Umieralność w Europie i przyczyny zgonów
Liczba zgonów na 100 tys. osób w Polsce znacząco odbiega od średniej unijnej, co świadczy zarówno o kondycji zdrowotnej naszych obywateli jak i kondycji służby zdrowia. W Polsce ochrona zdrowia jest mniej skuteczna w porównaniu z innymi państwami UE.
Dane dotyczące przyczyn zgonu stanowią główny element informacji o zdrowiu publicznym, dostarczają informacji na temat wzorców w poszczególnych krajach. Dane są wykorzystywane do określenia polityki zdrowotnej, a w tym do ustalenia jakie środki zapobiegawcze i lecznicze lub inwestycje w badania mogą wydłużyć oczekiwaną długość życia populacji.
Statystyki zgonów Eurostatu opierają się na standardach określonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych.
Dane statystyczne odnoszą się do podstawowej przyczyny, którą (według WHO) jest choroba lub uraz, który zapoczątkował ciąg zdarzeń chorobowych prowadzących bezpośrednio do śmierci, lub okoliczności wypadku lub przemocy, które doprowadziły do śmierci.
Porównywalne wystandaryzowane wyniki o zgonach dla wszystkich krajów Unii Europejskiej i EFTA Eurostat publikuje za rok 2017, co oznacza że zostały one dostosowane do standardowego rozkładu wiekowego w celu pomiaru współczynników zgonów niezależnie od różnych struktur wiekowych populacji danego kraju.
Pandemia COVID-19 wpłynęła w sposób znaczący na wskaźniki zgonów w europejskich państwach w latach 2020 i 2021. Szczególnie dotknięta została populacja w wieku powyżej 60 lat. Nie mamy jeszcze pełnych, wystandaryzowanych danych. Ogólnie według informacji Eurostatu, w okresie od stycznia 2020r. do lutego 2022r. w krajach UE i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) miało miejsce ponad 1,2 mln zgonów więcej w porównaniu ze średnią z lat 2016–2019. W rezultacie pandemia COVID-19 skróciła średnią długość życia w 2020r. w większości państw członkowskich, jednak ze znacznymi różnicami geograficznymi. Więcej, w następnym artykule na temat zdrowia Europejczyków.
Liczba zgonów i ich przyczyny w Polsce i w Europie
Średnia unijna liczba zgonów na 100 tys. osób w roku 2017 dla 27 krajów członkowskich to 1005,7. Jednak różnica pomiędzy państwami jest tak duża, że liczba zgonów na 100 tys. osób była dwukrotnie wyższa w krajach z najwyższym wskaźnikiem, w porównaniu do tych z najniższymi wynikami - pokazuje to wykres poniżej.
Najmniej zgonów wykazywała Szwajcaria – 816 na 100 tys. osób, potem Francja – 830, Hiszpania – 836, Włochy – 868, Norwegia – 887 i Islandia – 892.
Na drugim biegunie znalazła się Bułgaria z liczba 1 622 zgonów na 100 tys. osób (to najwyższy wskaźnik), w następnie kolejności Rumunia – 1 480, Łotwa – 1 473, Węgry – 1 462, Litwa – 1 409, Chorwacja – 1 370, Słowacja – 1 336 i na ósmej pozycji znalazła się Polska, ze wskaźnikiem 1 240 zgonów na 100 tys. osób rocznie. Wskaźnik liczby zgonów dzieli Europę na zachodnią ze stosunkowo niskim wskaźnikiem zgonów i Europę środkowo-wschodnią z często dwukrotnie wyższym rocznym wskaźnikiem zgonów.
Wskaźniki zgonów zostały wystandaryzowane, co oznacza, że są dostosowane do standardowego rozkładu wiekowego niezależnie od różnych struktur wiekowych populacji w danym kraju.
Standaryzowana liczba zgonów w Europie [na 100 tys. osób]
Z czego wynika różnica w liczbie zgonów w Polsce, która jest większa o 234 przypadki na 100 tys. osób rocznie od średniej unijnej, a w stosunku do krajów o najmniejszej liczbie zgonów nawet o ponad 400? Co oznacza, że liczba zgonów w tych państwach jest o 1/3 niższa niż u nas.
Żeby odpowiedzieć na to pytanie warto prześledzić liczbę zgonów według ich przyczyn. Poniżej na wykresie porównujemy wystandaryzowany wskaźnik zgonów dla Polski, średnie wskazania dla UE-27 i jednego z krajów o najniższym wskaźniku – do porównania wybrana została Hiszpania.
Liczba zgonów w Polsce z powodu chorób układu krążenia była ponad dwukrotnie wyższa niż w Hiszpanii, w Polsce odnotowujemy 537 przypadków rocznie na 100 tys. osób, a w Hiszpanii 236. W odniesieniu do innych krajów to ani Polska, ani Hiszpania nie są liderami. Najmniej zgonów, których przyczyną były choroby układu krążenia wykazała Francja – 190,4, następna w kolejności Norwegia już 231. Najwięcej natomiast takich przypadków odnotowała Bułgaria 1 108 rocznie na 100 tys. osób. Polski wskaźnik pomimo wysokiego wskazania był 10 wynikiem wśród analizowanych krajów. Więcej przypadków od nas wykazały Czechy – 577,3, Estonia – 621,5, Chorwacja – 630,4, Słowacja – 644,2, Węgry – 758,8, Litwa – 814,2, Łotwa – 832,2 i Rumunia – 892,8.
Drugą przyczyną zgonów w Polsce były choroby nowotworowe. Za ich przyczyną umiera rocznie 312,7 osób na 100 tys. Tu także wskaźnik jest gorszy od średniej unijnej. Różnice między krajami nie są tak znaczące, wskaźnik waha się od 215,1 na Cyprze, 220,7 w Szwajcarii, a 348,7 przypadkami na Węgrzech i 327,9 w Chorwacji. Tu warto dodać, że Polska pod względem Liczba zgonów z powodu nowotworów była na czwartej pozycji, oprócz Węgier i Chorwacji tylko Słowacja miała gorszy wynik od nas.
Choroby układu krążenia i nowotwory to dwie przyczyny, które wpływają na wyższe wskazania ogólnego wskaźnika zgonów i odróżniają nas od krajów Europy zachodniej.
Różnice w przypadku pozostałych chorób nie są już tak znaczące. Nawet w niektórych przypadkach przeciętna liczba zgonów na 100 tys. osób w Polsce była nie tylko niższa niż średnia unijna, a nawet niższa niż w krajach o niskim wskaźniku zgonów jak chociażby Hiszpania.
Standaryzowana liczba zgonów wg przyczyn w Europie [na 100 tys. osób]
Zgony z powodu chorób zakaźnych w Polsce i w Europie
Choroby zakaźne, takie jak HIV, gruźlica i zapalenie wątroby, są przedmiotem działań UE w ramach Celów Zrównoważonego Rozwoju. Unia Europejska zobowiązała się do pomocy państwom członkowskim w wyeliminowaniu HIV/AIDS i gruźlicy do 2030 r. oraz w ograniczeniu zapalenia wątroby.
Eurostat monitoruje postępy w realizacji zapisanego celu. Na stronie Eurostatu można znaleźć informacje na temat wskaźnika umieralności z tych przyczyn.
Wskaźnik mierzy standaryzowaną śmiertelność z powodu gruźlicy, HIV i zapalenia wątroby. Obliczany jest poprzez podzielenie liczby osób umierających z powodu wybranych chorób zakaźnych przez całkowitą populację.
Chociaż liczba zgonów na poziomie Unii ciągle systematycznie spada, to istnieją znaczące różnice na poziomie poszczególnych krajów. Wskaźnik zgonów z powodu trzech chorób zakaźnych (HIV, gruźlicy i WZW) w przeliczeniu na 100 tys. osób na najniższym poziomie wykazały: Luksemburg – 0,42, Czechy – 0,45, Holandia i Szwajcaria – 0,49, Cypr - 0,51, Słowacja – 0,52 i Irlandia – 0,55. Na drugim biegunie jest Łotwa ze wskaźnikiem 10,53. To nie przypadek, kraj ten notuje wysokie wskaźniki zgonów w przypadku każdej z trzech chorób zakaźnych, dla gruźlicy wynosi on 3,74 przypadki na 100 tys. osób, dla zapalenia wątroby – 3,06, a dla HIV – 3,73.
Wysokie wskaźniki zgonów, ale na niższym poziomie niż Łotwa, wykazują również: Rumunia – 6,15, Litwa – 5,36, Portugalia – 4,59 i Estonia – 4,43.
W Polsce w roku 2019 liczba zgonów wyniosła 1,85 na 100 tys. osób, w tym z powodu gruźlicy – 1,26 zgonów, z powodu zapalenia wątroby – 0,34 i z powodu HIV – 0,25 zgonów na 100 tys. osób.
Najwyższy wskaźnik zgonów z powodu gruźlicy w 2019 roku wykazała Rumunia – 4,73 na 100 tys. osób, w następnej kolejności Litwa i Łotwa – 3,74, Portugalia – 1,47.
Zapalenie wątroby było przyczyną 3,06 zgonów na 100 tys. osób na Łotwie (to najwyższy wskaźnik), 2,44 we Włoszech i 1,7 w Austrii.
Najwięcej zgonów z powodu HIV było na Łotwie 3,73 przypadki na 100 tys. osób, następnie w Estonii – 2,93, Portugalii – 2,27 i Hiszpanii, ale ze znacząca różnicą – 0,81 zgonów na 100 tys. osób.
Wskaźnik zgonów z powodu gruźlicy, HIV i zapalenia wątroby w Europie w 2019 r. [liczba na 100 tys. osób]
Śmiertelność, której można było uniknąć
Analizując przyczyny zgonów statystyka podaje wskaźnik śmiertelności, której można było uniknąć. Wskaźnik obejmuje zarówno zgony możliwe do uniknięcia, jak i uleczalne przyczyny zgonów.
Śmiertelność możliwa do uniknięcia obejmuje szereg chorób zakaźnych, kilka rodzajów nowotworów, choroby endokrynologiczne i metaboliczne, niektóre choroby układu nerwowego, niektóre choroby układu krążenia, układu oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego, niektóre choroby związane z ciążą, porodem i okresem okołoporodowym, szereg wad wrodzonych, niepożądane skutki opieki medycznej i chirurgicznej, a także urazy oraz zaburzenia związane z piciem alkoholu i narkotykami.
Skuteczne interwencje w zakresie zdrowia publicznego i profilaktyki pierwotnej, to jest interwencje przed wystąpieniem choroby czy urazu oraz profilaktyka w celu zmniejszenia zachorowalności to środki, dzięki którym w wielu wypadkach można by uniknąć zgonów.
Druga grupę stanowią zgony z przyczyn możliwych do wyleczenia, których można by uniknąć dzięki terminowym i skutecznym interwencjom opieki zdrowotnej, w tym profilaktyce wtórnej i leczeniu (po wystąpieniu choroby w celu zmniejszenia śmiertelności przypadków).
Liczba przypadków zgonów, których można było uniknąć systematycznie spada w każdym kraju, ale występują duże różnice. W krajach z największą liczbą takich przypadków jest ich ponad trzykrotnie więcej niż w krajach, w których zgonów możliwych do uniknięcia było najmniej.
Najmniej zgonów, których można było uniknąć wykazała Szwajcaria, w 2019 roku było ich 153 na 100 tys. osób. Niski wskaźnik był w Islandii – 162, we Włoszech – 165, w Szwecji – 170, Norwegii – 172 i Hiszpanii – 173.
Najwięcej zgonów, których można było uniknąć wykazuje Rumunia – 504, w następnej kolejności Węgry – 489, Łotwa – 485, Litwa – 466 i Bułgaria – 420 na 100 tys. osób.
W Polsce w roku 2019 było 352 zgonów na 100 tys. osób których według powyższych kryteriów można było uniknąć. Składają się na to zgony 219 na 100 tys. osób z przyczyn możliwych do uniknięcia i 134 zgony z powodu chorób możliwych do wyleczenia.
Polska pod względem liczby uleczalnych przypadków zgonów zajmuje siódma pozycje. Więcej takich przypadków było na Słowacji – 164, na Węgrzech – 173, na Litwie – 181, na Łotwie – 189, w Bułgarii – 189 i najwięcej w Rumunii – 208 na 100 tys. osób
Liczba zgonów, których można było uniknąć w Europie w roku 2019 [na 100 tys. osób]
W odrębnych artykułach analizujemy temat utraty życia w wyniku wypadków przy pracy oraz w wyniku wypadków w ruchu drogowym, których niewątpliwie można by uniknąć, a które w Polsce wciąż zdarzają się zbyt często.
Poprawa środowiska pracy w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników została uznana za ważny cel UE i jej państw członkowskich w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wypadki śmiertelne przy pracy wciąż są jedną ze zbyt częstych przyczyn zgonów w UE.
Innym celem w zakresie ochrony zdrowia w UE jest bezpieczeństwo w ruchu drogowym w Europie.
Komisja Europejska wyznaczyła cel zmniejszenia o połowę ogólnej liczby śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w UE oraz od roku 2021 również zmniejszenie poważnych obrażeń doznanych w wypadkach drogowych.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
