Wsparcie badań i innowacji w Europie

Nowe technologie są niezbędne, aby pomóc znaleźć rozwiązania problemów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Musimy inwestować w zrównoważoną infrastrukturę, a także w innowacje i badania, aby wspierać konkurencyjność i zatrudnienie w gospodarce opartej na wiedzy.

Badania i rozwój są kluczowym czynnikiem umożliwiającym inteligentny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu wzrost gospodarczy. Wdrażanie nowych pomysłów sprzyja tworzeniu miejsc pracy, podnoszeniu wydajności pracy i efektywnemu wykorzystaniu zasobów. Badania i rozwój oraz innowacje są niezbędne wobec wyzwań społecznych i środowiskowych, takich jak zmiana klimatu i czysta energia, bezpieczeństwo oraz starzejące się społeczeństwo. Innowacyjne produkty i usługi dają szansę na rozwiązanie obecnych problemów.

Wymaga to odpowiednich nakładów i wysoko wykwalifikowanych kadr, aby utrzymać potencjał badawczy i innowacyjny oraz konkurencyjności Unii Europejskiej.

Wydatki na badania i rozwój w Europie

Gospodarka Unii Europejskiej i co za tym idzie gospodarki krajów członkowskich, zmagają się z rosnącą globalną konkurencją. Aby utrzymać konkurencyjność w stosunku do innych krajów i regionów na świecie potrzebujemy innowacji, a te może zapewnić wysoko wykwalifikowana i sprawna baza naukowa i technologiczna.

Dlatego jednym z kluczowych celów polityki UE w ostatnich dziesięcioleciach było zachęcanie do większych inwestycji w badania i rozwój.

Ile na badania i rozwój wydają poszczególne kraje w Europie? Można się o tym przekonać w oparciu o dane jakie można znaleźć na stronach Eurostatu.

Publikowany wskaźnikiem, który służy do monitorowania wydatków na badania i rozwój zarówno na poziomie krajowym jak i całej UE, wyraża porównanie wydatków krajowych brutto na B+R w stosunku do PKB. Wskaźnik określany jest też jako wskaźnik intensywności B+R, ponieważ odzwierciedla zarówno wzrost wydatków na B+R, jak i wzrost PKB.

Celem długoterminowym UE jest osiągnięcie wskaźnika intensywności B+R na poziomie 3%. Unia jest wciąż daleko od osiągnięcia tego ambitnego celu. W roku 2020 wydatki na badania i rozwój w 27 krajach członkowskich UE wyniosły ok. 311 mld EUR, co stanowiło 2,32% PKB. W ciągu dwudziestu ostatnich lat udział wydatków na B+R w PKB wzrósł o 0,5 punktu procentowego.

Są kraje, których udział wydatków na B+R w produkcie krajowym brutto przekracza próg 3%, należą do nich: Dania – 3,03%, Niemcy – 3,14%, Szwajcaria – 3,15 (dane z 2019r.), Austria – 3,20%, Belgia – 3,48% i Szwecja z najwyższym udziałem – 3,53%.

Polska nie wydaje nawet połowy z zakładanych 3%, w roku 2020 było to 1,39% PKB, a łączna suma wydatków wyniosła 7,3 mld EUR. Nasze wydatki na badania i rozwój stanowiły 2,3% wszystkich wydatków na B+R dokonanych w 2020r. przez 27 państw członkowskich.

Najmniej na badania i rozwój w stosunku do swojego PKB wydawały: Rumunia – zaledwie 0,47%, następnie Malta – 0,67%, Łotwa – 0,71%, Cypr – 0,82%, Bułgaria – 0,85% i Słowacja – 0,91%.

Struktura wydatków krajowych brutto na B+R w Europie w roku 2020 [% PKB]

Analiza krajowych nakładów brutto na B+R według sektorów pokazuje, że najwięcej wydają przedsiębiorstwa. Średnia unijna dla tego sektora w UE to 65,8% wszystkich wydatków na B+R. Wydatki uczelni wyższych stanowiły w 2020 roku 21,9% wydatków, sektor rządowy odpowiadał za 11,7% wydatków oraz sektor non-profit za 0,6%.

W Polsce również w łącznej sumie wydatków na badania i rozwój dominują nakłady przedsiębiorstw, stanowiły one 62,8%, wydatki wyższych uczelni – 34,9%, sektor rządowy – 2,0% i sektor non-profit – 0,2%.

W większości europejskich krajów to biznes finansuje znaczącą część wydatków na badania i rozwój, często powyżej 50%. Wyjątkiem od tej reguły w roku 2020 była Łotwa, gdzie wydatki przedsiębiorstw stanowiły 30,9% i były niższe od wydatków wyższych uczelni (50,2%).

W większości krajów to wyższe uczelnie są drugim sektorem pod względem wielkości wydatków na B+R, chociaż są też takie państwa, gdzie to sektor rządowy wydaje więcej, dotyczy to Rumunii, gdzie wydatki rządowe na B+R stanowiły 31,9%, w Bułgarii – 25,7% oraz w Luksemburgu – 24,1%.

Sektor prywatny non-profit ma niewielki udział w wydatkach na B+R w większości państw, jedyny wyjątek stanowi Cypr, gdzie udział tego sektora wynosił 11,3% i był wyższy od udziału sektora rządowego (6,9%).

Poniżej na mapie pokazano wydatki na badania i rozwój w przeliczeniu na mieszkańca. Tu różnice pomiędzy państwami są jeszcze bardziej wyraźne. Wydatki Rumunii, która na B+R wydaje najmniej były ponad 45-krotnie niższe od wydatków Szwajcarii, która na jednego mieszkańca ponosiła najwięcej wydatków.

Wydatki krajowe na B+R w Europie w roku 2020 [EUR/mieszkańca]

Zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego

Trudno oceniać B+R jedynie na podstawie wielkości poniesionych nakładów, nie mówi to nic o efektywności wydatków. Miarą kreatywności i innowacyjności oraz gospodarczego wykorzystania wyników badań może być liczba wniosków patentowych. Takim wskaźnikiem posługuje się UE.

Eurostat publikuje informacje na temat liczby wniosków o ochronę patentową wynalazków składanych w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) niezależnie od tego, czy zostały one rozpatrzone pozytywnie, czy też nie.

Liczba zgłoszeń obejmuje bezpośrednie zgłoszenia europejskie złożone w roku referencyjnym oraz zgłoszenia międzynarodowe (PCT), w przypadku których zgłaszający wybrali ochronę swojego wynalazku w Europie.

Wnioski są prezentowane według kraju zamieszkania pierwszego wnioskodawcy wymienionego w formularzu wniosku (zasada pierwszego wnioskodawcy) oraz według kraju zamieszkania wynalazcy. W przypadku, gdy w formularzu wniosku wymieniono kilku wynalazców, wniosek jest przydzielany proporcjonalnie do odpowiednich krajów zamieszkania wynalazców (liczby ułamkowe).

W roku 2021 do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) wpłynęło 67 713 wniosków patentowych z 27 krajów członkowskich UE. W przeliczeniu na milion mieszkańców daje to średnią 151,4 zgłoszeń. Dostępne dane pozwalają przeanalizować okres od 2004 roku. W ciągu tych kilkunastu lat liczba składanych wniosków z roku na rok zwiększała się, średnio ok. 2% r/r. Jedynie w roku 2009 wystąpił większy spadek, kiedy liczba wniosków zmniejszyła się o 5,5% w stosunku do roku poprzedniego, na co wpływ miał prawdopodobnie kryzys gospodarczy.

Niewątpliwym rekordzistą w UE pod względem liczby zgłoszeń patentowych, jak pokazuje wykres poniżej, były Niemcy. Z tego kraju wpłynęło blisko 26 tys. zgłoszeń patentowych w roku 2021, co stanowiło ponad 38% wszystkich zgłoszeń w UE. Nie był to wyjątkowy rok. W całym analizowanym okresie, liczba zgłoszeń patentowych z Niemiec nie spadła poniżej 23 tys. rocznie. Jeżeli uwzględnimy populację Niemiec, to uzyskany wskaźnik zgłoszeń patentowych na milion mieszkańców nie jest już tak wyjątkowo wysoki - wynosił w 2021 roku 312,3. Niemcy w tym zestawieniu znalazły się na siódmym miejscu.

Lepszy wynik po przeliczeniu zgłoszeń patentowych na mln. mieszkańców uzyskała: Holandia – 376,6, Finlandia – 381,5, Dania – 452,4, Szwecja – 477,3, Luksemburg – 677,6, a najlepszy wynik wykazała Szwajcaria – 973,7 zgłoszeń na mln mieszkańców.

Z Polski w roku 2021 wpłynęło tylko 539 zgłoszeń patentowych, co w przeliczeniu na mln mieszkańców daje wynik 14,2, przy średniej unijnej 151,4, a wnioski które wpłynęły z Polski stanowiły 0,8% wszystkich zgłoszeń. To pokazuje skalę rozbieżności między krajami. Gorszy wynik od Polski wykazały: Węgry – 12,1 zgłoszeń na mln mieszkańców, w następnej kolejności Łotwa – 11,6, Słowacja – 7,7, Chorwacja – 6,7, Bułgaria – 5,8. Najsłabszy wynik zaledwie 1,6 zgłoszeń na mln mieszkańców wykazała Rumunia, w ciągu całego roku z tego kraju wpłynęło tylko 30 zgłoszeń patentowych.

Zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego według kraju zgłaszającego w roku 2021

Zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego według kraju wynalazcy i zgłaszającego 2021r. [szt.]

Liczba personelu B+R w Europie

Zorientowanie gospodarki i społeczeństwa Unii Europejskiej na wiedzę, a także sytuacja na rynku pracy i trendy demograficzne sprawiają, że kapitał ludzki staje się coraz istotniejszym zasobem.

Osiągnięcie ambitnych celów zrównoważonego rozwoju w UE wymagać będzie nie tylko nakładów finansowych, ale również inwestycji w kapitał ludzki, w tym dalszych inwestycji w rozwój umiejętności i uczenie się przez całe życie.

Eurostat publikuje wskaźnik, który mierzy udział personelu badawczo-rozwojowego w podziale na następujące sektory instytucjonalne: przedsiębiorstwa, rząd, szkolnictwo wyższe, prywatne organizacje non-profit. Dane prezentowane są w ekwiwalentach pełnego czasu pracy jako udział ludności aktywnej zawodowo („siły roboczej”).

Personel B+R składa się z naukowców zaangażowanych bezpośrednio w badania i rozwój oraz osób świadczących usługi na rzecz działalności B+R (pracowników biurowych, administratorów, techników itp.).

Udział personelu badawczo-rozwojowego w sile roboczej stale wzrasta w UE, w roku 2004 wynosił 0,94% i zwiększył się do 1,44% w roku 2020 (w przeliczeniu na pełne etaty).

Trend ten był napędzany głównie przez sektor przedsiębiorstw, który w 2020r. zatrudniał ponad połowę pracowników badawczo-rozwojowych.

Największy udział pracowników B+R w sile roboczej w roku 2020 wykazały: Dania – 2,12%, następnie Belgia – 2,05%, Finlandia – 2,04%, Austria – 1,84%, Luksemburg – 1,83, Szwecja i Szwajcaria – 1,81%. Są to państwa, które wyróżniały się pod względem liczby składanych wniosków patentowych.

Rozbieżności między państwami pod względem liczby zatrudnianego personelu B+R są znaczne, ale nie aż tak duże jak w przypadku liczby wniosków patentowych.

W Polsce w roku 2020 personel B+R stanowił 1,06% siły roboczej ogółem, to ok. dwukrotnie mniej niż w krajach z najwyższym wskaźnikiem zatrudnienia, ale efekty pracy w postaci wniosków patentowych były nieporównywalnie mniejsze.

Udział personelu badawczo-rozwojowego w sile roboczej ogółem w Europie w 2020r. [%]

Dane dotyczące poziomu wykształcenia wyższego wskazują długoterminowy wzrost odsetka osób kończących studia wyższe. W latach 2006-2021 odsetek osób w wieku od 25 do 34 lat z wykształceniem wyższym wzrósł z 28,1% do 41,2%.

Unia jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu, jakim jest zwiększenie udziału odsetka osób kończących studia wyższe do co najmniej 45% do 2030r., jak określono w rezolucji Rady w sprawie europejskiego obszaru edukacji.

Więcej w artykule na temat poziomu wykształcenia.

Chociaż kobiety przeważają wśród osób kończących studia wyższe, to wśród personelu badawczo-rozwojowego wciąż stanowią mniejszość. W roku 2019 udział kobiet wynosił 32,9% ogółu personelu B+R.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu