Zrównoważony rozwój miast w Polsce i Europie

Czy polskie miasta rozwijają się zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju? Na ile warunki życia w naszych miastach różnią się od innych europejskich miast?

W roku 2008, po raz pierwszy w historii, globalna populacja miejska liczebnie przewyższyła ludność wiejską. Według prognoz do 2050 r. dwie trzecie światowej populacji będzie mieszkać na obszarach miejskich.

Na stronie Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie można przeczytać:

• Obecnie 3,5 miliarda ludzi – tj. połowa populacji ludzkiej – mieszka w miastach, a według prognoz do 2030 roku w miastach będzie mieszkać 5 miliardów ludzi.
• W nadchodzących dekadach na kraje rozwijające się przypadnie 95% ekspansji urbanistycznej.
• Dziś 883 milionów ludzi mieszka w slumsach, głównie we wschodniej i południowo-wschodniej Azji.
• Miasta na świecie zajmują zaledwie około 3% obszaru Ziemi, jednocześnie zużywają one 60-80% energii i wytwarzają 75% emisji dwutlenku węgla.
• Gwałtowna urbanizacja wywiera wpływ na wielkość zasobów słodkiej wody, ilość ścieków, środowisko naturalne i zdrowie publiczne.
• W 2016 roku 90% mieszkańców miast oddychało zanieczyszczonym powietrzem. Wskutek zanieczyszczenia powietrza zmarło 4,2 mln ludzi. Ponad połowa światowej populacji miejskiej była narażona na poziom zanieczyszczenia powietrza co najmniej 2,5 razy wyższy niż wynosi poziom dopuszczalny.

Europa jest jednym z najbardziej zurbanizowanych kontynentów na świecie. Ponad dwie trzecie ludności Europy mieszka na obszarach miejskich, a według prognoz odsetek ten będzie jeszcze wyższy. Przewiduje się, że udział europejskiej populacji miejskiej wzrośnie do ok. 80% do roku 2050. Miasta mają zatem zasadnicze znaczenie dla dobrostanu i jakości życia obywateli.

Biorąc pod uwagę powyższe informacje, nie dziwi fakt, że warunki życia w miastach znalazły się wśród innych celów zrównoważonego rozwoju. A konkretnie jest to 11 cel - sprawić, by miasta i osiedla ludzkie były przyjazne, bezpieczne, odporne i zrównoważone.

Obszary miejskie to ośrodki rozwoju gospodarczego, kulturalnego i społecznego. Przyciągają możliwościami zatrudnienia, edukacji, rozrywki i kultury. Duże skupiska ludzi to także szereg wyzwań związanych z ich mobilnością (transport publiczny i prywatny), dostępnością mieszkań i warunkami mieszkaniowymi, planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym, infrastrukturą, instalacją wodno-kanalizacyjna i odwadniającą, gospodarką odpadami itd. Innym rodzajem wyzwań jest walka z negatywnym wpływem miast na środowisko naturalne, zła jakość powietrza, hałas, bezpieczeństwo mieszkańców itp.

Zgodnie z Agendą ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju - miasta, ich stabilny i zrównoważony rozwój oraz bezpieczeństwo mieszkańców zostało zapisane jako 11 Cel Zrównoważonego Rozwoju.

Rozwój miast i innych osiedli ludzkich powinien się odbywać z poszanowaniem praw wszystkich do mieszkania, dostępu do podstawowych usług, publicznego transportu i terenów zielonych, energii przy jednoczesnym ograniczeniu zużycia zasobów naturalnych i wpływu na środowisko.

Zadania w ramach 11 Celu Zrównoważonego Rozwoju

Do 11 Celu Zrównoważonego Rozwoju przypisane są zadania wymienione poniżej:
 

• 11.1  Do 2030 roku zapewnić wszystkim ludziom dostęp do odpowiednich, bezpiecznych i przystępnych cenowo mieszkań oraz podstawowych usług, a także poprawić warunki życia w slumsach;
   
• 11.2  Do 2030 roku zapewnić wszystkim ludziom dostęp do bezpiecznych, przystępnych cenowo, zrównoważonych i łatwo dostępnych systemów transportu, podnieść poziom bezpieczeństwa na drogach, zwłaszcza poprzez rozwój transportu publicznego, zwracając szczególną uwagę na potrzeby grup szczególnie wrażliwych, kobiet, dzieci, osób niepełnosprawnych oraz osób starszych;
   
• 11.3  Do 2030 roku zintensyfikować zrównoważoną urbanizację sprzyjającą włączeniu społecznemu oraz możliwości partycypacji w zintegrowanym i zrównoważonym planowaniu i zagospodarowaniu ludzkich osiedli we wszystkich krajach;
   
• 11.4  Wzmocnić wysiłki na rzecz ochrony i zabezpieczenia światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego;
   
• 11.5  Do 2030 roku znacząco zmniejszyć liczbę zgonów w wyniku katastrof naturalnych, w tym powodzi oraz zmniejszyć liczbę osób nimi dotkniętych; znacząco obniżyć bezpośrednie straty ekonomiczne w stosunku do globalnego PKB, poniesione w wyniku katastrof, w szczególności katastrof związanych z wodą, skupiając się na ochronie osób ubogich i grup szczególnie wrażliwych;
   
• 11.6  Do 2030 roku zmniejszyć wskaźnik per capita niekorzystnego oddziaływania miast na środowisko, zwracając szczególną uwagę na jakość powietrza oraz gospodarkę odpadami komunalnymi i innymi rodzajami odpadów;
   
• 11.7  Do 2030 roku zapewnić łatwy i powszechny dostęp do bezpiecznych terenów zielonych sprzyjających integracji społecznej i takiej samej przestrzeni publicznej, szczególnie kobietom, dzieciom, osobom starszym i osobom niepełnosprawnym;
   
• 11.a  Wspierać korzystne ekonomicznie, społecznie i środowiskowo połączenia pomiędzy obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi poprzez wzmocnienie planowania zagospodarowania na poziomie krajowym i regionalnym;
   
• 11.b  Do 2040 roku znacząco zwiększyć liczbę miast i osiedli ludzkich przyjmujących i wdrażających zintegrowane polityki i plany, służące zwiększeniu inkluzywności, efektywności wykorzystania zasobów naturalnych, łagodzeniu skutków i lepszemu przystosowaniu do zmian klimatycznych, budowaniu odporności na skutki katastrof, a także rozwijać i wdrażać kompleksowe rozwiązania, służące lepszemu zarządzaniu ryzykiem katastrof na wszystkich poziomach, zgodnie z Ramowym Programem Działania na lata 2015–2030, na rzecz Ograniczania Ryzyka Katastrof (Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030).
   
• 11.c Wspierać kraje najsłabiej rozwinięte, w tym poprzez pomoc finansową i techniczną, w budowaniu zrównoważonych i stabilnych budynków z wykorzystaniem miejscowych materiałów.

Realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju w Unii Europejskiej

Do realizacji celów zrównoważonego rozwoju zobowiązały się kraje członkowskie Unii Europejskiej. W ramach UE Eurostat monitoruje postępy w realizacji zadań przypisanych do 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju w tym oczywiście celu 11 w zakresie zrównoważonego rozwoju miast.

Zapisane w rezolucji ONZ zadania nie są najczęściej precyzyjnie określone, wyznaczają kierunek zmian i tak też w raportach Eurostatu są prezentowane w perspektywie krótkookresowej (5 lat) i długookresowej (15 lat).

Część wskaźników wykorzystywana do monitorowania celu 11 „Zrównoważone miasta i społeczności” jest również wykorzystywana do weryfikacji postępów w zakresie innych celów, np. celu 1 dot. ubóstwa oraz celu 3 dot. zdrowia. Dotyczy to też innych wskaźników np. zrównoważony transport jest włączany do kilku celów zrównoważonego rozwoju związanych z energią, wzrostem gospodarczym, bezpieczeństwem żywnościowym, zdrowiem, infrastrukturą oraz miastami i osiedlami ludzkimi.

Publikowane przez Eurostat dane pozwalają na porównania między krajami. Eurostat nie publikuje jeszcze pełnych danych za poprzedni rok dlatego w poszczególnych raportach będziemy się opierać na najnowszych pełnych danych.

Oznacza to również, że prezentowane dane odnosić się będą często do sytuacji sprzed pandemii COVID-19. Istnieją obawy, że pandemia zakłóciła pozytywny rozwój w niektórych obszarach, a tam gdzie kierunek zmian nie był korzystny, pogłębiła negatywne trendy. Osiągniecie Celów Zrównoważonego Rozwoju zarówno dla Europy jak i całego świata będzie jeszcze większym wyzwaniem. Z drugiej strony ambitne plany odbudowy wielu krajów bazują na kierunkach wyznaczonych przez cele zrównoważonego rozwoju.

11 cel zrównoważonego rozwoju odnosi się do obszarów miejskich. Jak takie obszary są klasyfikowane przez Eurostat?

W statystyce Eurostatu można znaleźć podział na „miasta”, „małe miasta i przedmieścia” oraz „obszary wiejskie”. Klasyfikacja oparta jest na pomiarze gęstości zaludnienia i ciągłości geograficznej (sąsiedztwa) w komórkach siatki o poziomie rozdzielczości wynoszącym 1 km² (siatka kilometrowa).

Miasta (obszary gęsto zaludnione) - co najmniej 50% ludności mieszka w ośrodkach miejskim. Ośrodek miejski jest skupiskiem sąsiadujących ze sobą komórek siatki kilometrowej o gęstości co najmniej 1 500 mieszkańców na km² i minimalnej populacji 50 000 osób;

Małe miasta i przedmieścia (obszary o średniej gęstości) – mniej niż 50 % ludności mieszka w ośrodkach miejskich, ale ponad 50 % ludności mieszka w skupisku miejskim;

Obszary wiejskie (obszary słabo zaludnione) - lokalne jednostki administracyjne, w których ponad 50% ludności mieszka w obszarze wiejskim.

Bardziej szczegółowy opis trendów w zakresie realizacji zadań przypisanych do 11 Celu Zrównoważonego Rozwoju publikujemy w następujących artykułach tematycznych:

• Powietrze zanieczyszczone pyłem PM2,5 i PM10 w miastach polskich i europejskich
   

• Stopień przeludnienia mieszkań w Polsce na tle standardów europejskich
   

• Problemy z hałasem ulicznym i sąsiedzkim
   

• Bezpieczeństwo polskich miast na tle Europy
   

• Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w Polsce i Europie
   

• Powierzchnia osadnicza na mieszkańca w Polsce i Europie
   

• Udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich w Polsce i Europie
   

• Bezpieczeństwo na drogach w Polsce i Europie

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i ONZ