Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w Polsce i Europie

W 2019 r. każdy mieszkaniec Unii Europejskiej dziennie wytwarzał średnio 1,38 kg odpadów komunalnych, w porównaniu do roku 2000 było to zaledwie 0,03 kg mniej. Chociaż UE praktycznie nie zmniejszyła ilości wytwarzanych odpadów komunalnych, wyraźnie zwiększył się ich recykling.

Odpady komunalne stanowią mniej niż 10% masy wszystkich odpadów wytwarzanych w krajach Unii Europejskiej, są za to bardzo widoczne. Zrównoważone zarządzanie strumieniem odpadów komunalnych ma zasadnicze znaczenie dla ograniczenia negatywnego wpływu miast i społeczności na środowisko naturalne.

Recykling zmniejsza ilość odpadów trafiających na składowiska i prowadzi do większej efektywności wykorzystania istniejących zasobów, dlatego też jest promowany w UE.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE w sprawie odpadów ustanawia ramy prawne dotyczące postępowania z odpadami we Wspólnocie.

Głównym celem polityki UE w dziedzinie odpadów jest zmniejszenie negatywnych skutków wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi tak aby nie zagrażały zdrowiu jej mieszkańców oraz środowisku. Istotne jest również ograniczenie wykorzystania istniejących zasobów oraz praktyczne zastosowanie hierarchii postępowania z odpadami. Priorytetem w gospodarce odpadami powinno być zapobieganie ich powstawaniu, a dopiero potem ponowne wykorzystanie i recykling wytworzonych odpadów, który powinien mieć pierwszeństwo przed odzyskiem energii z odpadów, o ile i tylko w takim zakresie, w jakim są to najbardziej ekologiczne z dostępnych metod. Unieszkodliwianie, w tym składowanie odpadów to ostateczność.

W dyrektywie określono stopień recyklingu i odzysku odpadów z gospodarstw domowych na poziomie 50%, który powinien zostać osiągnięty do roku 2020. Do tego roku miała być zorganizowana selektywna zbiórka odpadów z gospodarstw domowych przynajmniej w odniesieniu do: papieru, metalu, szkła i plastiku oraz w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia.

W 2018r. w dyrektywie regulującej gospodarkę odpadami w UE wprowadzona zmiany (Dyrektywa zmieniająca 2018/851) wprowadzające zaostrzenie przepisów dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów.

Większy nacisk ma być położony na zrównoważony model produkcji i konsumpcji. Wprowadzono zachęty do projektowania i wytwarzania produktów tak, aby nadawały się do naprawy, ponownego użycia i/lub modernizacji. W tym celu należy zapewnić dostępność części zamiennych, instrukcji obsługi, informacji technicznych lub innych środków pozwalających na naprawę i ponowne użycie produktów bez szkody dla ich jakości oraz bezpieczeństwa.

W dyrektywie określono również nowe poziomy recyklingu odpadów komunalnych:

• do 2025 r. recykling odpadów komunalnych zostanie zwiększony wagowo do minimum 55%;
• do 2030 r. poziom recyklingu odpadów komunalnych zostanie zwiększony wagowo do 60%,
• do 2035 r. recyklingowi powinno być poddane do 65% odpadów komunalnych.

Wkładem UE w realizację Celu Zrównoważonego Rozwoju ONZ powinno być zmniejszenie wytwarzania odpadów żywności. UE zadeklarowała zmniejszenie do 2030 r. o 50% globalnej ilości marnowanej żywności per capita w sprzedaży detalicznej i konsumpcji oraz zmniejszeniu strat żywnościowych w procesie produkcji i dystrybucji.

Poziom recyklingu odpadów komunalnych w Europie
 

Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych dostarcza informacji na temat wyników gospodarki odpadami komunalnymi w poszczególnych krajach.

Wskaźnik ten mierzy tonaż odpadów poddanych recyklingowi w stosunku do całkowitej ilości wytworzonych odpadów komunalnych.

Odpady komunalne składają się głównie z odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe, ale mogą również obejmować podobne odpady wytwarzane przez małe przedsiębiorstwa i instytucje publiczne, których odpady są odbierane przez gminy.

Dla obszarów nieobjętych systemem zbierania odpadów komunalnych szacowana jest ilość wytwarzanych odpadów. Państwa członkowskie UE co roku zgłaszają do Eurostatu ilość odpadów poddanych recyklingowi i całkowitą ilość wytworzonych odpadów komunalnych.

Wskaźnik jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację celów zrównoważonego rozwoju UE. Służy do weryfikacji postępów w realizacji celu 11 zrównoważonego rozwoju miast i osiedli ludzkich sprzyjających ich rozwojowi przy jednoczesnej poprawie wykorzystania zasobów i zmniejszeniu ich wpływu na środowisko.

Eurostat publikuje dane na temat wskaźnika odpadów komunalnych poddanych recyklingowi od roku 2000. Najnowsze dane dotyczą roku 2019. W tym okresie uśredniony wskaźnik recyklingu dla 27 krajów członkowskich systematycznie wzrastał do poziomu 47,7%, choć nie wszystkie kraje, co widzimy na wykresie poniżej, w jednakowym stopniu przyczyniły się do jego poprawy.

Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w Europie [%]

W Europie znalazły się dwa kraje, gdzie stopień recyklingu odpadów zamiast wzrastać spadł, należą do nich Austria i Malta. Austria należy do czołówki krajów z najwyższym stopniem przetwarzania odpadów komunalnych, według najnowszych danych zajmuje trzecie miejsce pod tym względem. W roku 2000 była na miejscu pierwszym - 63,4% recyklingu odpadów - z dużą przewagą nad następnymi w kolejności Niemcami (52,5%). W następnych latach kilka razy udało się osiągnąć wskaźnik powyżej 60%, ale najczęściej spadła poniżej tego poziomu – najniższy wskazania na poziomie 56,3% dotyczą roku 2014.

Inna sytuacja występuje na Malcie, która ma obecnie najgorszy stopień recyklingu odpadów w całej Europie (8,9%). W roku 2000 był on nieco lepszy i wynosił 10,1%. Na przestrzeni analizowanych 20 lat tylko 5 razy wskaźnik na Malcie przekroczył wskazania z roku wyjściowego. W pozostałych latach był niższy, z wyjątkowymi spadkami w latach 2007-2009, kiedy stopień recyklingu wahał się od 3,6 do 4,1%.

Najwięcej odpadów komunalnych poddawanych jest recyklingowi w Niemczech, w 2019r. było to 66,7%, w następnej kolejności na Słowenii 59,2%, która może pochwalić się najwyższym wzrostem w ciągu ostatnich 20 lat o 53,2 punkty procentowe.

Zdecydowana poprawa dokonała się na Litwie (o 49,7 p.p) i na Łotwie (o 41,0 p.p). W obu tych krajach w roku 2000 odpady nie były poddawane recyklingowi.

W Polsce w 2019r. recyklingowi poddano 34,1% odpadów komunalnych, to prawie o połowę mniej niż w krajach z najlepszymi wskazaniami, choć poprawa w stosunku do roku 2000 jest widoczna. W roku 2000 w Polsce przetwarzano zaledwie 2,1% odpadów komunalnych, ten wskaźnik w ciągu 20 lat udało się poprawić o 32 punkty procentowe.

Do krajów, w których stopień recyklingu uległ najmniejszej poprawie należą państwa z wysokim odsetkiem przetwarzanych odpadów, takie jak Belgia, Szwajcaria czy Szwecja, ale też takie gdzie nadal przetwarza się nieznaczną cześć odpadów – to Rumunia, Cypr i Grecja.

Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w wybranych krajach w latach 2000-2019 [%]

Tylko 1/3 odpadów komunalnych w Polsce poddana jest recyklingowi

Na przestrzeni ostatnich 20 lat widać postępy w recyklingu odpadów w Polsce. W kolejnych latach odsetek odpadów poddanych recyklingowi wzrastał, z małymi wahaniami. Największe odstępstwo od wcześniejszego trendu zarejestrowane zostało w roku 2011, kiedy wskaźnik recyklingu spadł o 4,9 punkty procentowe w stosunku do roku poprzedniego i powrót do wskazań wcześniejszych wymagał kolejnych trzech lat. Najwyższy wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w Polsce wynosił 34,8% i został osiągnięty w roku 2016. Problem w tym, że od tego roku nie udało się go poprawić, a nawet nieznacznie się pogorszył.

Odsetek recyklingu odpadów komunalnych w Polsce w latach 200-2019 [%]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu