10 najczęściej popełnianych błędów przy murowaniu ścian
Zasady wykonywania ścian murowanych znane są od lat, a mimo to praktycznie na każdej budowie można znaleźć błędy, które mogą uprzykrzać życie na etapie użytkowania domu czy mieszkania w postaci rys czy pęknięć na ścianach, które nie są problemem wyłącznie estetycznym, a mogą osłabiać parametry ściany: cieplne, akustyczne, ogniowe itd.
Najczęstszą przyczyną zarysowań i pęknięć ścian murowanych są błędy wynikające z nieprzestrzegania zaleceń oraz wymagań konstrukcyjnych podanych w Eurokodzie 6. Większość z tych wymagań i zaleceń wynika z praktyki i wielopokoleniowych doświadczeń i jest określana jako zasady sztuki budowlanej.
Przyczynami błędów popełnianych przez murarzy są również nieprecyzyjne opisy w projektach. Szczególnie w przypadku ścian wypełniających często brakuje ważnych informacji np. o sposobie połączenia muru z elementami konstrukcji nośnej.
Do typowych błędów wykonawczych popełnianych na budowie podczas murowania ścian można zaliczyć:
1. Nieprawidłowe wykonanie pierwszej warstwy muru
Dokładność z jaką będzie ułożona pierwsza warstwa ma później znaczący wpływ na dokładność wykonania całego muru i ściany, a w konsekwencji i całego budynku (rys. 1). Dotyczy to każdej ściany i każdej kondygnacji, szczególnie istotne jest to dla murów wykonanych na cienkiej spoinie.
Rys. 1. Błędne wykonanie pierwszej warstwy może mieć poważne konsekwencje
Sprawdź! Poprawność wykonania pierwszej warstwy
Podłoże, na którym będzie wymurowana ściana powinno być równe, wypoziomowane, stabilne.
Pierwsza warstwa powinna być wymurowana na zaprawie cementowej o stosunku cementu do piasku 3:1. Zaprawa ma zadanie zniwelować wszelkie nierówności powierzchni, nanosi się ją zwykłą kielnią.
W przypadku murów narażonych na zwilgocenie, pierwszą warstwę należy wykonać na przekładce z folii lub papy.
2. Błędem jest stosowanie różnych materiałów
Częstym błędem jest stosowanie do wykonania jednej ściany różnych typów i rodzajów elementów murowych. Wynika to ze źle rozumianej „oszczędności”. Część materiału, która pozostała z poprzedniej budowy jest wykorzystywana na kolejną inwestycję, a różnego rodzaju elementy murowe wmurowywane są nawet w jednej ścianie (zdjęcie 1 i 2).
Materiały różnią się pomiędzy sobą właściwościami użytkowymi – nie tylko wymiarami i ich tolerancją, ale również wytrzymałością i odkształcalnością pod wpływem wilgoci. Na przykład w tych samych warunkach wilgotnościowych, większość materiałów do produkcji, których wykorzystywane są spoiwa (np. cement, wapno, gips) może charakteryzować się różnym skurczem, a ceramika pęcznieniem.
Również zaprawy murarskie mają różną przyczepność do różnych elementów murowych. Dlatego należy unikać łączenia różnych typów materiałów pomiędzy sobą np. ceramika – silikat, beton komórkowy – ceramika itd. W tabeli poniżej podane są wartości współczynnika pełzania, rozszerzalności pod wpływem wilgoci i skurczu oraz współczynnika liniowej rozszerzalności termicznej dla wybranych materiałów wg [1].
Tabela. Wartości współczynników pełzania, skurczu oraz rozszerzalności termicznej wg. PN-EN 1996-1-1
| Element murowy |
Końcowa wartość współczynnika pełzania
|
Rozszerzalność elementu murowego pod wpływem działania wilgoci lub skurcz mm/m |
Współczynnik liniowej rozszerzalności termicznej αt, 10-6/K |
| Autoklawizowany beton komórkowy | od 0,5 do 1,5 | od -0,4 do +0,2 | od 7 do 9 |
| Ceramika budowlana | od 0,5 do 1,5 | od -0,2 do +1,0 | od 4 do 8 |
| Kamień naturalny magmowy | bardzo małe wartości | od -0,4 do +0,7 | od 5 do 9 |
| Silikat | od 1,0 do 2,0 | od -0,4 do -0,1 | od 7 do 11 |
Różne materiały charakteryzują się również różnymi właściwościami cieplno-wilgotnościowymi, a to może wpływać na przewodność cieplną przegrody i być przyczyną powstawania mostków cieplnych.
Zdjęcie 1. Ściana wymurowana z różnego rodzaju elementów murowych jest narażona na powstanie rys i pęknięć
Zdjęcie 2. Trudno prawidłowo połączyć różne materiały, taką ścianę trzeba zabezpieczyć przed rysowaniem.
Sprawdź!
Nie należy łączyć różnych typów i rodzajów materiałów pomiędzy sobą, szczególnie gdy dotyczy to jednego muru i ściany. Zgodnie z PN-EN 1996-1-1 punk 8.1.4.1(6) „w przypadku sztywnego połączenia ze sobą elementów murowych charakteryzujących się różną odkształcalnością należy uwzględniać to w obliczeniach”.
3. Stosowanie zaprawy niedostosowanej do elementów murowych jest błędem
Zgodnie z Eurokodem 6 (PN-EN 1996-1-1) pkt. 8.1.1 Materiały do murów (1)P stosować należy elementy murowe odpowiednie do danego rodzaju muru, ich lokalizacji i wymaganej trwałości.
Zaprawa, beton wypełniający i zbrojenie powinny być odpowiednie do typu elementów murowych i wymagań dotyczących trwałości. W prawidłowo wykonanych projektach powinna być podana informacja o typie elementów murowych, typie i właściwościach użytkowych zaprawy jaka powinna być zastosowana. Często na budowach stosuje się zaprawy uniwersalne przeznaczone zarówno do ceramiki, silikatów i betonu komórkowego. Materiały te charakteryzują się różnymi parametrami fizycznymi (np. wytrzymałością na ściskanie, rozszerzalnością termiczną, absorpcją itd.) i dlatego do każdego rodzaju elementu murowego powinna być stosowana zaprawa o odpowiednio dobranych parametrach. Ta sama zaprawa położona na różnych powierzchniach (mało nasiąkliwym lub bardzo nasiąkliwym), będzie się zachowywała w inny sposób. Najważniejszą cechą zaprawy w stanie utwardzonym jest jej przyczepność do elementów murowych. Bardzo często na budowie zamiast zwykłej zaprawy cementowo- wapiennej, stosowana jest zaprawa cementowa z domieszkami. W przypadku przedozowania domieszki lub zastosowania nieodpowiedniej, może nawet dojść do odspojenia elementów murowych od zaprawy (zdjęcie 3).
Zdjęcie 3. Brak przyczepności zaprawy do elementu murowego, zbyt gruba spoina
Sprawdź! Czy zaprawa została prawidłowo dobrana do elementów murowych?
Należy pamiętać, iż nie każda zaprawa nadaje się do łączenia z każdym elementem murowym. Zaprawy murarskie powinny być dobierane do typu / rodzaju i właściwości użytkowych elementów murowych. Dobierając zaprawę do elementów murowych należy pamiętać o tym, iż zaprawa w murze ma za zadanie:
- równomiernie przenosić obciążenia pomiędzy elementami murowymi tak, aby nie dopuścić do koncentracji naprężeń,
- połączyć elementy murowe w taki sposób, aby zapewnić współpracę sąsiednich elementów murowych przy przenoszeniu obciążeń poziomych – zginania muru, a także oddziaływań powodujących ścinanie,
- zapewnić odpowiednią szczelność muru (np. ochrona ogniowa, izolacyjność akustyczna) w przypadku gdy, zastosowane są tynki cienkowarstwowe lub mur jest nieotynkowany.
Stosowana zaprawa nie powinna mieć większej wytrzymałości niż wytrzymałość elementu murowego, chyba że projektant inaczej i wyraźnie określił to w projekcie.
4. Stosowanie nieodpowiednich narzędzi
Do murowania należy stosować odpowiednie narzędzia. Szczególnie ważne jest stosowanie odpowiednich kielni do nakładania zaprawy. W przypadku murowania ścian na zaprawie cienkowarstwowej, często popełnianym błędem jest korzystanie np. z grzebienia do kleju do glazury. Używając grzebienia, nie ma możliwości równomiernego rozłożenia zaprawy na powierzchni bloczków oraz jej dozowania w odpowiedniej ilości.
Przy wykonaniu murów na cienkich spoinach konieczna jest większa dokładność i staranność wykonania niż przy murach ze zwykłymi (tradycyjnymi) spoinami, a często popełnianym błędem jest używanie kielni z nadmiernie wytartymi - zniszczonymi zębami.
Przy korygowaniu i stabilizacji położenia elementów murowych należy stosować młotki z gumowych obuchem, a nie należy używać młotka murarskiego.
Kolejnym błędem jest docinanie elementów murowych nieodpowiednimi narzędziami. Zdarza się, że elementy są np. rozłupywane młotkiem, przez co, przy tak „dociętych” bloczkach, nie ma możliwości wykonania prawidłowej spoiny pionowej. Bloczek ma nierówną powierzchnię czołową, co utrudnia nałożenie zaprawy o odpowiedniej grubości.
Sprawdź! Przy murowaniu na zaprawie cienkowarstwowej czy:
- ekipa budowlana korzysta z kielni lub skrzynek do nakładania zaprawy cienkowarstwowej,
- kielnie (skrzynki) mają zęby o wysokości i rozstawie umożliwiającym nakładanie zaprawy o odpowiedniej grubości,
- murarze używają młotka gumowego do korygowania położenia cegieł czy bloczków w murze,
- elementy uzupełniające docinane są z odpowiednią precyzją (z zachowaniem prostopadłości i równoległości odpowiednich płaszczyzn).
5. Brak przewiązania elementów murowych
Bardzo często popełnianym przez murarzy błędem jest nie stosowanie odpowiedniego przewiązania murarskiego.
Przy nieprawidłowym przewiązaniu elementów murowych powierzchnia przewiązania jest zbyt mała, przez co istotnie wzrasta ryzyko zarysowania muru. Pękanie muru prowadzi do pękania tynku, a tym samym do obniżenia izolacyjności akustycznej i odporności ogniowej przegrody. Późniejsza naprawa takiego muru jest bardzo kłopotliwa i pracochłonna. Na zdjęciach poniżej pokazane są przykłady nieprawidłowego, zbyt małego przewiązania elementów murowych.
Zdjęcie 4. Nieprawidłowe przewiązanie murarskie jest poważnym błędem
Zdjęcie 5. Brak przewiązania elementów murowych naraża ścianę na spękanie
Sprawdź! Prawidłowe przewiązanie murarskie
Mur składa się z elementów murowych, ułożonych w określony sposób i trwale połączonych ze sobą odpowiednio dobraną zaprawą murarską, w której może być ułożone zbrojenie – tak brzmi definicja muru.
Norma PN-EN 1996-1-1 mówi by elementy murowe wiązać w kolejnych warstwach tak, aby mur zachowywał się jak jeden element konstrukcyjny.
Aby zapewnić odpowiednią wartość przewiązania murarskiego (patrz: przewiązanie elementów murowych), elementy murowe powinny nachodzić na siebie w kolejnych warstwach na długość nie mniejszą niż:
- dla elementów do wysokości 250 mm - 0,4 wysokości elementu murowego lub 40 mm (miarodajna jest wartość większa),
- dla elementów o wysokości powyżej 250 mm - 0,2 wysokości elementu lub 100 mm (miarodajna jest wartość większa).
W przypadku narożników i połączeń ścian, gdzie zakład elementów murowych nie jest możliwy do wykonania, należy zastosować zakład o długości nie mniejszej niż grubość elementu murowego.
Jeśli nie ma możliwości wykonania prawidłowego przewiązania murarskiego to w spoinach wspornych należy ułożyć zbrojenie.
Minimalne przewiązanie wynosi dla elementów murowych:
- z betonu komórkowego o wysokości 240 mm - 96 mm,
- ceramicznych o wysokości 238 mm - 95 mm,
- silikatowych 220 mm - 88 mm,
- betonowych (bloczek fundamentowy) o wysokości 120 mm - 48 mm.
6. Nieprawidłowe wykonanie spoin poziomych i pionowych
Na zdjęciu 6a pokazany jest przykład muru, z źle wykonaną spoiną zarówno wsporną jak i pionową. Takie błędy powodują, że mur jest nieszczelny, a więc nie zapewnia odpowiedniej izolacyjności akustycznej, ochrony cieplnej oraz odporności ogniowej. Tak wykonany mur w przyszłości może się również przyczynić do powstania rys i pęknięć. W przypadku, gdy zaprawa nie jest równomiernie rozłożona na całej powierzchni wspornej elementów murowych to przy ściskaniu występują miejscowe koncentracje naprężeń mogące prowadzić do powstania zarysowań muru.
a) 
b) 
Zdjęcie 6. Przykłady nieprawidłowo wykonanych spoin a) wsporna i czołowa / pionowa (w części spoin brakuje zaprawy, a w innych jest jej zdecydowanie za dużo) b) spoina czołowa (pionowa), dodatkowo brak przewiązania murarskiego
Sprawdź! Prawidłowe wykonanie spoiny w murze
Norma PN-EN 1996-1-1 punkt 8.1.5(1) dokładnie określa dopuszczalne wartości grubości spoin w murze. Spoina wsporna oraz spoina pionowa w murze wykonywana na zaprawie:
- zwykłej lub lekkiej powinna mieć grubość od 6 mm do 15 mm,
- do cienkich spoin od 0,5 do 3 mm.
Spoiny pionowe w murze można uznać za wypełnione w przypadku, gdy zaprawę ułożono na całej wysokości spoiny i co najmniej 0,4 szerokości elementu murowego.
Ważne jest, aby zaprawa w spoinach była rozłożona równomiernie na całej powierzchni wspornej elementów murowych. Norma PN-EN 1996-1-1 dopuszcza stosowanie spoin pasmowych, ale należy pamiętać, że wykonany w ten sposób mur będzie miał gorsze właściwości.
Patrz: Spoiny w murze
7. Błędny sposób wmurowywania bloczków przez murarza
Odpowiedni sposób murowania ścian jest bardzo ważny, szczególnie w przypadku ścian murowanych na pióro i wpust, z niewypełnioną spoina pionową. Często spotykaną praktyką jest najpierw ustawienie bloczka na rozłożonej zaprawie, a następnie dosuwanie lub dobijanie go, co powoduje zbieranie się zaprawy na czole bloczka i nie ma możliwości prawidłowego jego dosunięcia (patrz zdjęcie 7 i rys. 2b).
Zdjęcie 7. Nieprawidłowo ułożone bloczki na pióro i wpust w murze
Błędem jest również (zdjęcie 8) murowanie całej ściany z pozostałości po dociętych elementach murowych oraz z cegieł na sztorc, a odwrotnie umieszczone w murze elementy murowe to również większe zużycie zaprawy (zdjęcie 9).
Zdjęcie 8. Nieprawidłowe ułożenie bloczków w murze, brak przewiązania murarskiego
Zdjęcie 9. Błędy przy murowaniu ściany. Elementy murowe odwrotnie umieszczone w murze, (bloczek wmurowany „do góry nogami”)
Sprawdź! Prawidłowe ułożenie bloczków w murze
W przypadku wykonywania muru z elementów murowych z profilowanymi powierzchniami czołowymi (pióra/wypusty i wpusty), bez wypełnionej zaprawą spoiny pionowej, należy zwrócić szczególną uwagę na sposób ich układania przez murarza. Ważne jest, aby podczas murowania, kolejne elementy były wsuwane od góry tak jak to pokazano na rys. 2a. Jeżeli murarz najpierw położy kolejny element, a dopiero później będzie go dosuwał/dobijał to zaprawa, która zgromadzi się w spoinie uniemożliwi prawidłowe połączenie obu elementów (rys. 2b).
Rys. 2. a) prawidłowy i b) nieprawidłowy sposób układania elementów murowych w murze
Elementy murowe należy układać w murze zgodnie z kierunkiem, dla którego producent deklaruje jego wytrzymałość.
8. Nieodpowiednie połączenie z konstrukcją żelbetową
W przypadku murowanych ścian wypełniających często popełnianym błędem jest nieprawidłowe połączenie murów z konstrukcją, czyli np. wykonanymi wcześniej żelbetowymi ścianami, słupami, stropami, ryglami. Często szczelina podstropowa jest wypełniona niedokładnie, nieodpowiednim materiałem, który nie spełnia wymagań np. ochrony ppoż. lub, w przypadku wypełniających ścian między mieszkaniami ochrony przed hałasem.
Rys. 3. Przykład nieprawidłowego połączenia muru z konstrukcją
Sprawdź! Prawidłowe połączenie muru z konstrukcją
Sposób połączenia ścian decyduje o schemacie, jaki należy dla niej przyjąć w obliczeniach statycznych, a w konsekwencji o maksymalnych wymiarach ściany. Ściany wypełniające z konstrukcją powinny być połączone przy zastosowaniu odpowiednich łączników, a szczelina podstropowa wypełniona w sposób zapewniający spełnienie wymagań związanych z ochroną przeciwpożarową i akustyczną oraz powinna zapewnić możliwość takiego ugięcia górnego stropu, aby nie oparł się on na ścianie wypełniającej.
Szczegółowo sposoby projektowania i wykonywania połączeń ścian murowanych z innymi ścianami i konstrukcją przedstawione zostały w szkoleniu „Połączenia systemów ścianowych”.
Rys. 4. Przykład prawidłowego połączenia muru z konstrukcją
9. Nieprawidłowe wykonanie bruzd i otworów w ścianach
Norma PN-EN 1996-1-1 podaje maksymalne wymiary bruzd i otworów, których wpływ na nośność (na ściskanie, ścinanie i zginanie) może być pominięty w obliczeniach.
Bruzdy i wnęki nie powinny pogarszać stateczności ściany, przechodzić przez nadproża oraz inne elementy konstrukcyjne wbudowane w ścianę. Podczas wykonywania bruzd i wnęk należy mieć na uwadze również zachowanie wymaganej odporności ogniowej, izolacyjności akustycznej oraz izolacyjności cieplnej (w przypadku ścian zewnętrznych).
Zalecenia zawarte w wyżej wymienionej normie są powszechnie ignorowane przez elektryków i hydraulików.
Zdjęcie 10. Nieprawidłowe wykonanie bruzd i otworów do montaż instalacji
Zdjęcie 11. Otwór, który powinien być uwzględniony w obliczeniach
Sprawdź! Poprawne wykonanie bruzd w ścianach
Zgodnie z PN-EN 1996-1-1 bruzdy i wnęki w murze należy wykonywać, w taki sposób, aby nie powodowały one pogorszenia stateczności ściany. W projekcie projektant powinien umieścić informację czy dopuszcza wykonywanie osłabień przekroju ściany (bruzdy, wnęki, otwory) niespełniających wymagań normowych (wymagania zawarte są w PN-EN 1996-1-1 punkt 8.6). Jeśli tak, to powinien jednoznacznie określić wymiary oraz położenie tych osłabień. Najlepiej jest wykonywać bruzdy i wnęki podczas wznoszenia muru, a w istniejącym już murze należy je wykonywać odpowiednimi narzędziami np. bruzdownicą.
10. Błędy w posadowieniu budynku - nieprawidłowe wykonanie podłoża pod ścianą
Ściany murowane są wrażliwe na nierównomierne osiadanie (rys.5) czy też ugięcia podłoża, na którym są ustawione (rys. 6). Dlatego posadowienie budynków z murowanymi ścianami konstrukcyjnymi powinno być starannie zaprojektowane z uwzględnieniem rzeczywistych warunków gruntowo-wodnych. Projektant powinien przewidzieć takie zróżnicowanie szerokości i głębokości fundamentów, które zapewni równomierne osiadanie całego budynku. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest posadowienie całego budynku na jednej, odpowiednio sztywnej płycie fundamentowej zamiast na tradycyjnych ławach fundamentowych. Podobnie w przypadku ścian wypełniających należy zadbać o odpowiednio sztywne stropy lub podciągi, na których te ściany będą ustawione. Najczęstszą przyczyną zarysowania murowanych ścian wypełniających są właśnie ugięcia stropów (zdjęcie 12).
Rys. 5. Złe rozpoznanie gruntu lub zmiany warunków gruntowo-wodnych
Rys. 6. Typowe zarysowania ścian murowanych spowodowane nadmiernym ugięciem stropu
Zdjęcie 12. Zarysowanie ściany wypełniającej spowodowane nadmiernym ugięciem stropu
Sprawdź!
Stropy, na których będą murowane ściany powinny mieć możliwie najmniejszą strzałkę ugięcia w każdej fazie budowy i użytkowania.
Przy wykonywaniu ścian wypełniających zalecane jest układanie warstwy folii, która ma za zadanie uniemożliwić zespolenie ściany ze stropem. Dolną krawędź takiego muru należy zabezpieczyć przed przesunięciem w kierunku prostopadłym do powierzchni ściany, np. warstwami podłogowymi.
Mury należy projektować i wykonywać zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (z póz. zmianami). Prawidłowe wykonywanie murów, znacząco zwiększa szansę na uniknięcie zarysowania ścian.
Inwestorzy (użytkownicy) budynków wykonywanych bez odpowiedniego nadzoru często nie są świadomi ile błędów zostało popełnionych podczas murowania ścian, zostały one ukryte pod warstwą wykończeniową ściany: ociepleniem i tynkiem (zdjęcie 13).
Zdjęcie 13. Ocieplenie budynku oraz tynki "ukryją" wszystkie wady w wykonawstwie ścian tego budynku
Literatura:
PN-EN 1996-1-1 Eurokod 6 Projektowanie konstrukcji murowych - Część 1-1: Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych.
PN-EN 1996-2 Eurokod 6 Projektowanie konstrukcji murowych - Część 2: Wymagania projektowe, dobór materiałów i wykonanie murów.
