Transport a emisje gazów cieplarnianych
W ostatnich latach w UE spada emisja gazów cieplarnianych (GHG). Dotyczy to niemal wszystkich źródeł emisji z wyjątkiem transportu. W sektorze transportu emisja nie tylko nie spada, ale nawet wzrasta, w rezultacie względny udział transportu w całkowitej emisji w Europie jest coraz bardziej znaczący. Udział transportu w całkowitej emisji gazów cieplarnianych w UE-27 w roku 1990 wynosił niecałe 15%, w 2019 było to już 25,8%.
Zapotrzebowanie na transport jest skorelowane z koniunkturą gospodarczą: w okresach wzrostu gospodarczego zwiększa się skala produkcji, rosną obroty w handlu, a w związku z tym rośnie zapotrzebowanie na przewóz towarów i osób. Pomimo znaczącej roli jaką transport odgrywa w rozwoju gospodarki, to niesie on także negatywne skutki dla jakości życia i zdrowia ludności, jest źródłem zanieczyszczenia środowiska, zmian klimatycznych i hałasu.
Ilość substancji szkodliwych w powietrzu pochodzących z pojazdów samochodowych uzależniona jest głównie od natężenia ruchu drogowego oraz środków transportu i technologii zastosowanej w poszczególnych środkach transportu.
Transport nadal w ogromnej mierze uzależniony jest od paliw kopalnych, szczególnie benzyny i oleju napędowego. Czyste paliwa alternatywne są już dostępne i mogą stanowić realny zamiennik tradycyjnych paliw, ale ich upowszechnienie zależy od poziomu infrastruktury i zachęt oferowanych potencjalnym nabywcom (niższe opodatkowanie, zwolnienia z opłat drogowych itp).
Pod względem paliw unijny sektor transportu w 94% uzależniony jest od ropy naftowej, która w 90% pochodzi z importu. To sprawia, że sektor jest szczególnie narażony na brak stabilności i zmiany na światowym rynku energetycznym. Zakłócenie dostaw energii mogłoby poważnie zaszkodzić gospodarce i obniżyć poziom życia w Unii.
Unia Europejska wyznaczyła sobie szereg celów związanych z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych generowanych przez transport, który musi zredukować emisję, aby osiągniecie neutralności klimatycznej w 2050r. było możliwe. Jednym z celów jest ograniczenie zużycia ropy naftowej w transporcie. Prawodawstwo unijne wymaga, by do 2020 r. w każdym państwie członkowskim UE 10% zapotrzebowania energetycznego w transporcie pokrywane było ze źródeł odnawialnych.
Wprowadzono przepisy stopniowo zaostrzające limity zanieczyszczeń pochodzących z samochodów osobowych, dostawczych i ciężarowych oraz docelowych poziomów emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych. Norma emisji dwutlenku węgla wyznaczona na 2021r. dla samochodów osobowych to 95 g/km, a dla samochodów dostawczych na 2020r. to 147 g/km.
Wprowadzenie standardów jakości paliwa w Europie doprowadziło również do radykalnego obniżenia zawartości siarki w paliwach drogowych i pomogło praktycznie całkowicie wyeliminować ołów.
Większość planowanych działań i środków w sektorze transportu koncentruje się na promowaniu paliw niskoemisyjnych oraz samochodów elektrycznych, a także zachęcaniu do korzystania z transportu publicznego.
Wszystkie powyższe cele wymagają rzetelnego i skutecznego monitorowania i pomiaru koniecznego do oceny postępów. Emisję gazów cieplarnianych generowanych przez transport analizujemy na podstawie danych z inwentaryzacji emisji nadzorowanej przez EEA i opublikowanych przez Eurostat zgodnie z przyjętym systemem sprawozdawczości.
Każdy gaz cieplarniany (GHG z ang. greenhouse gas) wyrażony jest w ekwiwalencie CO2 na podstawie jego współczynnika ocieplenia globalnego (GWP) w stosunku do dwutlenku węgla. Wielkość emisji podawana jest w jednostkach przeliczeniowych wg ekwiwalentu CO2.
Rośnie emisja gazów cieplarnianych z transportu
Zmiany emisji gazów cieplarnianych są ściśle skorelowane z natężeniem transportu, mierzonym w tonokilometrach i pasażerokilometrach. Dostępne statystyki pokazują wyraźną tendencję wzrostową w UE. Transport pasażerski wzrósł od roku 1995 do 2018 o 31%, a transport towarowy o 40%. Wraz ze wzrostem aktywności transportowej zużycie energii w transporcie od 1990 do 2019r. wzrosło o 39%.
W tym czasie transport prawie nie poprawił swojej efektywności paliwowej. Niemal całe paliwo wykorzystywane w transporcie składa się z produktów ropopochodnych, a wykorzystanie odnawialnych źródeł energii jest wciąż marginalne. W sektorze transportu nie nastąpiła znacząca korzystna zmiana w miksie paliwowym, tak jak jest to wyraźnie zauważalne w przypadku innych sektorów.
W 2019r. w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej transport ogółem, w tym lotnictwo krajowe i międzynarodowe, transport drogowy i kolejowy oraz żegluga krajowa, wyemitowały do atmosfery 967,5 mln ton gazów cieplarnianych ekwiwalentnego CO2 i jest to o 33,2% więcej niż w roku 1990.
W ciągu blisko trzydziestu lat w Polsce emisja gazów cieplarnianych ze spalania paliw w transporcie wzrosła ponad trzykrotnie (+224%). W roku 1990 emisja z transportu wynosiła 21,4 mln ton, a w roku 2019 już 69,3 mln ton GHG. Udział emisji z transportu w całkowitej emisji gazów cieplarnianych wzrósł odpowiednio z 4,5% do 17,6%.
Emisje GHG związane z transportem, w tym z lotnictwa międzynarodowego w UE i w Polsce w latach 1990-2019 [1990=100%]
W latach 1990–2019 łączna emisja gazów cieplarnianych w UE wzrosła o blisko 241 mln ton ekwiwalentu CO2. Polska ma w tym swój niebagatelny udział. Jak pokazuje wykres poniżej emisja gazów cieplarnianych z transportu w roku 2019 była wyższa o prawie 48 mln ton GHG, co stanowi niemal 20% ogólnounijnego wzrostu emisji.
Na drugim miejscu, pod względem przyrostu emisji znalazła się Hiszpania, z wynikiem niewiele odbiegającym od Polski – 47,1 mln ton.
Na następnych pozycjach, ze znacząco mniejszymi przyrostami emisji, znalazły się: Wielka Brytania (nie wliczona do UE-27), gdzie emisje w transporcie wzrosły o ok. 20 mln ton, we Francji o 16,7 mln ton, w Niemczech o 18,5 mln ton, Austrii o 12,6 mln ton, we Włoszech o 11,5 mln ton i w Holandii o 10,3 mln ton.
Tylko w jednym kraju, w Szwecji, emisje GHG w transporcie w roku 2019 były niższe niż w 1990. Zanotowano obniżenie emisji o 1,3 mln ton (spadek o 6,3%).
Na tle innych krajów europejskich Polska wyróżnia się negatywnie również skalą przyrostu emisji z transportu. Procentowy przyrost emisji gazów cieplarnianych z transportu to 224% powyżej poziomu z roku 1990. Wysoki, ponad dwukrotny, wzrost zanotował jeszcze Luksemburg o 164,7%, Irlandia o 149,5%, Malta o 139,8%, Islandia o 138,3%, Słowenia o 105,1%
Zmiana poziomu emisji gazów cieplarnianych w transporcie od 1990 do 2019 [tys. ton GHG]
Emisja gazów cieplarnianych w transporcie w Europie w 2019r.
W roku 2019 największym trucicielem były Niemcy, których emisja gazów cieplarnianych z transportu wynosiła 195,4 mln ton, w następnej kolejności Wielka Brytania z emisją 156,8 mln ton, Francja – 151 mln ton, Włochy – 118 mln ton, Hiszpania – 110,5 mln i na szóstej pozycji Polska z emisją 69,3 mln ton.
Emisje GHG związane z transportem, w tym z lotnictwa międzynarodowego w Europie w 2019r. [mln ton ekw. CO2]
Transport drogowy źródłem największej emisji gazów cieplarnianych w Europie
Bezwzględnie źródłem największych emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw wśród różnych form transportu jest transport drogowy, tak na poziomie całej Unii Europejskiej jak i w Polsce.
Udział transportu drogowego w emisji GHG z transportu ogółem obejmującym całość transportu krajowego oraz lotnictwo międzynarodowe w Unii Europejskiej w roku 2019 wynosił 81,9%. Od roku 1990 emisja w transporcie drogowym zwiększyła się o 172,6 mln ton, co oznacza wzrost o 27,8%. Emisja gazów cieplarnianych w innych podsektorach transportu wzrosła jeszcze bardziej, dzięki temu udział transportu drogowego zmniejszył się o 3,5 pp. w stosunku do roku 1990, w którym wynosił 85,4%. Transport drogowy odpowiada za ponad 70% przyrostu emisji z całego sektora.
Emisje z lotnictwa krajowego i międzynarodowego wzrosły odpowiednio o 30,2% i 144,8% od 1990r. w ciągu ostatnich trzech dekad. Wpływ miał na to trzykrotny wzrost liczby pasażerów linii lotniczych w UE. O ile udział lotnictwa krajowego w całkowitej emisji z sektora transportu w UE-27 nie zmienił się, zarówno w 1990 jak i w 2019 wynosił 1,6%, to udział lotnictwa międzynarodowego podwoił się. W roku 1990 udział lotnictwa międzynarodowego w emisji GHG wynosił 7,5% i wzrósł do 13,7% w roku 2019.
Sektor lotnictwa dopiero niedawno stał się częścią wysiłków w kierunku ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zarówno na poziomie UE, jak i globalnym.
Emisje kolejowe, które obejmują tylko emisje z pociągów z silnikami wysokoprężnymi, (ponieważ energia elektryczna wykorzystywana w transporcie kolejowym jest wykazywana w inwentaryzacji w sektorze energetycznym), spadły o 67,9% od 1990r. Nie wpłynęło to w znacząco sposób na ogólny trend. Emisje z podsektora kolejowego stanowiły w 1990 roku 1,8% emisji z transportu ogółem, a w roku 2019 udział ten spadł do 0,4%.
Podobnie krajowe emisje z żeglugi zmniejszyły się o około jedną czwartą w UE-27, co pociągnęło za sobą redukcję 5,4 mln ton GHG. Udział krajowej żeglugi w emisji z transportu zmniejszył się z 3,1% w 1990r. do 1,8% w roku 2019.
W Polsce transport drogowy wygenerował w 2019 roku 93,5% wszystkich emisji z transportu. Udział tego podsektora wzrósł w stosunku do roku 1990, kiedy jego udział wynosił 87,7%. Transport drogowy odpowiada za ponad 96% przyrostu emisji gazów cieplarnianych w transporcie ogółem w Polsce. W ciągu blisko 30 lat emisja GHG z transportu drogowego wzrosła o ponad 46 mln ton ekwiwalentu CO2.
O 2,6 mln ton wzrosła emisja GHG w transporcie lotniczym międzynarodowym, a jego udział w emisji z transportu również się zwiększył z 3,0% w 1990r. do 4,6% w roku 2019.
Emisja gazów cieplarnianych z lotnictwa krajowego podwoiła się, ale był to wzrost poniżej średniej dla całego transportu, więc jego udział w emisji ogółem z transportu zmniejszył się z 0,3% w roku 1990 do 0,2% w 2019.
Podobnie jak w UE również w Polsce spadła emisja z kolejnictwa i żeglugi krajowej, odpowiednio o 83,2% i 93,5%. W związku z tym i udziały w emisji ogółem z transportu zmniejszyły się. W kolejnictwie z 8,3% w 1990r. do 0,4% w 2019, a w żegludze krajowej z 0,7% do 0,01%.
Struktura źródeł emisji gazów cieplarnianych w transporcie w Polsce i UE w 2019r. [%]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i EEA
