjność akustyczną całej przegrody. Jeżeli po ułożeniu kabli elektrycznych wbruzdach i w otworach, zostaną one starannie i w sposób trwały szczelnie wypełnione zaprawą o gęstości nie mniejszej niż gęstość muru, to można przyjąć, że nie zostaną pogorszone parametry izolacyjności akustycznej całej przegrody. Osadzenie puszek elektrycznych w ścianach może w pewnych sytuacjach w znaczący sposób obniżyć izolacyjność akustyczną tej przegrody. Dlatego zaleca się, aby wnęki na puszki elektryczne po jednej i po drugiej stronie ściany były oddalone od siebie o co najmniej 400 mm w świetle w przypadku murów grubości 240 mm (rys.4) i więcej oraz minimum 600 mm murów grubości poniżej 125 mm (rys.5). Dla grubości pośrednich odległość należy interpolować. Wnęki pod puszki elektryczne należy wykonać z dużą starannością. Ich głębokość i średnica powinna być dopasowana do wymiarów puszki. Podczas osadzania puszki należy zadbać o dokładne uszczelnienie wszystkich wolnych przestrzeni.

Ze względu na pogorszenie izolacyjności akustycznej ściany nie zaleca się przeprowadzania przewodów elektrycznych w kanałach (specjalnych drążeniach w bloczkach). Jeżeli nie da się tego uniknąć, należy zadbać o możliwe staranne uszczelnienie pustych przestrzeni w tych kanałach.

Rys. 4. Prawidłowe umieszczania puszek elektrycznych po obu stronach ściany przy grubości muru ≥ 240 mm

Rys. 5. Prawidłowe umieszczania puszek elektrycznych po obu stronach ściany przy grubości muru ≤ 125 mm

W przypadku układania w bruzdach przewodów instalacji wodnej, kanalizacyjnej, wentylacyjnej itp. pogarszana jest nie tylko izolacyjność akustyczna przegrody, ale jednocześnie te przewody są źródłem hałasów instalacyjnych wpływających na pogorszenie komfortu akustycznego w sąsiednich pomieszczeniach.

Wykonując instalacje wodno-kanalizacyjne, należy pamiętać, iż umieszczanie ich bezpośrednio w murze, znacząco obniża izolacyjność akustyczną od dźwięków powietrznych pomiędzy rozdzielanymi pomieszczeniami. Tego typu rozwiązanie stwarza również znaczące niebezpieczeństwo pojawienia się problemów z hałasem instalacyjnym. Dobrym rozwiązaniem jest umieszczanie instalacji w dobudowanym do ściany kanale. Nie należy zapominać o odpowiednim zamocowaniu instalacji wodno-kanalizacyjnych do ścian (izolacja wibroakustyczna). Powinno się stosować takie rozwiązanie, które zostały wprowadzone do obrotu zgodnie z obowiązującymi przepisami i posiadają odpowiednie parametry techniczne.

Zgodnie z rozporządzeniem o warunkach technicznych WT w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych przy mocowaniu urządzeń i przewodów instalacyjnych wewnątrz mieszkania, stanowiących jego wyposażenie techniczne, należy stosować zabezpieczenia przeciwdrganiowe niezależnie od konstrukcji i usytuowania przegrody, do której są mocowane.

Podczas wykonywania bruzd i wnęk, problemem mogą być ściany wykonane z elementów drążonych lub z dużymi komorami. Dlatego należy zadbać o to, aby dokładnie uszczelnić wszystkie puste przestrzenie odsłonięte podczas wykonywania bruzd i wnęk.

W ścianach dla których określone są wymagania izolacyjności akustycznej, obowiązkiem projektanta jest sprawdzenie czy wypadkowa izolacyjność akustyczna całej przegrody nie jest niższa od tej określonej wymaganiami normowymi.

Nawet jeżeli obliczona wypadkowa izolacyjność akustyczna nie będzie niższa od tej wymaganej przepisami, to zaleca się unikania lokalizowania bruzd, a szczególnie wnęk w tych fragmentach ściany w pobliżu których będą się znajdowały miejsca pracy lub wypoczynku użytkowników pomieszczeń. Należy również pamiętać, że ze względów akustycznych, bruzdy i wnęki zlokalizowane przy krawędziach (połączeniach) ścian są mniej korzystne, niż te w części środkowej przegrody.

W ścianach międzymieszkaniowych oraz ścianach dla których wymagania izolacyjności akustycznej są równie ważne, nie zaleca się wykonywania bruzd i wnęk. Jeżeli jednak z jakiś powodów nie da się tego uniknąć, projektant powinien sprawdzić czy projektowane bruzdy i wnęki nie wpłyną znacząco na obniżenie określonej normowo izolacyjności akustycznej całej ściany. Niezależnie od tego, po wykonaniu budynku, zaleca się przeprowadzenie badań sprawdzających rzeczywisty poziom izolacyjności akustycznej takiej przegrody.

Przywołane normy i przepisy:

PN-EN 1996-1-1+A1:2013-05 Eurokod 6 - Projektowanie konstrukcji murowych - Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych.

PN-EN 1996-1-2:2010 Eurokod 6 - Projektowanie konstrukcji murowych - Część 1-2: Reguły ogólne - Projektowanie z uwagi na warunki pożarowe.

PN-EN 1366-3:2010 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych - Część 3: Uszczelnienia przejść instalacyjnych.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690 z późn. zmianami).

Patrz również:

• Wymagania konstrukcyjne dla muru
   
• Wymagania konstrukcyjne dla murów zbrojonych
   
• Ściągi obwodowe i wieńce zgodnie z wymaganiami Eurokod 6