Udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich w Polsce i Europie
Dostępny, bezpieczny i sprawnie działający system transportu zbiorowego ma kluczowe znaczenie dla jakości życia mieszkańców miast. Ułatwia dotarcie do miejsc pracy, edukacji, dostęp do usług czy miejsc rekreacji. Przyczynia się do zmniejszania korków i ograniczania zanieczyszczenia powietrza.
Swobodny przepływ osób i towarów przez wewnętrzne granice UE jest jedną z podstawowych wartości Unii Europejskiej i jej jednolitego rynku.
Mobilność i transport są istotne dla wszystkich. Od codziennych dojazdów do pracy i wizyt u rodziny i znajomych po prawidłowe funkcjonowanie globalnych łańcuchów dostaw towarów do sklepów i na potrzeby produkcji przemysłowej – mobilność jest czynnikiem, który umożliwia rozwój życia społecznego i gospodarczego.
Najpoważniejszym wyzwaniem dla Unii Europejskiej w sektorze transportowym jest znaczące ograniczenie jego emisyjności i zapewnienie bardziej zrównoważonego charakteru tego sektora.
W 2011r. Komisja Europejska przyjęła mapę drogową 40 konkretnych inicjatyw mających na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych w transporcie o 60% do roku 2050.
W 2020r. Komisja przyjęła „Strategię na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności” wraz z planem działania obejmującym 82 inicjatywy.
Unia deklaruje zapewnienie sprzyjających warunków dla przewoźników, aby najpóźniej do 2030 r. oferowali podróżującym możliwości regularnego transportu zbiorowego na terenie UE na dystansie do 500 km, neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla.
W kontekście transportu w miastach jednym z wyzwań jest zwiększenie liczby pasażerów podróżujących koleją oraz dojeżdżających do pracy transportem publicznym i korzystających z aktywnych form przemieszczania tj. ruchu pieszego i jazdy na rowerze.
Miasta są i powinny pozostać na czele transformacji w kierunku bardziej zrównoważonego rozwoju. W wielu miastach zachodzą zmiany w kierunku wspólnych i zbiorowych usług w zakresie mobilności (współdzielone samochody, rowery, usługi przewozu osób i inne formy mikromobilności), których świadczenie ułatwiło pojawienie się platform pośredniczących, umożliwiając tym samym zmniejszenie liczby pojazdów w ramach codziennego ruchu drogowego.
Wymaga to lepszego miejskiego planowania przestrzennego, połączeń z obszarami wiejskimi i podmiejskimi, tak aby osoby dojeżdżające do pracy miały możliwość wybrania wariantów mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. Wymaga to również podjęcia wielu inwestycji ze wsparciem funduszy unijnych. Cel wart jest zachodu. Takie miasta będą w stanie spełnić oczekiwania obywateli UE dotyczące czystszego powietrza, mniejszego hałasu i mniejszego zagęszczenia ruchu pochodzącego z transportu, a także wyeliminowania śmiertelnych wypadków drogowych na ulicach europejskich miast, co w efekcie przyczyni się do poprawy zdrowia i dobrostanu mieszkańców.
Jaki jest udział transportu zbiorowego w przewozach w krajach UE?
Eurostat podaje informacje na temat udziału przewozów kolejowych i autobusowych w przewozach pasażerskich ogółem. Ostatnie opublikowane dane dotyczą roku 2019.
Wskaźnik mierzy udział transportu zbiorowego w ogólnych przewozach pasażerskich w transporcie śródlądowym, wyrażony w pasażerokilometrach (pkm). Środki transportu zbiorowego to autobusy, w tym autokary i trolejbusy, oraz pociągi. Całkowity transport śródlądowy obejmuje przewozy samochodami osobowymi, autobusami i autokarami oraz pociągami.
Wszystkie dane dotyczą przemieszczania pasażerów na terytorium kraju, niezależnie od pochodzenia pojazdu (narodowości właściciela). Metodologia zbierania danych jest dobrowolna i nie w pełni zharmonizowana na poziomie UE. Niektóre rodzaje transportu zbiorowego, takie jak: tramwaje i metro, nie zostały uwzględnione ze względu na brak zharmonizowanych danych.
Dokładność wskaźnika jest ograniczona głównie ze względu na dobrowolne gromadzenie danych o pasażerach na drogach.
Wskaźnik jest częścią zestawu wskaźników monitorujących postępy w realizacji celów zrównoważonego rozwoju UE. Uwzględniony został w zestawie wskaźników dla celu 9 w zakresie budowania odpornej infrastruktury, promowania zrównoważonego uprzemysłowienia sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz dla celu 11 dotyczącego zrównoważonego rozwoju miast i innych osiedli ludzkich tak, aby oferowały wszystkim możliwość dostępu do podstawowych usług, energii, mieszkań, transportu, zielonych przestrzeni publicznych, przy jednoczesnej poprawie wykorzystania zasobów i zmniejszeniu wpływu na środowisko.
Samochody są głównym środkiem transportu dla Europejczyków
W 2019r. udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich dla 27 krajów Unii Europejskiej wynosił 17,2%, co oznacza, że aż 82,8% realizowane było indywidualnym transportem samochodowym. Udział transportu autobusowego to 9,2%, a transportu kolejowego 8,0%.
Udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich ogółem w Europie w 2019r. [%]
Najwyższy udział transportu zbiorowego udało się osiągnąć na Węgrzech, gdzie 20,1% przewozów pasażerskich zrealizowano transportem autobusowym i 8,3% transportem kolejowym – łącznie 28,4%. W następnej kolejności z identycznym wynikiem łącznym (26,2%) i niewiele odbiegającą strukturą, uplasowała się Słowacja i Czechy. Niewiele gorszy wynik osiągnięto w Szwajcarii (26,1%), gdzie uwagę zwraca przewaga transportu kolejowego, którego udział wynosi 20,0%. To najwyższy udział transportu kolejowego w przewozach pasażerskich wśród wszystkich europejskich krajów. Przewaga w tym zakresie Szwajcarii jest wyraźna, w drugiej w kolejności Austrii udział transportu kolejowego wynosił 12,9%. Większy udział w przewozach zbiorowych transportu kolejowego niż autobusowego w Europie występuje tylko w siedmiu państwach, oprócz Szwajcarii i Austrii należą do nich jeszcze Holandia, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Szwecja.
W Europie są też państwa, w których nie ma kolei bądź nie ma pasażerskiego transportu kolejowego, należą do nich Cypr, Malta i Islandia. Minimalny udział pasażerskiego transportu kolejowego występowała w 2019r. na Litwie i w Grecji (1,0%), w Słowenii (1,8%), w Bułgarii i Estonii (2,2%) oraz Chorwacji (2,4%).
Najwięcej pasażerskich transportów autobusowych realizowane było na Węgrzech (20,1%), na Cyprze (18,5%), w Estonii (17,6%) i na Malcie (17,1%). Najmniej w Holandii (3,1%), Wielkiej Brytanii (4,0%), Niemczech (5,8%) i Norwegii (6,0%).
Polska, na tle innych państw europejskich, należy do krajów ze stosunkowo wysokim udziałem transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich – w 2019r. było to 19,3%, na co składa się udział transportu kolejowego wynoszący 7,3% i transportu autobusowego 12,0%.
Najmniejszy udział transportu zbiorowego wykazała Litwa (9,4%), Norwegia (10,9%), Islandia (11,2%) i Portugalia (11,7%).
Udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich ogółem w wybranych krajach w latach 2000 – 2019 [%]
Polityka UE zmierza w kierunku zwiększenia udziału transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich, ale postępy w tym zakresie są mizerne. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat wskaźnik dla 27 krajów UE utrzymuje się na zbliżonym poziomie i zamiast rosnąć wykazuje tendencje spadkową.
W 2000r. wynosił 18,4% (to najwyższe wskazanie), w 2009r. spadł do 16,8% (najniższy poziom), a w ostatnim roku (2019), z którego opublikowano dane 17,2%.
Zarówno długoterminowe, jak i krótkoterminowe trendy pokazują, że transport zbiorowy traci udziały na rzecz samochodów osobowych. Oznacza to, że większość podróży pasażerskich w UE nadal odbywa się samochodem osobowym. Tylko nielicznym krajom udało się zwiększyć udział transportu zbiorowego, należy do nich Szwajcaria – tu trend jest najbardziej widoczny - z udziału nieco poniżej 20% w roku 2000 i następnych latach do ponad 26% w roku 2019. W mniejszym stopniu wzrost widoczny jest w Szwecji, Francji, Luksemburgu i Austrii. W nowych krajach UE widać odwrotny trend, udział transportu zbiorowego spada na rzecz transportu samochodami osobowymi. Dotyczy to Bułgarii, gdzie w 2000r. udział transportu zbiorowego wynosił 39,2%, a 2019r. tylko 15,3%. To największy spadek tego wskaźnika - 23,9 punkty procentowe. Spadki na poziomie kilkunastu czy ok. 10 punktów procentowych dotyczą Estonii, Grecji, Węgier, Słowacji oraz Polski. Z krajów Europy środkowo-wschodniej jedynie Czechom udał się utrzymać udział transportu zbiorowego na zbliżonym poziomie ok. 25-26%.
Spada udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich w Polsce
Największy udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich Polska zanotowała w roku 2000, było to 35,7%, w tym udział transportu kolejowego wynosił 10,3%, a transportu autobusowego 25,4%. W następnych latach, co pokazuje wykres poniżej, następował spadek udziałów, z wyjątkiem roku 2007, kiedy wzrósł udział zarówno transportu kolejowego jak i autobusowego, po czym znowu spadał. Udział transportu autobusowego zmniejszył się o ponad połowę i w ostatnich latach notuje najniższe poziomy. Transport kolejowy najniższy poziom osiągnął w 2006r. i następnie w 2014r., w ostatnich kilku latach utrzymuje się powyżej 7%.
Udział transportu zbiorowego w przewozach pasażerskich ogółem w Polsce [%]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat
