Zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych

15. cel zrównoważonego rozwoju wzywa do działań na rzecz zrównoważonego zarządzania lasami, do powstrzymania wylesiania, zwalczania pustynnienia, przywracania i odwrócenia procesu degradacji gleby, do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej i ochrony zagrożonych gatunków.

Jednymi z kluczowych celów zapisanych w Agendzie ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju, są cele wzywające do dbałości o środowisko lądowe i wodne. Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej to jedyny sposób na zachowanie jakości i ciągłości życia ludzkiego na Ziemi. Zwłaszcza w obliczu globalnych trendów, takich jak wzrost liczby ludności, przyspieszenia urbanizacji i rosnącego zapotrzebowania na zasoby naturalne.

Ekosystemy lądowe zapewniają społeczeństwu wiele korzyści, poczynając od rekreacji i wypoczynku, poprzez zasoby naturalne, żywność, czyste powietrze i wodę, jak również ochronę przed klęskami żywiołowymi czy łagodzenie zmian klimatu.

Lasy pokrywają ponad 30% powierzchni Ziemi. Zapewniają nie tylko bezpieczeństwo żywnościowe i schronienie dla różnych form życia, ale odgrywają również kluczową rolę w zwalczaniu zmian klimatycznych, ochronie bioróżnorodności jak również są miejscem zamieszkania ludności rdzennej. Co roku tracimy 13 mln hektarów lasów, a trwająca degradacja terenów suchych doprowadziła do pustynnienia obszarów o powierzchni 3,6 mld hektarów.

Pomimo objęcia ochroną prawie 15% obszarów lądowych, różnorodność biologiczna jest nadal zagrożona. Wylesianie i pustynnienie w wyniku działalności człowieka i zmian klimatu to najważniejsze wyzwanie dla zrównoważonego rozwoju. Zjawiska te wpływają na życie i utrzymanie milionów ludzi doświadczających ubóstwa.

Według informacji Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ):

• Lasy stanowią główne źródło utrzymania dla ok. 1,6 mld ludzi;
• Z rolnictwa bezpośrednio utrzymuje się 2,6 mld ludzi, przy czym 52% ziemi uprawnej w mniejszym lub większym stopniu jest dotknięte degradacją gleby;
• Lasy zamieszkuje ponad 80% wszystkich gatunków zwierząt, roślin i owadów żyjących na lądzie;
• Ocenia się, że poziom utraty gruntów ornych jest 30-35 razy większy niż kiedykolwiek w historii;
• W wyniku suszy i pustynnienia co roku tracimy 12 mln hektarów, na których można by uprawiać 20 mln ton zboża;
• Proces degradacji ziemi dotyka bezpośrednio 74% ubogiej ludności na świecie;
• Z około 8300 znanych gatunków zwierząt, 8% już wyginęło, a 22% jest zagrożonych wymarciem;
• Dieta człowieka w ponad 80% oparta jest na roślinach. Tylko trzy główne rodzaje zbóż – ryż, kukurydza i pszenica – zaspokajają 60% zapotrzebowania energetycznego;

Działania na rzecz zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych

Zadania zamieszczone w Agendzie ONZ na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 przypisane do celu 15:

15.1  Do 2020 roku zapewnić ochronę, odtworzenie i zrównoważone użytkowanie lądowych i śródlądowych ekosystemów słodkiej wody oraz pozostałych ekosystemów, w szczególności lasów, terenów podmokłych i suchych oraz gór.

15.2  Do 2020 roku promować wdrażanie zrównoważonego zarządzania wszystkimi typami lasów; zahamować proces wylesiania, odtworzyć zniszczone lasy; znacząco zwiększyć globalny stopień zalesienia i ponownego zalesienia.

15.3  Do 2030 roku zwalczyć pustynnienie, odtworzyć zdegradowane obszary i gleby, w tym tereny dotknięte pustynnieniem, suszami i powodziami; dążyć do budowy świata, w którym nie będzie występować proces degradacji ziemi.

15.4  Do 2030 roku zapewnić ochronę ekosystemów górskich, w tym ich różnorodności biologicznej oraz zwiększyć korzyści z nich płynące, które są niezbędne dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.

15.5  Podjąć pilne i znaczące działania zmniejszające degradację naturalnych siedlisk; powstrzymać utratę bioróżnorodności; do 2020 roku chronić zagrożone gatunki i zapobiec ich wyginięciu.

15.6  Promować uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści płynących z użytkowania zasobów genetycznych oraz promować właściwy dostęp do nich, zgodnie z międzynarodowymi postanowieniami.

15.7  Podjąć pilne działania kończące z procederem kłusownictwa i handlem chronionymi gatunkami zwierząt i roślin; podjąć działania zapobiegające nabywaniu i sprzedaży nielegalnych produktów dzikiej przyrody.

15.8  Do 2020 roku wprowadzić środki uniemożliwiające wprowadzanie nowych gatunków obcych na danym obszarze oraz znacząco zmniejszyć ich wpływ na ekosystemy wodne i lądowe; kontrolować lub wyeliminować wybrane gatunki.

15.9  Do 2020 roku włączyć kwestie bioróżnorodności i ekosystemów do krajowych i lokalnych planów i sprawozdań, strategii redukcji ubóstwa oraz w procesy rozwojowe.

15.A  Mobilizować i znacząco zwiększyć środki finansowe pochodzące z różnych źródeł na ochronę i zrównoważone wykorzystywanie bioróżnorodności i ekosystemów.

15.B  Mobilizować znaczące fundusze pochodzące z różnych źródeł i szczebli na zrównoważone gospodarowanie lasami oraz zapewnić krajom rozwijającym się odpowiednie bodźce sprzyjające takiemu postępowaniu, w tym ochronę lasów i ponowne zalesienie.

15.C  Wzmocnić globalne wysiłki zwalczające kłusownictwo i handel chronionymi gatunkami, w tym poprzez zwiększenie możliwości korzystania przez lokalne społeczności ze stabilnych źródeł utrzymania.

Działania na rzecz ochrony środowiska lądowego w Unii Europejskiej

W roku 2021 Komisja Europejska opublikowała raport na temat stanu ekosystemu w Unii Europejskiej. Kluczowe ustalenia raportu wskazują, że w latach 2000-2018 zmiany w obszarze różnych typów ekosystemów były stosunkowo niewielkie. Jednak zasięg ekosystemów miejskich znacznie się zwiększył, co wskazuje na ciągłą ekspansję obszarów zurbanizowanych kosztem ekosystemów półnaturalnych i gruntów rolnych.

W UE obowiązują ramy prawne oraz strategie i plany działania mające na celu ochronę przyrody i przywrócenie siedlisk i gatunków. Pomimo to ochrona pozostaje niepełna, restytucja odbywa się na niewielką skalę, a wdrażanie i egzekwowanie prawodawstwa jest niewystarczające.

Aby wspomóc odbudowę różnorodności biologicznej należy zwiększyć ochronę i odbudowę zasobów przyrodniczych.

Unia Europejska podjęła szereg zobowiązań do roku 2030 na rzecz ochrony i odbudowy zasobów przyrodniczych:

• Objęcie co najmniej 30% unijnych obszarów lądowych i 30% unijnych obszarów morskich ochroną prawną i wprowadzenie korytarzy ekologicznych w ramach transeuropejskiego obszaru Natura;
• Ścisła ochrona co najmniej 1/3 unijnych obszarów chronionych, w tym wszystkich pozostałych w UE lasów pierwotnych i starodrzewów;
• Skuteczne zarządzanie wszystkimi obszarami chronionymi, określenie jasnych celów i środków ochrony oraz ich odpowiednie monitorowanie;
• Odwrócenie spadku liczebności owadów zapylających;
• Ograniczenie o 50% stosowania pestycydów chemicznych i związanego z tym ryzyka oraz ograniczenie o 50% stosowania najbardziej niebezpiecznych pestycydów;
• Obecność elementów krajobrazu o wysokiej różnorodności na co najmniej 10% użytków rolnych;
• Objęcie co najmniej 25 % gruntów rolnych rolnictwem ekologicznym i uzyskanie znacznie wyższego poziomu stosowania praktyk agroekologicznych;
• Zasadzenie w UE trzech mld nowych drzew, z pełnym poszanowaniem zasad ekologicznych;
• Osiągnięcie znacznego postępu w rekultywacji miejsc z zanieczyszczoną glebą;
• Przywrócenie co najmniej 25 000 km rzek do stanu swobodnego przepływu;
• Ograniczenie o 50% liczby gatunków z czerwonej księgi, dla których zagrożenie stanowią inwazyjne gatunki obce;
• Ograniczenie o 50% utraty składników odżywczych, co doprowadzi do ograniczenia stosowania nawozów o co najmniej 20%;
• Ambitny plan zazieleniania obszarów miejskich dla miast z co najmniej 20 tys. mieszkańców;
• Niestosowanie żadnych pestycydów chemicznych na obszarach wrażliwych, takich jak miejskie obszary zielone w UE;
• Znaczne ograniczenie negatywnego wpływu działalności połowowej i wydobywczej na wrażliwe gatunki i siedliska, w tym na siedliska dna morskiego, w celu osiągnięcia dobrego stanu środowiska;
• Wyeliminowanie przełowu lub jego ograniczenie do poziomu umożliwiającego odbudowę i zachowanie gatunków.

Jak wygląda sytuacja w odniesieniu do celu zrównoważonego rozwoju nr 15 „życie na lądzie” na poziomie Unii Europejskiej jak też poszczególnych krajów członkowskich, w tym w Polsce, przedstawiamy w następnych raportach:

Ochrona i odbudowa obszarów przyrodniczych w Europie

Wpływu rolnictwa na środowisko
 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, ONZ