Znaczenie inwestycji dla wzrostu gospodarczego

Poziom inwestycji w Polsce odbiega, na niekorzyść dla nas, od średniej unijnej. Jaki to może mieć wpływ na poziom wzrostu gospodarczego w krótkim i długim okresie? Jak wygląda struktura sektorowa polskich inwestycji w porównaniu do innych krajów europejskich?

Inwestycje to kolejny wskaźnik, wykorzystywany często do monitorowania wzrostu gospodarczego. Inwestycje zwiększają zdolności produkcyjne gospodarki poprzez unowocześnienie istniejącego kapitału lub wdrożenie nowych technologii.

Inwestycje trwają często wiele lat, a więc te bieżące przełożą się na wzrost gospodarczy, ale dopiero w przyszłości. Ten wzrost gospodarczy będzie miał bezpośredni wpływ na wzrost dobrobytu.

Efektywność inwestycji jest różna, zależy od wielu czynników, m.in od tego, kto inwestuje i jakimi kryteriami się kieruje. Inwestorzy biznesowi (komercyjni) podejmując decyzje o inwestycjach kierują się rachunkiem ekonomicznym, wybierają przedsięwzięcia dochodowe i realizują je w sposób jak najbardziej efektywny. O inwestycjach publicznych często decydują politycy i urzędnicy, a przesłanką do ich realizacji często jest interes polityczny, a nie opłacalność czy efektywność. To prowadzi do finansowania projektów nietrafionych, kosztochłonnych i w efekcie marnotrawienia pieniędzy publicznych.

Na efektywność inwestycji, a w efekcie na wzrost gospodarczy, ma wpływ również struktura inwestycji i kapitału. To czy inwestuje się w nowoczesne technologie (np. patenty, prawa własności i oprogramowanie), czy też w infrastrukturę lub budynki, wpływa na potencjał wzrostu gospodarczego w przyszłości.

Wskaźnik inwestycji określa nakłady brutto na środki trwałe w stosunku do produktu krajowego brutto (PKB). Wskazuje jaka część PKB została przeznaczona na inwestycje, a nie np. na konsumpcję. Eurostat podaje informacje dla krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz pozostałych krajów europejskich objętych statystyką dla całej gospodarki danego kraju oraz w przekroju sektorowym, z podziałem na inwestycje komercyjne (przedsiębiorstw), publiczne i inwestycje gospodarstw domowych (prywatne).

Aktywa trwałe obejmują m.in. mieszkania, inne budynki i budowle (infrastrukturę transportową i energetyczną itp.), maszyny i urządzenia, również wartości niematerialne (oprogramowanie komputerowe i inne własności intelektualne).

Wskaźnik jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju UE. Służy do weryfikacji postępów celu 8 zrównoważonego rozwoju w zakresie wzrostu gospodarczego i godnej pracy.

Udział inwestycji w PKB w roku 2020

W wyniku pandemii COVID-19, w roku 2020 cała Europa z wyjątkiem Irlandii, dotknięta została recesją. Gospodarka 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE-27) skurczyła się o 6%. Spadł udział inwestycji w PKB o 0,3 punktu procentowego w porównaniu do roku poprzedniego. Do spadku w największym stopniu przyczyniło się ograniczenie inwestycji przedsiębiorstw, czemu trudno się dziwić.

Uzyskana w 2020r. stopa inwestycji w UE-27 wyniosła 22,3%, składały się na to inwestycje komercyjne (biznesowe) - 13,65%, inwestycje publiczne – 3,3% oraz inwestycje gospodarstw domowych – 5,4%.

W porównaniu ze średnią unijną stopa inwestycji w Polsce była o 5,7 pp. niższa i wynosiła 16,6%. Zajęliśmy przedostatnią pozycję wśród krajów europejskich, słabszy wynik uzyskała jedynie Grecja (11,7%). Tak niski poziom nakładów brutto na środki trwałe trudno wyjaśnić jedynie pandemią koronawirusa. Chociaż nasz spadek udziału inwestycji w PKB do roku poprzedniego był wysoki, bo wynosił 1,7 pp., to Słowacja i Irlandia zanotowały jeszcze większe spadki.

W wielu krajach Unii Europejskiej, mimo wprowadzanych ograniczeń i czasowego zamknięcia gospodarki, stopa inwestycji wzrosła na poziomie ogólnym, a w sektorze inwestycji publicznych wszystkie kraje z wyjątkiem Słowacji zwiększyły udział inwestycji.

Na tle innych krajów unijnych Polska wyróżnia się, niestety negatywnie, pod względem poziomu inwestycji komercyjnych i inwestycji gospodarstw domowych. Na ogólną stopę inwestycji – 16,6% składają się inwestycje komercyjne - 9,1%, publiczne – 4,5% i gospodarstw domowych – 3,0%.

Najwyższą stopę inwestycji w roku 2020 zanotowała Irlandia (39,7%), w następnej kolejności Estonia (30,7%), Węgry (26,8%), Norwegia (26,6%) i Czechy (26,2%).

Udział inwestycji w PKB wg sektorów w roku 2020 [%]

Średnia 5 letnia stopa inwestycji w Europie

Irlandia jest niekwestionowanym liderem, a wysoka stopa inwestycji w roku 2020 nie była przypadkowa. Uzyskano najwyższy udział inwestycji ogółem w UE i to pomimo zanotowanego spadku do roku poprzedniego aż o 13,9 pp. Średnia z ostatnich 5 lat jest równie imponująca i wynosi 38,1%. Wysoki wskaźnik inwestycji przekłada się na poziom dobrobytu, wartość PKB na mieszkańca w Irlandii należy do jednego z najwyższych w Europie.

Irlandia w ostatniej pięciolatce zdeklasowała pozostałe kraje. Był to najlepszy okres pod względem poziomu inwestycji od roku 2000, chociaż i wcześniej zdarzały się lata ze stopą inwestycji ok. 30% to nigdy na przestrzeni 5 lat z rzędu. Irlandia wykorzystała swoją szansę w związku z brexitem, udało jej się przyciągnąć inwestycje biznesowe firm, które chciały pozostać w strefie unijnej.

Wysoka stopę inwestycji w ostatnich 5 latach wykazuje jeszcze: Estonia (26,2%), Czechy (25,9%), Szwajcaria (25,6%), Norwegia (25,2%), Szwecja (24,7%), Szwecja (24,7%), Austria (24,2%) i Węgry (24,0%).

Polska z udziałem inwestycji w PKB na poziomie 17,7% należy do krajów z najsłabszymi wynikami w tym zakresie. Gorszy od nas wynik zanotowały Włochy (17,6%), Portugalia (17,4%), Luksemburg (17,1%) i najsłabszy Grecja (11,2%).

Przeciętna stopa inwestycji w Europie w latach 2016-2020 [%]

Stopa inwestycji w Polsce na tle Unii Europejskiej

W 2020 roku udział inwestycji w PKB Polski wynosił 16,6% i był to najniższy zanotowany poziom inwestycji w ostatnich dwudziestu latach. Dodatkowo niepokoić może fakt, że odstajemy coraz bardziej w ostatnich latach od średniej unijnej. Od 2016r. widać wyraźny spadek poziomu inwestycji w Polsce, które w ostatnich pięciu latach ani razu nie przekroczyły poziomu 20%, podczas gdy średnia unijna w tych latach w UE wahała się od 20,8% w 2016r. do 22,5% w 2019r.

W roku 2000 nasza stopa inwestycji była nawet nieco wyższa od unijnej, to jedyny taki przypadek w tym dwudziestoleciu. Najbliżej unijnego poziomu inwestycji byliśmy w latach 2008-2015, kiedy to poziom naszych inwestycji był niższy od unijnego od 0,1 pp. w roku 2009 do 1,1 w roku 2013.

W latach 2000-2008 stopa inwestycji w Polsce najpierw spadała do roku 2003, osiągając najniższy poziom 18,1%, po czym rosła do 23,1% w roku 2008. Największe odchylenie od średniej unijnej w tym okresie zanotowaliśmy w roku 2003 o 3,8 pp.

Różnica między stopą inwestycji w Polsce i UE w ostatnich 5 latach jest jeszcze większa, w roku 2020 wynosiła 5,7 pp. a w 2019r. – 4,2 pp.

W porównaniu do państw naszego regionu tj. Czechy, Słowacja czy Węgry różnice są jeszcze większe.

Stopa inwestycji w Polsce w porównaniu ze średnią UE-27 [%]

Inwestycje w Polsce według sektorów

Analiza sektorowa stopy inwestycji w Polsce na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat pokazuje stabilny poziom inwestycji gospodarstw domowych na tle pozostałych sektorów.

W roku 2000 udział inwestycji gospodarstw domowych w PKB wynosił 5% i na zbliżonym poziomie utrzymywał się do 2015r., w tym czasie częściej notowano odchylenia dodatnie – maksymalne odchylenie od poziomu 5% to 0,8 pp. w 2008r. a najniższy poziom wystąpił w roku 2013 - 4,6%.

Od roku 2015 stopa inwestycji gospodarstw domowych mierzona udziałem w PKB stopniowo spadała do 4% w roku 2017, po czym w kolejnych dwóch latach kształtowała się na poziomie 3,3 – 3,4%, a w ostatnim analizowanym roku spadła do poziomu dotychczas nie notowanego - 3%.

Stopa inwestycji publicznych (rządowych i samorządowych) do roku 2009 kształtowała się poniżej stopy inwestycji gospodarstw domowych, na początku nieznacznie poniżej 3%, po czym od roku 2005 zaczęła systematycznie rosnąć z 3,3 w 2005r. do 6,0% w 2011r. W latach 2010-2011 inwestycje publiczne przekroczyły nawet poziom inwestycji gospodarstw domowych, a to za sprawą funduszy unijnych. Również w następnych latach stopa inwestycji publicznych utrzymywała się na wysokim poziomie powyżej 4%, tylko w latach 2016 i 2017 spadła poniżej tego poziomu, odpowiednio do 3,3% i 3,8%. Udział inwestycji publicznych w PKB Polski nie należy do najwyższych, ale tylko w tym sektorze nasza stopa inwestycji przekracza średnią unijną.

Inwestycje komercyjne wykazywały najwyższy udział w PKB w roku 2000 (15,9%). Po spadkach w latach następnych, niewielkie odbicie zanotowaliśmy w 2007 i 2008r. ale zaledwie do poziomu 12,5 – 12,6%. Od 2009r. stopa inwestycji przedsiębiorstw utrzymuje się w przedziale od 9,6% w 2010r. do 11,1% w 2009r. jedynie w ostatnim analizowanym roku (2020) spadła poniżej, do poziomu 9,1%.

To właśnie pod względem inwestycji komercyjnych najbardziej odstajemy od średniej unijnej.

Stopa inwestycji w Polsce według sektorów w latach 2000-2020 [%]

Na poniższych wykresach można prześledzić udział inwestycji w Polsce w poszczególnych sektorach w odniesieniu do wybranych krajów Unii Europejskiej. Wybrane zostały państwa naszego regionu oraz Irlandia jako europejski lider w ostatnich latach.

Na tle wybranych państw nasza stopa inwestycji jest niska, jest to najbardziej widoczne w sektorze przedsiębiorstw (komercyjnym), który ma największy wpływ na rozwój gospodarczy.

Wzrost PKB w ostatnich kilkunastu latach w Polsce kształtował się na wysokim poziomie, ale w kontekście stopy inwestycji, rodzi się pytanie o perspektywy na przyszłość.

Wysoki wzrost PKB na mieszkańca Irlandii – o czym była mowa w raporcie PKB na mieszkańca w Polsce i Europie – wynika z wysokiej stopy inwestycji, głownie komercyjnych.

Uwagę zwraca wysoka stopa inwestycji przedsiębiorstw w Czechach, ale też Słowacja i Węgry mają wyższy udział inwestycji sektora biznesowego niż Polska.

Nasz udział inwestycji publicznych w PKB był często wyższy niż w wybranych krajach i powiązany z kolejnymi transzami funduszy unijnych, do których Polska uzyskała dostęp po akcesji do UE w 2004 roku, stając się największym beneficjentem unijnych środków spośród wszystkich państw członkowskich.

Stopa inwestycji komercyjnych w wybranych krajach UE w latach 2000-2020 [%]

Stopa inwestycji publicznych w wybranych krajach UE w latach 2000-2020 [%]

Stopa inwestycji gospodarstw domowych w wybranych krajach UE w latach 2000-2020 [%]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu