Zmiany klimatyczne w Europie

Temperatura powietrza przy powierzchni, mierzona od dziesięcioleci w tych samych lokalizacjach, daje wyraźny sygnał globalnych i regionalnych zmian klimatycznych. Rosnące średnie temperatury zwiększają częstotliwość i dotkliwość fali upałów na świecie, dotyczy to również Europy.

Według ekspertów za obserwowany w ostatnich dziesięcioleciach wzrost średniej temperatury na świecie odpowiada wpływ antropogeniczny (zachodzący w wyniku działalności gospodarczej człowieka), głównie poprzez emisje gazów cieplarnianych. Skutki klimatyczne odnoszą się do wywołanych zmianami klimatu zmian w systemach środowiskowych, społecznych i gospodarczych.

Społeczność międzynarodowa, w tym Unia Europejska, zobowiązała się do powstrzymania wzrostu średniej temperatury na świecie do poziomu znacząco poniżej 2°C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej oraz dążenia do dalszego ograniczenia tego wzrostu do 1,5°C. Zobowiązanie to zostało zapisane w porozumieniu paryskim podpisanym na Konferencji ONZ (COP) w 2015r. tzw. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.

Do monitorowania wpływu zmian klimatu w Europie wykorzystywane są trzy wskaźniki:

• średnia temperatura globalna i europejska,
• kwasowość oceanów,
• koszty gospodarcze wynikające z klęsk żywiołowych związanych z pogodą i klimatem.

Wskaźniki te pośrednio pokazują trendy w zakresie podatności Europy na zmiany klimatu.

Wskaźnik zmian temperatury mierzy rozwój rocznych i dziesięcioletnich globalnych i europejskich odchyleń temperatury przy powierzchni w porównaniu ze średnią z lat 1850-1899. Pomiary temperatury wykonywane są od dziesięcioleci przez stacje tworzące gęstą sieć na całym świecie. Monitorowanie danych odbywa się za pomocą standaryzowanych pomiarów, kontroli jakości i procedur jednorodności, aby zapewnić zgodność i porównywalność zarejestrowanych danych.

Odchylenia temperatury są przedstawione w odniesieniu do okresu „przedprzemysłowego” między 1850 a 1899 rokiem (początek instrumentalnych zapisów temperatury). Uważa się, że w tym okresie gazy cieplarniane z rewolucji przemysłowej miały stosunkowo niewielki wpływ na globalny klimat w porównaniu z wpływami naturalnymi.

Oprócz danych rocznych porównywane są również średnie dekadowe, które stanowią podstawę oceny wskaźnika.

Dane dla tego wskaźnika są dostarczane przez Europejską Agencję Środowiska na podstawie globalnych zbiorów danych meteorologicznych: Met Office Hadley Center and Climatic Research Unit (HadCRUT5), NASA Goddard Institute for Space Studies (GISTEMP) oraz National Centres for Environmental Information (NOAA Global Temp).

Europa jest tutaj zdefiniowana jako obszar lądowy w zakresie od 34° do 72° szerokości geograficznej północnej i od -25° do 45° długości geograficznej wschodniej.

Wzrost temperatury na świecie oraz w Europie

Dane pomiarów temperatury (zwłaszcza te z ostatnich pięciu lat) potwierdzają, że globalny wzrost średniej temperatury osiągnął poziom w okolicach połowy przyjętego krytycznego progu 2°C ocieplenia. Efekty ocieplenia są silniejsze nad lądem niż nad wodą, w wyniku czego ocieplenie na półkuli północnej jest silniejsze niż na półkuli południowej. Z tego powodu średnia roczna temperatura na kontynencie europejskim wzrosła o więcej niż średnia światowa.

Według wszystkich jednostek monitorujących globalną temperaturę, rok 2020 był jednym z trzech najcieplejszych lat w historii, z anomalią wahającą się od 1,23°C do 1,31°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.

Europa ociepla się jeszcze szybciej niż średnia światowa. Rok 2020 był jednym z najcieplejszych lat również w Europie, w całej historii pomiarów i to niezależnie od źródła danych. Zanotowane odchylenia od poziomów średniej sprzed epoki przemysłowej w roku 2020 kształtowały się w przedziale od 2,51°C do 2,74°C. Szczególnie silne ocieplenie zaobserwowano w Europie Wschodniej, Skandynawii oraz we wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego.

Jak pokazuje poniższy wykres, niezależnie od źródła danych, widoczny jest wyraźny trend wzrostowy, zarówno na poziomie światowym jak i europejskim. Amplituda wahań dla średniej temperatury globalnej jest znacznie mniejsza niż w przypadku Europy.

Bez znaczących wysiłków na rzecz ograniczenia emisji wzrost temperatury na świecie będzie nadal postępował, a nawet może przyspieszyć.

Globalne i europejskie średnie roczne odchylenia temperatury w latach 1850-2019 (odchylenie temperatury w °C, w porównaniu ze średnią z lat 1850-1899)

Trendy w zakresie zmian temperatury są istotnym wskaźnikiem monitorującym rozmiar zmian klimatycznych i ich możliwych skutków. Aby wyeliminować anomalie pogodowe w pojedynczych latach często analizuje się zmiany temperatury w dłuższych okresach – dekadach.

Od końca XIX wieku, globalna średnia roczna temperatura przy powierzchni stale rośnie. Na poziomie światowym wzrost temperatury był zauważalny w latach trzydziestych i czterdziestych XX w. Tempo wzrostu przyspieszyło od lat 70. do poziomu około 0,2°C na dekadę. W tym okresie globalna temperatura rosła szybciej niż w jakimkolwiek innym okresie w historii.

Globalna średnia temperatura przy powierzchni w latach 2011-2020 była od 0,95 do 1,20°C wyższa od poziomu sprzed epoki przemysłowej, co czyni ją najcieplejszą dekadą w historii.

W Europie, w tym samym okresie, charakter krzywej temperatury jest zbliżony do krzywej globalnej, z tym że temperatura lądu w Europie rosła jeszcze szybciej niż na świecie.

Ostatnia dekada od 2011 do 2020 była również najgorętsza w historii w Europie, ze średnim wzrostem temperatury o 1,94-2,01°C w stosunku do czasów przedindustrialnych.

Dekadowe odchylenie średniej temperatury na świecie i w Europie w latach 1850-2019 (odchylenie temperatury w °C w porównaniu ze średnią z lat 1850-1899)

Kwasowości oceanów w ciągu ostatnich dziesięcioleci

Gwałtowny wzrost poziomu CO₂ w atmosferze, spowodowany emisją na skutek działalności człowieka, zagraża obecnie stabilności ekosystemu, ponieważ wyemitowany CO₂ jest częściowo pochłaniany przez ocean, powodując spadek pH i zakwaszenie oceanu.
 

Celem Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 jest zajęcie się skutkami tego zjawiska. Wśród działań wymienionych dla celu 13 i 14 zrównoważonego rozwoju jest minimalizowanie skutków zakwaszenia oceanów i przeciwdziałanie mu, w tym poprzez wzmocnione współpraca na wszystkich poziomach.

Unia Europejska, uznając ograniczenia związane z zarządzaniem oceanami na szczeblu państw członkowskich lub na szczeblu europejskim, pracuje nad systemem zapewniającym ochronę i zrównoważone użytkowanie wód zarówno regionalnych, jak i międzynarodowych.

Zakwaszenie oceanów jest kolejnym istotnym wskaźnikiem obrazującym wpływ zmian klimatu na środowisko. Wskaźnik pokazuje globalną średnią roczną kwasowość powierzchniowej wody morskiej wyrażoną jako wartość pH. Obserwowany spadek pH w skali globalnej odpowiada wzrostowi kwasowości wód oceanicznych i odwrotnie. Tendencja ta jest spowodowana wzrostem atmosferycznego CO₂, co zwiększa pochłanianie CO₂ przez oceany. Jest to bezpośrednio skorelowane z pH oceanu.

Wskaźnik ten ilustruje średnie globalne tempo zakwaszania oceanów wyrażone ilościowo spadkiem pH, który jest miarą kwasowości, definiowaną jako stężenie jonów wodorowych. Spadek wartości pH odpowiada wzrostowi kwasowości.

W wyniku wzrostu stężenia CO₂ w atmosferze, pH powierzchni oceanu spadło z 8,2 do poniżej 8,1 w epoce przemysłowej. Spadek ten odpowiada wzrostowi kwasowości oceanicznej o około 30%.

Światowe średnie roczne stężenie CO₂ w atmosferze przekroczyło w 2016 r. 400 ppm, czyli o ponad 40% powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej (280 ppm); połowa tego wzrostu nastąpiła od lat 80. XX wieku. W tym samym okresie pH oceanów spadło z 8,11 do poniżej 8,06 pH, a to odpowiada około 30% wzrostowi kwasowości.

Zakwaszenie oceanów ma wpływ na organizmy morskie i już wpłynęło na głębiny oceaniczne, może też zmienić ekosystemy morskie i łowiska.
Modele przewidują dalsze zakwaszenie oceanów na całym świecie.

Jak podają eksperci pomimo znacznej rocznej zmienności, poziom pH oceanów stale spada. W 2020r. średnia kwasowość oceanów wyniosła 8,05 pH, co jest niewątpliwie niskim poziomem w porównaniu z poziomem przedprzemysłowym wynoszącym 8,2.

Globalna średnia kwasowość powierzchni oceanów w latach 2001-2020 [pH]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu