Wydatki na ochronę zdrowia w Polsce i Europie

Według definicji Eurostatu wydatki na ochronę zdrowia określają ilościowo zasoby ekonomiczne przeznaczone na funkcje zdrowotne, z wyłączeniem inwestycji kapitałowych. Wydatki na opiekę zdrowotną dotyczą głównie towarów i usług opieki zdrowotnej, które są konsumowane przez jednostki będące rezydentami, niezależnie od tego, gdzie ta konsumpcja ma miejsce lub kto za nią płaci.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz kraje EFTA przekazują do Eurostatu dane dotyczące wydatków na opiekę zdrowotną.

W większości krajów europejskich istnieje powszechny zasięg podstawowego zestawu usług medycznych, który zwykle obejmuje konsultacje z lekarzami, testy, badania i opiekę szpitalną. Jednak system opieki zdrowotnej nie jest jednakowo zorganizowany we wszystkich krajach. W tym artykule nie analizujemy systemów opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach, ani ich efektywności. Na podstawie dostępnych danych Europejskiego Urzędu Statystycznego – Eurostatu – porównujemy wydatki na ochronę zdrowia.

W rankingu tak zwanego zrównoważonego rozwoju systemów ochrony zdrowia Polska zajmuje 25 miejsce na 28 państw UE. Za nami są Rumunia, Bułgaria oraz Łotwa. Wskaźnik ten uwzględnia między innymi liczbę lekarzy, kondycję zdrowotną społeczeństwa, łatwość dostępu do opieki zdrowotnej oraz jakość świadczonych usług.

Polski system zdrowia charakteryzuje nadumieralność z powodu nowotworów oraz chorób związanych z układem krążenia. Od lat bolączką polskiego systemu zdrowia jest niedoinwestowanie oraz braki personalne w kadrze medycznej.

Bardzo dobrze oceniany jest system opieki zdrowotnej w Niemczech, w Islandii, w Szwajcarii oraz w Szwecji.

W Europie stosowane są dwa modele opieki zdrowotnej – tak zwany angielski oraz niemiecki. W modelu niemieckim istnieje instytucja ubezpieczeniowa, taka jak kasa chorych lub NFZ (w przypadku Polski), która zawiera kontrakty z placówkami leczniczymi w imieniu państwa. W modelu angielskim system opieki zdrowotnej jest finansowany z podatków ogólnych bezpośrednio z budżetu państwa.

Ile Polska wydaje na opiekę zdrowotną?

Na podstawie dostępnych danych za rok 2019 można obliczyć, że polskie wydatki na ochronę zdrowia stanowiły 2,5% wydatków unijnych (dokonanych przez 27 państw członkowskich UE). Dla porównania polski PKB stanowił w tym samym czasie 3,2% PKB całej UE.

Najwięcej na system ochrony zdrowia wydają Niemcy. W 2019 roku łączne wydatki (bez inwestycji) na ochronę zdrowia wynosiły 403,4 mld EUR, to 29,1% wszystkich wydatków w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej.

Druga w kolejności pod względem sumy nakładów na zdrowie była Francja, z wydatkami 269,5 mld EUR, a następna Wielka Brytania (już poza UE) – 256,6 mld EUR.

Wydatki na ochronę zdrowia w Polsce w roku 2019 wyniosły 34,4 mld EUR.

Wydatki na ochronę zdrowia w Europie w roku 2019 [mln EUR]

Ogólny poziom wydatków w danym kraju wynika z organizacji systemu zdrowia i liczby mieszkańców. Aby porównać poziom wydatków poniżej na wykresie prezentujemy dane o wydatkach na ochronę zdrowia w przeliczeniu na mieszkańca wyrażone w ekwiwalencie siły nabywczej (PPS).

W tym zestaleniu Niemcy znalazły się na trzeciej pozycji z wydatkami w wysokości 4 659 PPS na mieszkańca. Więcej wydają Norwegowie – 4 821 PPS, a najwięcej Szwajcarzy – 5 102 PPS na mieszkańca.

Polska znalazła się na siódmej pozycji wśród krajów z najniższymi wydatkami na ochronę zdrowia (1 636 PPS). Niższe wydatki wykazały: Słowacja (1 565 PPS), Węgry (1 551 PPS), Łotwa (1 457 PPS), Chorwacja (1 440 PPS), Rumunia (1 354 PPS) i najniższe Bułgaria – 1 317 PPS na mieszkańca.

Wydatki na ochronę zdrowia w Europie w roku 2019 według parytetu siły nabywczej na mieszkańca [PPS]

O poziomie wydatków na ochronę zdrowia świadczy udział procentowy tychże wydatków do Produktu Krajowego Brutto (PKB). I tu ponownie Niemcy znalazły się na pierwszej pozycji ze wskaźnikiem 11,7%. Wśród krajów, które na system ochrony zdrowia wydają ponad 10% swojego PKB znalazła się również Szwajcaria – 11,3%, Francja – 11,1%, Szwecja – 10,9%, Belgia – 10,7%, Norwegia – 10,5%, Austria – 10,4%, Holandia i Wielka Brytania – 10,2%, oraz Dania – 10%.

Wydatki na ochronę zdrowia w roku 2019 stanowiły 6,5% polskiego PKB i był to jeden z najniższych wskaźników w Europie. Mniej od nas wydawały: Węgry – 6,4%, Rumunia – 5,7% i Luksemburg – 5,4%, z tym że Luksemburg ma najwyższy wskaźnik PKB na mieszkańca.

Udział procentowy wydatków na ochronę zdrowia w PKB w Europie w roku 2019 [%]

Statystyka wydatków na ochronę zdrowia w Europie

Eurostat publikuje dane na temat wydatków na ochronę zdrowia w Unii Europejskiej, poszczególnych krajach członkowskich UE oraz krajach EFTA. Statystyki opieki zdrowotnej opisują proces świadczenia i finansowania opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach poprzez odniesienie do potrzeb w zakresie usług opieki zdrowotnej, dostawców (świadczeniodawców) i źródeł finansowania.

Wydatki na opiekę zdrowotną rejestrowane są na podstawie międzynarodowej klasyfikacji rachunków zdrowia w następujących przekrojach:

• wydatki na opiekę zdrowotną według schematów finansowania —klasyfikuje rodzaje finansowania, dzięki którym ludzie uzyskują świadczenia zdrowotne. Systemy finansowania opieki zdrowotnej obejmują zarówno bezpośrednie płatności gospodarstw domowych jak i mechanizmy finansowania przez osoby trzecie, w tym rządy, system ubezpieczeń itp.;
• wydatki na opiekę zdrowotną według funkcji — podział wydatków na opiekę zdrowotną w zależności od celu działań zdrowotnych — takich jak opieka zdrowotna, opieka rehabilitacyjna, opieka długoterminowa lub opieka profilaktyczna;
• wydatki na opiekę zdrowotną według dostawców —klasyfikują jednostki dostarczające towary i usługi opieki zdrowotnej — takie jak szpitale, ambulatoryjna opieka zdrowotna, usługi pomocnicze lub sprzedawcy detaliczni towarów medycznych.

Wydatki na opiekę zdrowotną według schematów finansowania

Schematy finansowania opieki zdrowotnej oznaczają rodzaje finansowania, dzięki którym ludzie uzyskują opiekę zdrowotną, w tym zarówno bezpośrednie płatności dokonywane przez gospodarstwa domowe, jak i mechanizmy finansowania przez stronę trzecią.
 

Zdefiniowano następujące główne pozycje:

• programy rządowe - programy finansowania opieki zdrowotnej, określone przez prawo, dla których ustanowiono oddzielny budżet;
• system obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego opartego na składkach - dostęp do opieki zdrowotnej dla określonych grup ludności poprzez obowiązkowe uczestnictwo zdefiniowane przez prawo oraz kwalifikowalność na podstawie opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne przez zainteresowane osoby lub w ich imieniu;
• systemy społecznego ubezpieczenia zdrowotnego - zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej określonym grupom ludności poprzez obowiązkowe uczestnictwo określone przez prawo oraz kwalifikowalność na podstawie opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne przez lub w imieniu danych osób;
• obowiązkowe systemy ubezpieczeń prywatnych - dostęp do opieki zdrowotnej dla określonych grup ludności poprzez obowiązkowe uczestnictwo określone przez prawo oraz kwalifikowalność na podstawie wykupionej polisy ubezpieczenia zdrowotnego
• systemy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego - systemy oparte na zakupie polisy ubezpieczenia zdrowotnego, która nie jest obowiązkowa i gdzie składki ubezpieczeniowe mogą być bezpośrednio lub pośrednio subsydiowane przez rząd;
• systemy finansowania instytucji nienastawionych na zysk - nieobowiązkowe porozumienia i programy finansowania z prawem do świadczeń nieskładkowych, które są oparte na darowiznach od ogółu społeczeństwa, rządu lub przedsiębiorstw;
• programy finansowania przedsiębiorstw - rozwiązania, w ramach których przedsiębiorstwa bezpośrednio świadczą lub finansują usługi zdrowotne dla swoich pracowników bez udziału programu ubezpieczeniowego;
• płatność z własnej kieszeni gospodarstw domowych - płatność bezpośrednią za towary i usługi w zakresie opieki zdrowotnej z dochodu lub oszczędności gospodarstwa domowego, płatność jest dokonywana przez użytkownika w momencie zakupu towarów lub korzystania z usług.

Aby przeanalizować polskie wydatki na ochronę zdrowia porównujemy je do innych krajów z Europy środkowo-wschodniej (Czechy i Węgry) oraz do Niemiec, których system ochrony zdrowia uznawany jest za jeden z najlepszych w Europie.

Wykres poniżej prezentuje strukturę polskich wydatków na ochronę zdrowia oraz wybranych krajów. Obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne to główne źródło finansowania systemów opieki zdrowotnej zarówno w wybranych krajach jak i wszystkich pozostałych europejskich państwach. W Polsce ich udział wynosił 61,8% podczas gdy w Niemczech 78,1%, w Czechach 68,8% a na Węgrzech 60%.

Biorąc pod uwagę wszystkie europejskie kraje przekazujące dane do Eurostatu najwięcej wydatków na opiekę zdrowotną finansowanych było przez obowiązkowe programy składkowe w Luksemburgu – 80,3%, następnie we Francji – 78,2% i w Niemczech – 78,1%.

Najmniej zaś w krajach, w których wydatki na ochronę zdrowia są finansowane z podatków bezpośrednio z budżetu państwa i gdzie obowiązkowe składki zdrowotne nie występują. Takimi krajami są np.: Wielka Brytania, Islandia, Dania, Szwecja, Norwegia. Programy rządowe w tych krajach finansowały odpowiednio w Wielkiej Brytanii – 78,5%, na Islandii – 82,3%, w Danii – 83,3%, Szwecji – 85,1% i Norwegii – 85,8% wszystkich wydatków na ochronę zdrowia.

Drugim źródłem finansowania wydatków na ochronę zdrowia były wydatki gospodarstw domowych z własnej kieszeni. Takie płatności z własnej kieszeni to poważny problem dla gospodarstw domowych o niskich dochodach i mogą stanowić poważną barierę w dostępie do opieki zdrowotnej.

Przeciętnie w Unii Europejskiej wydatki gospodarstw domowych z własnej kieszeni stanowiły 1/6 wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną. Występują znaczne różnice pomiędzy państwami. W największym stopniu pacjenci finansowali opiekę zdrowotną w Bułgarii – 37,8% wydatków, na Łotwie – 35,6%, w Grecji – 35,2%, na Litwie – 32,3%, Cyprze – 30,6%, w Portugalii – 30,5% i na Węgrzech – 27,8%.

W najmniejszym stopniu wydatki na ochronę zdrowia były finansowane z kieszeni pacjentów we Francji – 9,3%, Luksemburgu – 9,6%, Holandii – 10,6%, Chorwacji – 11,5%, Słowenii i Irlandii – 11,7% oraz w Niemczech – 12,7%.

W Polsce gospodarstwa domowe z własnej kieszeni finansowały 20,1% wszystkich wydatków na ochronę zdrowia.

Polska należy do krajów z wysokim udziałem finansowania wydatków zdrowotnych przez dobrowolne programy opieki zdrowotnej. Finansowały one 8,1% wszystkich wydatków. Większy niż u nas udział w finansowaniu wydatków zdrowotnych programy dobrowolne miały w Portugalii – 8,6%, na Cyprze – 12,9%, w Irlandii – 13,7% i najwyższy w Słowenii – 15,6%.

Udział wydatków na opiekę zdrowotną według źródeł finansowania [%]

Wydatki na opiekę zdrowotną według funkcji

Funkcje opieki zdrowotnej zdefiniowane zostały jako potrzeby, które wydatki bieżące na opiekę zdrowotną mają zaspokoić lub cele według rodzaju, do których się dąży. Zdefiniowano następujące główne pozycje:

• opieka lecznicza - świadczenie zdrowotne, którego głównym celem jest złagodzenie objawów lub ograniczenie rozwoju choroby lub urazu, albo ochrona przed ich zaostrzeniem lub powikłaniami, które mogłyby zagrażać życiu lub normalnemu funkcjonowaniu;
• opieka rehabilitacyjna - usługi mające na celu stabilizację, poprawę lub przywrócenie zaburzonych funkcji i struktur ciała;
• opieka stacjonarna - leczenie i/lub opieka świadczona w placówce opieki zdrowotnej pacjentom przyjętym i wymagającym noclegu;
• opieka ambulatoryjna - świadczenia medyczne i pomocnicze udzielane w zakładzie opieki zdrowotnej pacjentowi, który nie został formalnie przyjęty i nie zostaje na noc;
• opieka dzienna, planowane świadczenia medyczne i paramedyczne udzielane w zakładzie opieki zdrowotnej pacjentom, którzy zostali formalnie przyjęci do diagnostyki, leczenia lub innego rodzaju opieki zdrowotnej i są wypisywani tego samego dnia;
• opieka zdrowotna długoterminowa - usługi medyczne i opieka osobista, których głównym celem jest złagodzenie bólu i cierpienia oraz zmniejszenie lub zarządzanie pogorszeniem stanu zdrowia pacjentów z pewnym stopniem długotrwałej zależności;
• opieka w domu - usługi medyczne, pomocnicze i pielęgniarskie, z których pacjenci korzystają we własnym domu i które wiążą się z fizyczną obecnością świadczeniodawców;
• świadczenia pomocnicze - świadczenia opieki zdrowotnej, z których pacjent korzysta bezpośrednio, w szczególności podczas samodzielnego kontaktu z system opieki zdrowotnej, które nie są integralną częścią pakietu usług opieki, takie jak usługi laboratoryjne, obrazowe lub transport pacjenta oraz ratownictwo;
• farmaceutyki i inne towary medyczne nietrwałego użytku - produkty farmaceutyczne i nietrwałe towary medyczne przeznaczone do stosowania w diagnostyce, leczeniu, łagodzeniu lub leczeniu chorób, w tym leki na receptę i leki dostępne bez recepty;
• sprzęt terapeutyczny i inne wyroby medyczne - medyczne wyroby trwałe, w tym wyroby ortopedyczne oraz inne wyroby protetyczne, w tym implanty, które zastępują lub uzupełniają funkcjonalność brakującej struktury biologicznej oraz wyroby medyczno-techniczne;
• opieka profilaktyczna - wszelkie środki mające na celu uniknięcie lub zmniejszenie liczby lub nasilenia urazów i chorób, ich następstw i powikłań;
• zarządzanie i administracja systemem opieki zdrowotnej - usługi, które koncentrują się na systemie ochrony zdrowia, a nie na bezpośredniej opiece zdrowotnej, kierują i wspierają funkcjonowanie systemu.

W polskim systemie ochrony zdrowia najwięcej wydajemy na leczenie stacjonarne – 32,3% wszystkich wydatków, następnie na opiekę ambulatoryjną – 24,7%, artykuły medyczne i sprzęt (apteki) – 21,8%.

Wydatki na leczenie stacjonarne stanowiły większy udział niż w Polsce tylko w trzech krajach: w Rumunii – 33,4%, Bułgarii – 35,3% i w Grecji – 41,4%. Najniższy udział wydatki te stanowiły w Portugalii – 16%, w Holandii – 17,4%, Chorwacji – 18,8%, na Łotwie – 20,6%, w Finlandii – 20,9%, Estonii – 21,2%, Czechach i Francji – 21,6%.

Pod względem udziału wydatków na opiekę ambulatoryjną plasujemy się w środku, blisko średniej unijnej. Najwięcej na opiekę ambulatoryjną wydawała Portugalia – stanowiły one 37,3% wszystkich wydatków, następnie Finlandia – 32,1%, Hiszpania – 30,1%, Estonia – 29,2% i Dania – 29%. Najmniej wydawały: Rumunia – 11,9%, Bułgaria – 13,6%, Belgia – 15,2% i Francja – 15,5%.

Artykuły medyczne ogółem stanowiły najwyższy udział w wydatkach w porównaniu z innymi krajami w Bułgarii – 36,1%, Słowacji – 31,2% i na Węgrzech – 30,5%. Podczas gdy wydatki te stanowiły niewiele ponad 10% wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną w takich krajach jak: Norwegia – 10,2%, Dania – 10,6% i Holandia – 11,2%.

Udział wydatków na ochronę zdrowia według funkcji [%]

Wydatki na opiekę zdrowotną według dostawców

Dostawcy świadczeń zdrowotnych to organizacje i podmioty, które dostarczają towary i usługi zdrowotne w ramach działalności podstawowej, a także te, dla których świadczenia opieki zdrowotnej są tylko jednym z wielu rodzajów działalności.

Zdefiniowano następujące główne pozycje:

• szpitale - licencjonowane placówki, które zajmują się głównie świadczeniem usług medycznych, diagnostycznych i leczniczych, które obejmują usługi lekarskie, pielęgniarskie i inne usługi zdrowotne dla pacjentów hospitalizowanych oraz specjalistyczne usługi zakwaterowania wymagane przez pacjentów hospitalizowanych i które mogą również zapewniać opiekę dzienną, ambulatoryjną i usługi domowe;
• stacjonarne zakłady opieki długoterminowej - placówki zajmujące się głównie zapewnianiem stacjonarnej opieki długoterminowej, połączenie usług zdrowotnych i socjalnych z usługami zdrowotnymi będącymi w dużej mierze na poziomie opieki pielęgniarskiej w połączeniu z usługami opieki osobistej;
• świadczeniodawcy ambulatoryjnej opieki zdrowotnej - placówki zajmujące się przede wszystkim udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej bezpośrednio pacjentom niewymagającym świadczeń stacjonarnych, w tym gabinety lekarzy ogólnych, jak i lekarzy specjalistów oraz placówki specjalizujące się w systemie leczenia dziennego i porodowe usługi domowej opieki;
• świadczeniodawcy usług pomocniczych - placówki, które świadczą bezpośrednio pacjentom ambulatoryjnym określony rodzaj usług pomocniczych pod nadzorem pracowników służby zdrowia i nie są objęte leczeniem przez szpitale, zakłady opieki pielęgniarskiej, świadczeniodawców opieki ambulatoryjnej lub innych świadczeniodawców;
• sprzedawcy detaliczni i inni dostawcy towarów medycznych - placówki, których podstawową działalnością jest sprzedaż detaliczna towarów medycznych dla ogółu społeczeństwa do indywidualnego lub domowego spożycia lub użytku, w tym montaż i naprawy wykonywane w połączeniu ze sprzedażą;
• świadczeniodawcy opieki profilaktycznej - organizacje, które realizują zbiorowe programy i kampanie profilaktyczne/programy zdrowia publicznego dla określonych grup osób lub całej populacji, takie jak agencje promocji zdrowia i ochrony zdrowia lub instytuty zdrowia publicznego oraz wyspecjalizowane placówki;
• administrowanie i finansowanie służby zdrowia - podmioty zajmujące się przede wszystkim regulacją działalności jednostek świadczących opiekę zdrowotną oraz całościową administracją sektora ochrony zdrowia, w tym administrowaniem finansowania ochrony zdrowia;
• reszta gospodarki oznacza innych świadczeniodawców opieki zdrowotnej, gdzie indziej niesklasyfikowanych, w tym gospodarstwa domowe jako świadczeniodawców indywidualnych usług zdrowotnych w domu dla członków rodziny, w przypadkach, gdy odpowiadają one płatnościom z tytułu transferów socjalnych przyznanych w tym celu, jak również wszystkie inne sektory, które oferują opiekę zdrowotną jako działalność drugorzędną.

W strukturze polskich wydatków na opiekę zdrowotną w podziale na dostawców (świadczeniodawców) przeważają szpitale, które generowały 41,7% wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną.

Jest to 11 wynik wśród analizowanych krajów europejskich. W Czechach szpitale generują niemal tyle samo wydatków jak u nas (41,73%), większy udział miały w Portugalii – 42%, Danii – 43,5%, we Włoszech – 44%, w Hiszpanii – 44,2%, Estonii – 44,4%, na Cyprze i w Grecji – 44,5%, w Rumunii – 45,2% i najwięcej w Chorwacji – 47,6%.

Wydatki szpitali stanowiły za to 27,6% wszystkich wydatków na ochronę zdrowia w Niemczech, w Luksemburgu – 33,4%, w Holandii – 33,5 i na Litwie – 33,9%.

Udział wydatków na opiekę zdrowotną według świadczeniodawców [%]

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat