Zrównoważone wzorce konsumpcji i produkcji

Cel zrównoważonego rozwoju zapisany pod nr 12 wzywa do zrównoważonej produkcji i konsumpcji w oparciu o możliwości technologiczne, efektywne gospodarowanie zasobami i zredukowaną globalną ilość odpadów. Wezwanie skierowane jest zarówno do rządzących jak też przedsiębiorstw i konsumentów.

Modele konsumpcji i produkcji mają zasadniczy wpływ na środowisko i na społeczeństwo.

Zrównoważona produkcja i konsumpcja oznacza efektywne wykorzystanie zasobów przy jednoczesnym poszanowaniu ograniczeń tych zasobów oraz zmniejszenie presji wywieranej na zasoby naturalne w celu poprawy ogólnego dobrostanu, utrzymania czystego i zdrowego środowiska naturalnego oraz ochrony potrzeb przyszłych pokoleń.

Zrównoważona produkcja i konsumpcja są związane z promowaniem efektywnego zużycia energii i innych zasobów, dostępu do podstawowych usług, godziwych miejsc pracy oraz lepszej jakości życia. Popularyzacja i wdrażanie takich wzorców obniża koszty gospodarcze, środowiskowe i społeczne, wzmacnia konkurencyjność gospodarki i ogranicza skalę ubóstwa oraz pomaga przy realizacji planów rozwojowych.

Myślenie i działanie zgodnie z koncepcją zrównoważonej produkcji i konsumpcji prowadzi do zwiększenia korzyści netto z działalności gospodarczej poprzez zmniejszenie zużycia zasobów oraz zmniejszenia skali degradacji i zanieczyszczeń, jednocześnie poprawiając jakość życia.

Zrównoważona konsumpcja i produkcja wymagają systematycznego podejścia i współpracy podmiotów uczestniczących w całym łańcuchu dostaw, począwszy od producentów, a skończywszy na konsumentach. Proces ten zakłada prowadzenie działań edukacyjnych dla konsumentów, mających podnieść ich świadomość na temat zrównoważonej konsumpcji oraz związanym z nią stylem życia poprzez m.in. prowadzenie akcji informacyjnych na temat standardów i oznakowania produktów, czy też angażowanie konsumentów w kwestie zamówień publicznych.

Na świecie wzrasta zużycie zasobów naturalnych, szczególnie na terenach Azji Wschodniej. Wiele krajów nadal zmaga się z wyzwaniami związanymi z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby.

• Fakty podawane przez Organizację Narodów zjednoczonych (ONZ) mówią jednoznacznie o konieczności podejmowania działań na rzecz zrównoważonej produkcji i konsumpcji.
• Według szacunków, populacja świata do 2050 roku wzrośnie do 9,6 miliarda, oznacza to, że do prowadzenia dotychczasowego stylu życia będziemy potrzebować bogactw naturalnych w ilościach odpowiadających trzykrotności zasobów naszej planety;
• Wraz ze wzrostem wykorzystania minerałów niemetalicznych w infrastrukturze i budownictwie nastąpiła znaczna poprawa standardu życia. Ślad materiałowy na mieszkańca w krajach rozwijających się wzrósł z 5 ton w 2000 roku do 9 ton w 2017 roku;
• Świadomość zagrożeń rośnie. Sprawozdania na temat swoich działań w zakresie zrównoważonego rozwoju udostępnia 93% z 250 największych firm na świecie;
• Na naszym globie mniej niż 3% zasobów wody nadaje się do picia, z czego 2,5% to zamarznięta woda na Antarktyce, Arktyce i w lodowcach. Tylko 0,5% pitnej wody jest wykorzystywana na potrzeby ludzi i ekosystemów;
• Człowiek zanieczyszcza wodę szybciej niż przyroda jest w stanie ją oczyścić, w rzekach i jeziorach;
• Ponad 1 miliard ludzi na świecie nadal nie ma dostępu do wody pitnej;
• Nadmierne zużycie wody przyczynia się do globalnych napięć związanych z jej brakiem;
• Pomimo rozwoju technologii promujących efektywne korzystanie z energii, jej zużycie w krajach OECD wzrośnie o 35% do roku 2020. Energia wykorzystana w celach komercyjnych i mieszkalnych to drugi największy, po transporcie, obszar jej globalnego zużycia;
• Gdyby ludzie na całym świecie korzystali z energooszczędnych żarówek, zaoszczędzono by według szacunków 120 miliardów USD rocznie;
• W 2002 roku rynek samochodowy w krajach OECD to 550 milionów pojazdów, z czego 75% stanowiły samochody prywatne. Przewidywano, że do 2020 roku liczba samochodów prywatnych wzrośnie o 32%. W tym samym czasie wskaźnik przejechanych kilometrów wzrośnie o 40%, a liczba przelotów samolotowych potroi się;
• Gospodarstwa domowe pochłaniają 29% globalnej energii i przyczyniają się do emitowania 21% dwutlenku węgla;
• W 2015 roku udział energii odnawialnej na świecie w całkowitym zużyciu energii wynosił 17,5%;
• Nie tylko produkowanie żywności wywiera duży wpływ na środowisko (rolnictwo, przetwarzanie żywności). Również gospodarstwa domowe, poprzez wybór produktów żywnościowych, sposobu odżywiania się i przyzwyczajenia wpływają na swoje otoczenie, ilość konsumowanej energii i marnotrawionej żywności;
• Każdego roku około 1/3 całej wyprodukowanej żywności – tj. 1,3 mld ton pożywienia o wartości około 1 biliona dolarów – marnuje się w domach lub sklepach, albo psuje się z powodu złego transportu oraz praktyk związanych ze zbiorami;
• Na całym świecie 2 miliardy ludzi ma nadwagę lub cierpi na otyłość;
• Degradacja ziemi i obniżająca się urodzajność gleby, niezrównoważone zużycie wody, nadmierne rybołówstwo i degradacja środowiska morskiego – to wszystko zmniejsza zdolność środowiska naturalnego w zakresie zapewnienia nam żywności;
• W skali globalnej sektor żywnościowy pochłania 30% skonsumowanej energii i odpowiada za 22% całkowitej emisji gazów cieplarnianych.

Działania na rzecz wdrażania zrównoważonych wzorców konsumpcji i produkcji

Zadania zamieszczone w Agendzie ONZ na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 przypisane do celu 12:

12.1  Wdrożyć dziesięcioletnie programy dotyczące zrównoważonej konsumpcji i produkcji dla wszystkich krajów, przy czym kraje rozwinięte powinny tym działaniom przewodzić, z uwzględnieniem stopnia rozwoju i możliwości krajów rozwijających się.

12.2  Do 2030 roku zapewnić zrównoważone zarządzanie i efektywne zużycie zasobów naturalnych.

12.3  Do 2030 roku zmniejszyć o połowę globalną ilość marnowanej żywności per capita w sprzedaży detalicznej i konsumpcji, zmniejszyć straty żywnościowe w procesie produkcji i dystrybucji, w tym straty powstałe podczas zbiorów.

12.4  Do 2020 roku zapewnić stabilne i ekologiczne zarządzanie chemikaliami i wszystkimi odpadami podczas ich całego cyklu życia, w zgodzie z ustaleniami międzynarodowymi. Znacząco zmniejszyć poziom tych substancji w powietrzu, wodzie i glebie, tym samym minimalizując ich negatywny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko.

12.5  Do 2030 roku istotnie obniżyć poziom generowania odpadów poprzez prewencję, redukcję, recykling i ponowne użycie.

12.6  Zachęcać przedsiębiorstwa, w szczególności te duże i międzynarodowe, do wdrażania praktyk w zakresie zrównoważonego rozwoju i uwzględniania informacji na ten temat w swoich cyklicznych raportach.

12.7  Promować praktyki w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych, zgodne z polityką i priorytetami krajowymi.

12.8  Do 2030 roku zapewnić dostęp do istotnych informacji i podnieść świadomość wszystkich ludzi na całym świecie w zakresie zrównoważonego rozwoju i stylu życia w zgodzie z naturą.

12.A  Wspierać kraje rozwijające się we wzmacnianiu ich zdolności naukowych i technologicznych, dążąc do utworzenia bardziej zrównoważonych wzorców konsumpcyjnych i produkcyjnych.

12.B  Rozwijać i wdrażać narzędzia monitorujące wpływ zrównoważonego rozwoju na zrównoważoną turystykę tworzącą miejsca pracy oraz promującą lokalną kulturę i produkty.

12.C  Zracjonalizować nieefektywne subwencje na paliwa kopalne, sprzyjające ich zbędnemu zużyciu, poprzez usunięcie nieprawidłowości rynkowych, zgodnie z uwarunkowaniami krajowymi, w tym poprzez restrukturyzację podatków i stopniowe wycofywanie szkodliwych dotacji tam, gdzie one występują, odnotowując ich wpływ na środowisko, w pełni biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby i uwarunkowania krajów rozwijających się oraz minimalizować możliwy niekorzystny wpływ na ich rozwój, w sposób który chroni ubogie i narażone społeczności.

Zadania dla Unii Europejskiej w zakresie odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji w UE

Wzrost poziomu i jakości życia w Europie od zakończenia II wojny światowej był możliwy dzięki wzrostowi dochodów, produkcji i konsumpcji, które zwykle szły w parze z większą eksploatacją zasobów i rosnącą presją na zasoby naturalne (powietrze, woda, ziemia i bioróżnorodność) oraz klimat.

Dziś ważne jest, aby kraje UE potrafiły oddzielić wzrost gospodarczy i poprawę standardów życia od wykorzystania zasobów i jego ewentualnego negatywnego wpływu na środowisko. Wiąże się to ze zwiększeniem obiegu materiałów w gospodarce, a tym samym zmniejszeniem zarówno potrzeby wydobycia zasobów, jak i ilości odpadów trafiających na składowiska lub do spalarni. Oznacza to również bezpieczne zarządzanie chemikaliami i odejście od wysokoemisyjnych nośników energii na rzecz odnawialnych źródeł energii.

Takie podejście nie tylko zmniejszyłoby presję na środowisko, ale również przyniosłoby znaczne korzyści gospodarcze i społeczne.

Monitorowanie realizacji zadań w kontekście 12. celu zrównoważonego rozwoju w UE koncentruje się na zmianach w obszarze oddzielenia wpływu na środowisko od wzrostu gospodarczego, na zielonej gospodarce oraz na wytwarzaniu i gospodarowaniu odpadami.

Więcej informacji w oddzielnych artykułach na temat:

Zużycia surowców i materiałów
 

Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów w Europie
 

Dopuszczalna emisja CO2 nowych samochodów w Europie

Wydajność energetyczna Polski na tle innych krajów europejskich
 

Wkład sektora dóbr i usług środowiskowych w PKB

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i ONZ