Wzorce konsumpcji zagrażające zdrowiu publicznemu w Europie
Podczas gdy eliminacja głodu i niedożywienia to kluczowe cele Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju na świecie, w Europie otyłość stanowi najpoważniejszy problem dla zdrowia publicznego. Drugi problem to wysoki odsetek osób uzależnionych od nikotyny.
Dobre odżywianie jest podstawą dobrego zdrowia. Podstawą dobrego odżywiania jest zbilansowana dieta, odpowiadająca potrzebom żywieniowym organizmu, w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną oraz unikaniem palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu. Te wszystkie czynniki mają bezpośredni wpływ na jakość i oczekiwaną długość życia.
Otyłość poważnym problemem dla zdrowia publicznego w Europie
Przyczyny otyłości mogą być różne, generalnie problem jest przypisywany złej diecie, która jest bogata w tłuszcz, sól i cukier oraz wynika ze stylu życia charakteryzującego się niską aktywnością fizyczną i wysokim spożyciem kalorii, w grę wchodzą jeszcze czynniki dziedziczne. Łączenie zbilansowanej diety z odpowiednio aktywnym trybem życia stanowi wyzwanie dla wielu osób.
Otyłość jest poważnym problemem dla zdrowia publicznego, znacząco zwiększa ryzyko chorób przewlekłych, takich jak choroby układu krążenia, cukrzycy, nadciśnienia i niektóre rodzaje nowotworów. Otyłość prowadzi do większej liczby problemów zdrowotnych, jeśli zaczyna się we wczesnym dzieciństwie.
Otyłość wiąże się również ze znacznymi kosztami bezpośrednimi i pośrednimi, dla społeczeństwa jako ogółu, obciążając koszty opieki zdrowotnej.
Wskaźnik otyłości jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację celów zrównoważonego rozwoju UE, przypisany do zadań dla celu 2. wzywającego do wyeliminowania głodu i niedożywienia oraz celu 3. w zakresie dobrego zdrowia.
Na podstawie badań ankietowych, prowadzonych co trzy lata przez poszczególne kraje, Eurostat publikuje informacje na temat zdrowia.
Wskaźnik otyłości mierzy udział osób otyłych w populacji na podstawie wskaźnika masy ciała (body mass index - BMI). BMI jest zdefiniowany jako waga w kilogramach podzielona przez kwadrat wzrostu w metrach.
Wskaźnik BMI został opracowany wyłącznie dla osób dorosłych i nie powinien być stosowany u dzieci.
Uznaje się, że osoby w wieku 18 lat lub starsze są otyłe, jeżeli wskaźnik BMI jest równy lub wyższy niż 30.
Według podstawowej klasyfikacji osoby, dla których BMI wynosi poniżej 18,5 mają niedowagę, BMI w przedziale 18,5 do 25 mają osoby z normalna wagą. BMI równy lub wyższy 25 oznacza nadwagę, w tej kategorii wyróżnia się stan przed otyłością dla BMI między 25 a 30 oraz otyłość dla wskaźnika powyżej 30.
Ponad połowa populacji Unii Europejskiej ma nadwagę
Otyłość jest istotnym problemem zdrowotnym w Unii Europejskiej, w roku 2019 dotyczył on 16,5% dorosłej populacji. Zbyt wysoki wskaźnik BMI, kwalifikujący do kategorii przed otyłością dotyczył 36,2% osób dorosłych. Co łącznie daje 52,7% dorosłej populacji z nadwagą.
Odsetek osób z nadwagą wzrósł w ciągu ostatnich pięciu lat w 27 krajach członkowskich UE z 51,1% w roku 2014 do 52,7% w roku 2019. Wzrost ten wynikał ze zwiększenia odsetka osób otyłych o 1,1 punkt procentowy i 0,5 pp. w kategorii osób przez otyłością.
W Polsce w roku 2019 nadwagę miało 58,1% osób dorosłych, w tym przed otyłością zakwalifikowano 39,1% oraz 19% jako otyłych.
Problem otyłości narasta w Polsce szybciej niż pokazuje średnia unijna. Od roku 2014 odsetek osób z nadwagą wzrósł o 3,4 pp., w podobnym stopniu w kategorii osób przed otyłością – o 1,6 pp. oraz w kategorii otyłych o 1,8 pp.
Wskaźnik otyłości według wskaźnika masy ciała (BMI) w UE i w Polsce w latach 2014-2019 [% dorosłej populacji]
W żadnym analizowanym kraju europejskim odsetek osób z nadwagą nie zmniejszył się w 2019 roku w stosunku do roku 2014. Jedynie we Francji udało się utrzymać wskaźnik na tym samym poziomie (47,2%). W pozostałych krajach przybyło osób z nadwagą. Najmniejszy wzrost, poniżej jednego punktu procentowego wykazał: Luksemburg i Wielka Brytania (0,4 pp.), Holandia (0,6 pp.), Włochy (0,8 pp.), Bułgaria, Belgia i Grecja (0,9 pp.).
Największy wzrost odsetka osób z nadwaga wykazała Chorwacja, o 7,4 pp., z 57,4% w roku 2014 do 64,8% w roku 2019. Wysoki wzrost wystąpił jeszcze na Węgrzech o 4,7 pp., w Słowacji o 4,5 pp., na Islandii o 4,4 pp., w Finlandii o 4,3 pp. i Austrii o 4,2 pp.
Chorwacja i Malta miały najwyższy odsetek osób z nadwagą – 64,8%, w następnej kolejności Islandia – 62%, Czechy – 60%, Węgry – 59,9%, Finlandia – 59%. Polska znalazła się w tej klasyfikacji na 10 pozycji wśród krajów z najgorszymi wskazaniami, z wynikiem 58,1%.
Wśród analizowanych krajów tylko w czterech odsetek osób z nadwaga był poniżej 50%, należą do nich: Cypr z wynikiem 49,8%, Luksemburg – 48,4%, Francja – 47,2% i Włochy z najlepszym wynikiem 45,7%.
Odsetek osób z nadwagą w Europie według kraju w 2014 i 2019 [% populacji w wieku 18 lat lub więcej]
Odsetek osób z nadwaga wzrasta wraz z wiekiem. W najmłodszej grupie wiekowej od 15 do 19 lat, tak w UE jaki i w Polsce, problem nadwagi dotyka co piątego nastolatka. W starszej grupie od 18 do 24 lat nadwagę miał co czwarty obywatel Unii Europejskiej, w Polsce odsetek osób z nadwagą w tej grupie wiekowej był wyższy i wynosił 26,6%. Jak pokazuje wykres poniżej, problem narasta i osiąga najwyższy poziom w grupie wiekowej od 65 do 74 lat (65,7% osób z nadwagą w UE-27 i 73,7% w Polsce), po czym spada w najstarszej grupie osób powyżej 75 roku życia.
W każdej z grup wiekowych odsetek osób z nadwagą w Polsce jest wyższy niż wynosi średnia unijna.
Mniejsze zróżnicowanie występuje ze względu na miejsce zamieszkania. Na poziomie unijnym można wskazać zależność – im mniejszy ośrodek tym odsetek osób z nadwaga jest większy. W dużych miastach osób powyżej 18 lat z nadwagą było 47,1%, w małych miastach i na przedmieściach dużych miast – 49,3%, a na obszarach wiejskich – 53%. W Polsce taka zależność nie występuje, najwięcej osób z nadwagą mieszkało w roku 2019 w polskich małych miastach i na przedmieściach dużych miast – 54,6%, nieco mniej na wsi – 53,9%, a najmniej w dużych miastach – 51,8%.
Problem z nadwagą częściej mają mężczyźni niż kobiety, tak wskazują dane zarówno dla UE-27 jak i dla Polski. W Unii Europejskiej nadwagę miało 60,2% dorosłych mężczyzn, a w Polsce – 66,9%. W przypadku kobiet odsetek ten wynosi w Unii – 45,7%, w Polsce – 50,2%.
Przeciętnie w Unii Europejskiej odsetek osób otyłych spada wraz z wyższym poziomem wykształcenia. Osoby z najniższym wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym – 58,7% z nich miało nadwagę, z wykształcaniem ponadgimnazjalnym i policealnym – 53,9%, a z wyższym wykształceniem – 44,3%.
W Polsce najwięcej osób z nadwagą było wśród osób z wykształceniem średnim – 62,6%, następnie z wykształceniem najniższym – 58,6% i najmniej w grupie osób z wyższym wykształceniem – 47,4%.
Odsetek osób z nadwagą według kategorii w Polsce i UE w roku 2019 [% populacji]
Najwyższy odsetek dorosłych osób palących tytoń występuje w Europie
Na całym świecie spożycie tytoniu uznaje się za najczęstszą przyczynę chorób i śmierci, której można by uniknąć. Spożycie tytoniu ma wpływ na rozwój chorób układu krążenia i układu oddechowego oraz wielu rodzajów nowotworów.
Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia WHO, w Europie występuje najwyższy odsetek dorosłych osób palących tytoń oraz jeden z najwyższych odsetków zgonów związanych z używaniem tytoniu.
Według szacunków używanie tytoniu jest obecnie w Europie przyczyną 16% wszystkich zgonów osób dorosłych w wieku powyżej 30 lat, przy średniej światowej wynoszącej 12%.
Wskaźnik częstości palenia mierzy odsetek populacji w wieku 15 lat i więcej, która zgłosiła, że obecnie pali papierosy, cygara, cygaretki lub fajkę. Wskaźnik nie obejmuje używania innych wyrobów tytoniowych, takich jak papierosy elektroniczne i tabaka.
Dane opublikowane przez Eurostat, są gromadzone w ramach badania Eurobarometru i opierają się na zgłoszonych informacjach podczas bezpośrednich wywiadów w domach, przeprowadzanych co trzy lata.
Spada odsetek osób deklarujących palenie tytoniu, w ciągu dziesięciu lat zmniejszył się z 29% w roku 2009 do 25% w roku 2020. Oznacza to, że nadal co czwarty mieszkaniec Unii Europejskiej w wieku 15 lat i powyżej przyznaje się do zażywania tytoniu.
Pod względem demograficznym największy odsetek osób palących występował w grupie od 25 do 54 lat (blisko 30%), a następnie wśród młodszych respondentów w wieku od 15 do 24 lat (20%). W najstarszej grupie w wieku 55 lat i starszych, osób palących było 18%.
Przeciętny odsetek osób palących, właściwy dla 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, różni się znacząco na poziomie poszczególnych krajów. W roku 2020 najwięcej osób palących było w Grecji – 42% i jest to poziom taki sam jak dziesięć lat wcześniej w roku 2009.
Na takim samym poziomie jak przed dziesięciu laty utrzymuje się odsetek osób palących jeszcze w Rumunii, z tym że tu pali mniej osób, bo 30%. W pozostałych krajach liczba osób palących spadła, z wyjątkiem trzech krajów: Słowenii, gdzie zanotowano wzrost o 1 punkt procentowy, w Chorwacji wzrost o 3 pp. i najwyższy w Czechach – wzrost o 4 pp. do poziomu 30%.
W największym stopniu spadła liczba osób palących w wielkiej Brytanii o 16 pp., z 28% w 2009r. do 12% w roku 2020. Spadek powyżej 10 pp. zanotowały jeszcze: Estonia o 14 pp., Dania i Irlandia o 13 pp., Holandia i Hiszpania o 11 pp. i Węgry o 10 pp.
W Polsce również spadł odsetek osób palących, ale spadek był niższy i wynosił 7 pp. z 33% w 2009r. do 26% w 2020r. Polska plasuje się wśród krajów ze zbliżonym poziomem do średniej unijnej. Są kraje zdecydowanie wyróżniające się, z niskim odsetkiem osób palących. Nalezą do nich: Szwecja, gdzie w 2020 roku deklarowało palenie 7% obywateli w wieku 15 lat i więcej, w następnej kolejności Wielka Brytania i Holandia – 12% i Finlandia 15%.
Częstość palenia w Europie według kraju, 2014 i 2020 [% populacji w wieku 15 lat lub więcej]
Przeciętnie w Unii Europejskiej więcej mężczyzn (28 %) niż kobiet (22%) zgłosiło, że pali w roku 2020, ale są też kraje, gdzie to kobiety częściej niż mężczyźni deklarują palenie. Należą do nich: Hiszpania, gdzie paliło 27% kobiet i 22% mężczyzn, Szwecja – kobiety (8%), mężczyźni (6%), Finlandia - kobiety (16%), mężczyźni (14%), Wielka Brytania - kobiety (13%), mężczyźni (12%) i Dania - kobiety (16%), mężczyźni (15%).
Na drugim biegunie są kraje, gdzie przewaga mężczyzn jest znacząca. Na Litwie w roku 2020 paliło 45% mężczyzn i 14% kobiet. Ponad 20 punktowa różnica występuje jeszcze na Cyprze, Łotwie, Bułgarii i Słowacji.
W Polsce również częściej przyznają się do palenia mężczyźni – 32%, niż kobiety – 20%.
Na poziomie średniej unijnej spadek częstości palenia jest mniej widoczny w przypadku kobiet (-3 pp.) niż w przypadku mężczyzn (-7 pp.), co prowadzi do zmniejszania się różnicy między płciami w zakresie oczekiwanej długości życia.
Częstość palenia według płci w 2020 [% populacji w wieku 15 lat lub więcej]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i ONZ
