Rozwarstwienie dochodowe wewnątrz krajów UE

Jaka jest skala rozwarstwienia dochodów między bogatymi a biednymi w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej? Czy więcej osób zagrożonych ubóstwem mieszka w mieście czy na wsi. Różnice w dochodach obywateli krajów spoza UE mieszkających na terenie krajów członkowskich UE.

W ramach realizacji celów zrównoważonego rozwoju jednym z zadań przyjętych przez kraje Unii Europejskiej jest zmniejszanie nierówności wewnątrz krajów członkowskich.

Jednym ze sposobów mierzenia nierówności w krajach Unii Europejskiej jest analiza dystrybucji dochodów.

Unia Europejska monitoruje głębokość ubóstwa w państwach członkowskich UE, mierząc m.in. udział dochodów najbiedniejszych, odległość dochodów osób zagrożonych ubóstwem od progu ubóstwa. Jest to ważne narzędzie do kwantyfikacji nierówności w społeczeństwie.

Luka dochodowa między bogatymi a biednymi w UE

Miarą nierówności rozkładu dochodów w danym kraju może być wskaźnik obliczany jako stosunek całkowitego ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji osiąganego przez 20% populacji o najwyższych dochodach (górny kwintyl) do dochodu otrzymywanego przez 20% populacji o najniższych dochodach (dolny kwintyl).

Ekwiwalentny dochód do dyspozycji to całkowity dochód gospodarstwa domowego (po odliczeniu podatków i innych odliczeń), którym dysponuje gospodarstwo domowe i może go przeznaczyć na bieżące wydatki lub oszczędności, podzielony przez liczbę członków gospodarstwa domowego przeliczonych na ekwiwalentne osoby dorosłe.

Wskaźnik udziału kwintylowego dochodów uwzględnia dwie przeciwległe grupy rozkładu dochodów; najbiedniejszych i najbogatszych.
Inne wskaźniki, takie jak indeks Giniego, mierzą całkowitą nierówność w całym podziale dochodów.

Im wyższy wskaźnik udziału kwintylowego dochodów, tym większe nierówności dochodowe.

Na poziomie średniej unijnej wskaźnik ten w ostatnich latach wykazywał trend spadkowy, w roku 2014 i 2015 wynosił 5,22 i spadł do poziomu 4,90 w roku 2020.

Oznacza to, że w 2020 roku udział w dochodach najbogatszych 20% ludności UE był ponad pięciokrotnie większy niż najbiedniejszych 20%.

Warto dodać, że dane o dochodach zebrane w 2020 roku odnoszą się do roku 2019, a zatem nie uwzględniają jeszcze skutków pandemii COVID-19, a pełnych danych z roku 2021 jeszcze nie opublikowano.

Największe rozwarstwienie dochodów wykazały kraje stosunkowo najbiedniejsze, Bułgaria – 8,01, Rumunia – 6,62, Łotwa – 6,27, Litwa – 6,14.

Najniższy wskaźnik, a w związku z tym różnica w dochodach najbiedniejszych i najbogatszych była najmniejsza na Słowacji, gdzie analizowany wskaźnik wynosił 3,03. Wskaźnik poniżej 4,0 wykazały jeszcze Islandia, Słowenia, Czechy, Belgia, Finlandia i Norwegia.

Polska w roku 2020 wykazała wskaźnik udziału kwintylowego dochodów w wysokości 4,07. Na takim samym poziomie wskaźnik ten ukształtował się jeszcze w Irlandii.
Dostępne dane pozwalają przeanalizować kształtowanie się poziomu wskaźnika od roku 2005, kiedy to dla Polski wynosił on 6,64, po czym już w roku następnym spadł do 5,65 i w następnych latach mniej dynamicznie spadał lub utrzymywał się na niezmienionym poziomie. W całym analizowanym okresie 2005-2020 tylko raz można zaobserwować wzrost wskaźnika w roku 2018, co pokazuje wykres poniżej.

Wśród krajów naszego regionu aktualnie najwyższy wskaźnik wykazują Niemcy, najniższy Czechy, ale rozkład krzywych w czasie różni się znacząco.

Rozkład dochodów w Europie w 2020 roku [wskaźnik udziału kwintylowego dochodów]

Wskaźnik udziału kwintylowego dochodów w wybranych krajach w latach 2005-2020

Udział w dochodach najbiedniejszych 40% populacji

Następny wskaźnik pokazujący nierówności rozkładu dochodów wewnątrz krajów unijnych, analizowany i publikowany przez Eurostat to udział dochodów najbiedniejszych 40% populacji.

Wskaźnik ten mierzy udział dochodów uzyskiwanych przez najbiedniejsze 40% populacji (pod względem dochodów).

Stosowane pojęcie dochodu to całkowity dochód do dyspozycji gospodarstwa domowego. Jest to całkowitym dochodem gospodarstwa domowego (po odliczeniu podatków i innych odliczeń), który jest dostępny do wydawania lub oszczędzania.
Podobnie jak w przypadku powyższego wskaźnika kwintylowego dochodów, dane nie odzwierciedlają jeszcze skutków kryzysu COVID-19.

W związku ze zmniejszaniem się nierówności dochodów analizowanych powyżej, udział dochodów najbiedniejszych 40% populacji w całkowitym ekwiwalentnym dochodzie do dyspozycji wzrastał w latach 2015–2020. Na poziomie średniej unijnej zwiększył się o 0,6 punktu procentowego, z 20,9% w roku 2015 do 21,5% w roku 2020.

Wśród krajów UE-27 najwyższy poziom wskaźnika wykazała Słowacja (26,1%) a najniższy Bułgaria (16,6%).

Udział dochodów najbiedniejszych 40% populacji w całkowitym ekwiwalentnym dochodzie w Polsce w roku 2020 wynosił 22,9% i był o 1,8 pp. wyższy niż w roku 2015. Polska jest w czołówce krajów, w których udział dochodów najbiedniejszych wzrósł najbardziej w latach 2015-2020. Na takim samym poziomie jak Polska wzrost odnotowała również Grecja. Wyższy wzrost wykazała Estonia o 1,9 pp. oraz Cypr o 2,1 pp.

Udział w dochodach najbiedniejszych 40% populacji w Europie w 2015 i 2020r. [% dochodów]

Względna średnia luka zagrożenia ubóstwem w krajach UE

Względna średnia luka zagrożenia ubóstwem pomaga określić, jak biedni są biedni. Pokazuje odległość między medianą ekwiwalentnego całkowitego dochodu netto osób żyjących poniżej progu ubóstwa a samym progiem zagrożenia ubóstwem. Luka zagrożenia ubóstwem wyrażana jest jako odsetek w odniesieniu do progu ubóstwa.

Próg ubóstwa jest ustalony na poziomie 60% krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji wszystkich osób w danym kraju - nie dla całej UE.
Wartość przypisana do UE to średnia ważona populacji poszczególnych danych krajowych. Zgodnie z decyzjami Rady Europejskiej, wskaźnik zagrożenia ubóstwem jest mierzony w odniesieniu do sytuacji w każdym kraju, a nie przy zastosowaniu wspólnego progu dla wszystkich krajów.

Nierówność i ubóstwo są ze sobą ściśle powiązane. W roku 2020 luka ubóstwa wyniosła w UE 24,8%, co oznacza, że ​​mediana dochodów osób poniżej progu ubóstwa była o 24,8% niższa od progu ubóstwa. Stanowi to zmniejszenie różnicy o 0,6 punktu procentowego od 2015 roku, co wskazuje na poprawę dochodów najbiedniejszych.

W Polsce luka ubóstwa wynosiła w 2020 roku 21,0%. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2020 roku granica ubóstwa w przypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego wynosiła 20 685 PLN, czyli mediana dochodów osób o dochodach poniżej progu ubóstwa kształtowała się na poziomie 16 340 PLN – to roczny dochód netto do dyspozycji.

W przypadku gospodarstwa domowego składającego się z dwóch osób dorosłych i dwójki dzieci w wieku poniżej 14 lat – próg ubóstwa wynosił 43 438 PLN. Przy luce ubóstwa na poziomie 21%, oznacza to, że połowa takich gospodarstw domowych miała do dyspozycji dochód poniżej 34 300 PLN rocznie, co w przeliczeniu na miesiąc daje 2 860 PLN.

W stosunku do roku 2015 luka ubóstwa w Polsce zmniejszyła się o 1,3 pp., a najwyższe wskazania wskaźnika w analizowanym okresie zanotowano w 2005 roku – 30,1%.

Największą lukę zagrożenia ubóstwem wykazała Rumunia, gdzie mediana dochodów najuboższych była o 31,9% niższa od progu ubóstwa. Stosunkowo dużą lukę ubóstwa wykazała jeszcze Hiszpania – 29,4%, Łotwa – 28,6%, Bułgaria – 28,3%, Chorwacja – 28,0%, Węgry – 27,9%, Włochy – 27,6% i Grecja – 27,3%.

Najniższe wskaźniki, a zatem rozwarstwienie w ramach grupy najuboższej było najmniejsze w Finlandii – 13,7%, Czechach – 14,8% i Irlandii – 15,2%.

Względna średnia luka zagrożenia ubóstwem według kraju w roku 2020 [% dystans do progu ubóstwa]

Zagrożenie ubóstwem w mieście i na wsi

Statystyki dotyczące stopnia urbanizacji klasyfikują lokalne jednostki administracyjne jako „miasta”, „miasteczka i przedmieścia” lub „obszary wiejskie” w zależności od gęstości zaludnienia i całkowitej liczby mieszkańców. Klasyfikacja ta służy do określenia różnic w warunkach życia w zależności od stopnia urbanizacji.

W UE przyjmuje się, że osoby o ekwiwalentnym dochodzie do dyspozycji poniżej poziomu 60% krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji (po transferach socjalnych) są zagrożone ubóstwem.

Odsetek osób zagrożonych ubóstwem różni się na poziomie krajowym w zależności od miejsca zamieszkania.

W 2020 roku 16,5% ludności UE mieszkającej w miastach było zagrożonych ubóstwem, problem ten dotykał 15,0% osób mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach oraz 18,8% osób mieszkających na obszarach wiejskich.

Zróżnicowanie na poziomie unijnym między miastem a wsią nie jest duże, w roku 2020 wynosiło 2,3 punkty procentowe. Na przestrzeni ostatnich lat uległo zmniejszeniu, w roku 2010 luka między miastem a wsią wynosiła 6,6 pp.

Obszary wiejskie są zazwyczaj bardziej zagrożone ubóstwem ze względu na emigrację do miasta i ograniczony dostęp do usług, infrastruktury, rynków pracy i możliwości edukacyjnych.

Średnia unijna maskuje zakres różnic między miastem a wsią występujący w poszczególnych krajach członkowskich UE.

Ubóstwo na obszarach wiejskich utrzymuje się na wysokim poziomie w niektórych krajach, takich jak Rumunia i Bułgaria, gdzie w 2020r. zagrożonych ubóstwem było odpowiednio 38,9% i 36,3% populacji tam zamieszkałej.

Nie dotyczy to jednak wszystkich państw członkowskich UE, ponieważ inne kraje, takie jak Belgia, Austria, Niemcy, Francja, Holandia i Dania odnotowują wyższe wskaźniki zagrożenia ubóstwem w miastach niż na obszarach wiejskich.

W roku 2020 w Polsce zagrożonych ubóstwem było 8,5% osób mieszkających w miastach, 11,6% osób mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach oraz 22% osób mieszkających na obszarach wiejskich. Co przekłada się na prawie 1,1 osób w miastach, niemal tyle samo osób mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach (1 044 tys.) oraz aż 3 371 tys. osób mieszkających na wsi.

Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym według stopnia urbanizacji w Europie w roku 2020 [% ludności]

Różnice w dochodach obywateli krajów UE i spoza Unii

Różnice w dochodach jakimi dysponują mieszkańcy poszczególnych krajów monitorowane są również ze względu na obywatelstwo zamieszkujących je osób.

Eurostat publikuje informacje o osobach zagrożonych ubóstwem z podziałem na obywateli danego kraju raportującego, obywateli innych krajów członkowskich UE zamieszkujących na terenie danego kraju oraz obywateli spoza UE.

W 2020 roku wśród osób będących obywatelami krajów UE 14,5% było zagrożonych ubóstwem dochodowym po transferach socjalnych. Problem ten dotykał aż 31,5% obywateli zamieszkujących na terenie UE będących obywatelami państw spoza UE.

Najwyższy odsetek osób zagrożonych ubóstwem w 2020 roku wykazała Hiszpania, aż 42,6% mieszkających tam obywateli spoza UE było zagrożone ubóstwem. Wysoki wskaźnik wykazała również: Belgia – 36,8%, Szwecja – 34,7%, Włochy – 33,2%, Austria – 33,0% i Grecja – 32,8%.

Polska należy do krajów z niskim wskaźnikiem osób zagrożonych ubóstwem wśród osób zamieszkujących nasz kraj będących obywatelami państw spoza UE. W 2020r. problem ten dotykał w Polsce 13,8% obywateli spoza UE i był niższy niż w przypadku obywateli naszego kraju, który wynosił 15,8%.

Niższy od nas wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród obywateli państw spoza UE wykazały: Czechy – 5,9% oraz Węgry – 4,8%.

Osoby zagrożone ubóstwem dochodowym według obywatelstwa w Europie w roku 2020 [% ludności w wieku 18 lat lub więcej]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu