Wsparcie krajów najbiedniejszych w realizacji celów zrównoważonego rozwoju

Aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju, niezbędna jest współpraca na poziomie państw, biznesu i społeczeństwa obywatelskiego. Gospodarki zamożniejszych krajów mogą wspierać wdrażanie Agendy ONZ 2030 w krajach rozwijających się za pomocą środków publicznych i prywatnych, krajowych i międzynarodowych.

Oficjalna pomoc rozwojowa (ODA), inne oficjalne przepływy (OOF), przepływy prywatne, takie jak bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), dotacje organizacji pozarządowych (NGO) i oficjalnie wspierane kredyty eksportowe to tylko niektóre z przepływów finansowych UE i jej państw członkowskich do krajów rozwijających się.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) szacuje, że całkowita wielkość przepływów finansowych (publicznych i prywatnych) z Unii Europejskiej do krajów rozwijających się wyniosła w 2020 roku 101,6 mld EUR.

Oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) i przepływy prywatne łącznie stanowiły ok. 95% całkowitego szacowanego unijnego finansowania rozwoju od roku 2014. ODA jest najbardziej stabilnym wsparciem finansowym z UE do krajów rozwijających się, podczas gdy przepływy prywatne podlegały znaczącym wahaniom na przestrzeni lat.

Oficjalna Pomoc Rozwojowa na rzecz krajów rozwijających się

Oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) jest świadczona przez rządy i ich agencje wykonawcze w celu wspierania rozwoju gospodarczego i dobrobytu w krajach rozwijających się. ODA ma charakter koncesjonowany, z elementem dotacji, który zmienia się proporcjonalnie w zależności od odbiorcy. Kwalifikujące się kraje znajdują się na oficjalnej liście odbiorców ODA Komitetu Pomocy Rozwojowej (DAC) Organizacji Rozwoju Gospodarczego i Współpracy (OECD). Wypłaty ODA i ich cel są zgłaszane przez darczyńców do OECD.

Oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) składa się z dotacji lub pożyczek, które są przyjmowane przez oficjalnych odbiorców w celu promowania rozwoju gospodarczego i dobrobytu w krajach otrzymujących pomoc. Wypłaty rejestrują rzeczywisty międzynarodowy transfer środków finansowych lub towarów lub usług wycenionych na koszt darczyńcy.

Dane na temat pomocy na rzecz krajów rozwijających się publikuje Eurostat. Od roku 2016 zagregowana wartość UE-27 odnosi się do ODA przekazanej zarówno przez UE jak i państwa członkowskie jako „wspólna ODA UE”.

Informacje na temat oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) są przedstawiane jako udział w dochodzie narodowym brutto (DNB). DNB w cenach rynkowych równa się produktowi krajowemu brutto (PKB) i dochodu z zagranicy (saldo).

UE zobowiązała się do przekazywania na oficjalną pomoc rozwojową 0,7% dochodu narodowego brutto do 2030 roku, co zostało potwierdzone w Konsensusie europejskim w sprawie rozwoju.
Państwa członkowskie, które przystąpiły do ​​UE po roku 2002 (w tym Polska), zobowiązały się przeznaczać 0,33% swojego dochodu narodowego brutto na oficjalną pomoc rozwojową.

W roku 2020 Unia Europejska wydała 0,50% DNB na oficjalną pomoc rozwojową i był to jak dotychczas najwyższy poziom wsparcia. Wzrost w roku 2020 w stosunku do roku poprzedniego o 15% odzwierciedla globalny wzrost, w którym światowa oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) osiągnęła ogólnie wysoki poziom wynikający z pomocy krajom najbiedniejszym w walce ze skutkami pandemii COVID-19.

Oferowana pomoc rozwojowa ODA, zarówno w kwotach bezwzględnych, jak i jako udział w DNB, jest powiązana z sytuacją gospodarczą UE. W roku 2020 całkowita kwota unijnej oficjalnej pomocy rozwojowej była o 15% wyższa niż w roku 2019 w ujęciu realnym. Jednocześnie jednak DNB Unii Europejskiej spadł o 4,7% w wyniku pandemii COVID-19, osiągając wartość znacznie niższą niż w dwóch poprzednich latach. Zatem wzrost wskaźnika ODA/DNB w UE jest tylko częściowo spowodowany wzrostem ogólnej kwoty ODA przekazanej przez instytucje UE i państwa członkowskie UE.

Zakładany na poziomie 0,7% dochodu narodowego brutto cel pomocy na rzecz krajów najbiedniejszych zrealizowały w roku 2020 tylko cztery kraje UE – Szwecja, Luksemburg, Dania i Niemcy. Stosunkowo najwięcej na pomoc przekazała Szwecja – 1,14% DNB, następnie Luksemburg – 1,02%, Niemcy i Dania – 0,73%. Wśród „starych” krajów unijnych najmniej na wsparcie przekazała Portugalia – 0,17% DNB, Grecja – 0,18%, Włochy – 0,22% i Hiszpania – 0,24%.

Zakładany poziom wsparcia 0,33% dochodu narodowego brutto wśród „nowych” krajów unijnych w roku 2020 osiągnęła jedynie Malta przekazując oficjalną pomoc rozwojową w wysokości 0,4% swojego DNB. Polska, tak jak i Słowacja przekazały 0,14% DNB na wsparcie, a jeszcze mniej od nas przekazały Czechy, Litwa, Chorwacja i Bułgaria – 0,13%, Rumunia i Łotwa – 0,12% i najmniej Cypr – zaledwie 0,06% DNB.

Wśród krajów europejskich spoza UE najwięcej na wsparcie krajom najbiedniejszym przekazała w roku 2020 Norwegia – 1,11% DNB, w następnej kolejności Wielka Brytania – 0,7%, Szwajcaria – 0,48% i Islandia – 0,27%.

Oficjalna pomoc rozwojowa jako udział w dochodzie narodowym brutto w 2020r. [% DNB]

Wsparcie przez UE krajów najsłabiej rozwiniętych

W Konsensusie europejskim w sprawie rozwoju z czerwca 2017r. podkreślono potrzebę przeznaczenia dużej części oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) krajom najsłabiej rozwiniętym i innym krajom o niskich dochodach, aby skierować zasoby tam, gdzie są najbardziej potrzebne. W związku z tym 0,15%-020% DNB w perspektywie krótkoterminowej powinno zostać przeznaczone dla krajów najsłabiej rozwiniętych oraz krajów znajdujących się w niestabilnej sytuacji i w konflikcie, osiągając 0,20% do roku 2030.

W roku 2020 oficjalna pomoc rozwojowa UE dla krajów najsłabiej rozwiniętych stanowiła 0,10% dochodu narodowego brutto (DNB). To poniżej wyznaczonego poziomu.

W 2020 roku tylko trzy państwa członkowskie przekroczyły próg 0,2%, były to: Luksemburg ze wsparciem 0,47% DNB, Szwecja 0,32% i Dania 0,22% oraz państwa spoza UE Norwegia 0,28% i Wielka Brytania 0,21%.

Wsparcie finansowe UE w połączeniu z dochodami krajowymi i prywatnymi może stanowić podstawę do realizacji celów Agendy 2030 dla krajów najbiedniejszych, umożliwiając inwestycje w usługi społeczne, czystą energię, infrastrukturę, transport oraz technologie informacyjno-komunikacyjne. W najlepszym przypadku kraje rozwijające się mogą uniknąć niektórych z niezrównoważonych sposobów produkcji i konsumpcji, z których korzystają kraje uprzemysłowione.

Oficjalna pomoc rozwojowa jako udział w dochodzie narodowym brutto w UE w latach 2000–2020 [% DNB]

Finansowanie krajów rozwijających się przez UE

Finansowanie przez UE krajów rozwijających się przybiera różne formy. Należą do nich zgodnie z dokumentacją OECD: oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) (dotacje publiczne lub pożyczki preferencyjne w celu wsparcia rozwoju gospodarczego); inne oficjalne przepływy (OOF) (przepływy publiczne, które nie są ukierunkowane na rozwój lub z elementem dotacji mniejszym niż 25 %); przepływy prywatne (inwestycje bezpośrednie, obligacje, kredyty eksportowe i przepływy wielostronne); dotacje organizacji pozarządowych (ze środków zebranych na pomoc rozwojową i pomoc w przypadku klęsk żywiołowych); oraz oficjalnie wspierane kredyty eksportowe.

W 2020 roku UE utrzymała swoją pozycję największego darczyńcy ODA na świecie, przekazując około 66,8 mld euro. Liczba ta odnosi się do łącznej ODA dostarczonej przez 27 państw członkowskich UE i instytucje UE. Wynoszący 0,50 % w roku 2020, ogólny stosunek ODA/DNB UE był znacznie wyższy niż w przypadku większości innych darczyńców OECD, takich jak Kanada, Japonia czy Stany Zjednoczone.

Ponadto przepływy prywatne w 2020 roku wyniosły 31,5 mld EUR, dotacje organizacji pozarządowych 3,4 mld EUR, kredyty eksportowe 201 mln EUR i inne oficjalne przepływy 142 mln EUR.

Jak pokazuje wykres poniżej wsparcie prywatne podlegało dużym wahaniom, ale też w niektórych latach stanowiło ponad połowę przekazywanych środków. Najwięcej w ciągu ostatnich dwudziestu lat na pomoc krajom rozwijającym się UE przekazała w roku 2015, było to łącznie 161,7 mld EUR.

Finansowanie UE dla krajów rozwijających się według źródeł finansowania w latach 2000–2020 [mld EUR, ceny bieżące]

Import z krajów rozwijających się do Europy

Pozytywny wkład wymiany handlowej w zrównoważony rozwój już dawno został uznany.
Eksport może przyczyniać się do tworzenia nowych miejsc pracy i umożliwić krajom rozwijającym się uzyskanie obcej waluty, którą następnie mogą wykorzystać do importu niezbędnych towarów.

Cel 17 zrównoważonego rozwoju wzywa do uniwersalnego, opartego na zasadach, otwartego, niedyskryminacyjnego i sprawiedliwego wielostronnego systemu handlowego w ramach WTO oraz wprowadzenia bezcłowego i bezkwotowego dostępu do rynku dla wszystkich krajów najsłabiej rozwiniętych.

„Pomoc na rzecz handlu” jest częścią oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) ukierunkowanej na projekty i programy związane z handlem. Pomoc ta ma na celu budowanie zdolności handlowych i infrastruktury w krajach rozwijających się, zwłaszcza w krajach najsłabiej rozwiniętych. UE i jej państwa członkowskie były w roku 2019 wiodącymi światowymi dostawcami pomocy na rzecz handlu, przekazując 17,9 mld EUR, czyli 38% światowej pomocy na rzecz handlu. Tylko trzech darczyńców — instytucje UE oraz Niemcy i Francja — przekazały łącznie 86% tej kwoty. Udział pomocy na wymianę handlową dla krajów najsłabiej rozwiniętych wyniósł 15% całkowitej pomocy na wymianę handlową w roku 2019.

Eurostat publikuje wskaźnik, który pokazuje wartość (w cenach bieżących) unijnego importu z krajów znajdujących się na liście Komitetu Pomocy Rozwojowej (DAC) beneficjentów ODA.
Wskazuje, w jakim stopniu produkty z tych krajów trafiają na rynek UE. Wskaźnik jest prezentowany w rozbiciu na grupy dochodowe krajów partnerskich, wyróżnionych przez listę DAC. Należy pamiętać, że te grupy nie są statyczne z biegiem czasu, ponieważ kraje mogą zmieniać grupy. Informacje do tego wskaźnika są dostarczane przez przedsiębiorstwa, których obroty przekraczają ustalony próg i są zbierane na podstawie zgłoszeń celnych. Informacje te są następnie dostosowywane przez państwa członkowskie w celu uwzględnienia wpływu handlu poniżej tego progu.

W latach 2006-2021 import UE-27 z krajów rozwijających się zwiększył się prawie dwukrotnie, z 557,7 mld EUR do 1 081,7 mld EUR. W tym okresie, mimo wyraźnej tendencji wzrostowej, były też lata z gorszymi wynikami, kiedy import z krajów rozwijających się spadał wyraźnie. Największe takie spadki zanotowano w roku 2009 o 23,6% r/r. na skutek ogólnoświatowego kryzysu oraz w roku 2019 o 7,6% r/r. za przyczyną pandemii COVID-19 w wyniku której, łańcuchy dostaw zostały pozrywane.

Import z krajów rozwijających się do UE jako udział w imporcie ze wszystkich krajów spoza UE wzrósł z 41,5% w roku 2006 do 51,1% w roku 2021. Same Chiny (z wyłączeniem Hongkongu) stanowiły 22,3% importu UE w roku 2021, co oznacza ponad dwukrotnie większy udział niż importu ze Stanów Zjednoczonych, który wyniósł 11,0%. Z kolei prawie 50 krajów sklasyfikowanych przez ONZ jako najsłabiej rozwinięte odpowiadało za mniej niż 2% całego importu do UE w 2021 roku.

Import do UE z krajów rozwijających się według grupy dochodowych krajów w latach 2000-2021 (mld EUR, ceny bieżące)

Jak pokazują wykresy poniżej, struktura importu z krajów rozwijających się do Unii Europejskiej i do Polski nie różni się zasadniczo. W Polsce udział importu z Chin z wyjątkiem Hongkongu dominował w strukturze i wynosił w 2021 roku prawie 57%, podczas gdy w UE stanowił 44%. W UE większy niż w Polsce udział w imporcie zajmował import z krajów o średnio-wysokim dochodzie (bez Chin), który wynosił 33%, a w Polsce 20%.

Polska należy do krajów z najwyższym udziałem importu z Chin wśród całego importu z krajów rozwijających się. Większy udział wykazały w roku 2021 jedynie Czechy – 65,5%. Import z Chin (bez Hongkongu) stanowił ponad połowę importu z krajów rozwijających się również w takich krajach jak: Holandia – 56,4%, Dania – 56,2%, Szwecja – 55,7%, Irlandia – 55,5% i Luksemburg – 50,6%.

Import do UE-27 spoza UE według partnerów handlowych w roku 2021	Import do Polski spoza UE według partnerów handlowych w roku 2021

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu