Rosnące zużycie zasobów w Europie

Wzrost gospodarczy poprawia warunki życia ludzi, ale również jest kojarzony z rosnącym zużyciem zasobów i energii. Ciągły wzrost zużycia ograniczonych zasobów naturalnych szkodzi zarówno środowisku, jak i znacząco przyczynia się do zmian klimatycznych.

Ponieważ żyjemy na planecie o ograniczonych i współzależnych zasobach, tempo, w jakim są one wykorzystywane, ma wpływ zarówno na nasz dobrobyt dzisiaj, ale również wpływa na warunki życia przyszłych pokoleń.

Unia Europejska promuje nową strategię wzrostu gospodarczego – Europejski Zielony Ład – której celem jest przekształcenie UE w sprawiedliwe i dostatnie społeczeństwo, neutralne dla klimatu, z nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarką, w której wzrost jest oddzielony od wykorzystania zasobów. Strategia koncentruje się na poprawie efektywności wykorzystania zasobów i energii poprzez restrukturyzację gospodarek, tak aby produkowały więcej przy tych samych zasobach i nakładach na produkcję.

Ślad materiałowy

Ślad materiałowy, określany również jako zużycie surowców (RMC), reprezentuje globalne zapotrzebowanie na wydobycie surowców (minerały, ruda metali, biomasa, kopalne materiały energetyczne) wywołane konsumpcją towarów i usług na geograficznym obszarze odniesienia. Dane dotyczące śladu materiałowego pochodzą z rachunków przepływów materiałowych, które modelują przepływy zasobów naturalnych ze środowiska do gospodarki. Obejmują one wydobycie krajowe materiałów mierzone w tonach materiału brutto, a także import i eksport mierzony szacunkami ekwiwalentów surowcowych produktów będących przedmiotem obrotu. RMC pokazuje zatem ilość wydobycia potrzebną do wytworzenia towarów według popytu zgłoszonego przez użytkowników końcowych na geograficznym obszarze odniesienia, niezależnie od tego, gdzie na świecie miało miejsce wydobycie materiału.

Ślad materiałowy (RMC), pokazuje ilość materiałów zużytych w łańcuchach dostaw towarów i usług, które są ostatecznie zużywane w kraju.

RMC opiera się na modelowaniu szacunków produktów będących przedmiotem handlu — importu i eksportu — w ekwiwalentach surowców. Zatem w przeciwieństwie do krajowego zużycia materiałów (DMC) wskaźnik obejmuje wydobyte materiały (zarówno w kraju, jak i za granicą) potrzebne do wytworzenia dóbr i usług konsumowanych przez użytkowników końcowych w granicach kraju.

W roku 2019 użytkownicy końcowi w 27 krajach członkowskich UE zużyli 6,52 mld ton surowca. porównaniu do roku 2007, kiedy zużycie surowców było najwyższe na przestrzeni ostatnich 20 lat, spadek zużycia wyniósł 18,6%. Największy spadek wystąpił w 2009 roku o 1 mld ton, a przypisać go można światowemu kryzysowi gospodarczemu. Co prawda po ożywieniu w gospodarce zużycie surowców nie powróciło w następnych latach do poziomu sprzed kryzysu, ale też nie wykazuje istotnych zmian w kierunku ograniczania zużycia, a nawet przeciwnie po czterech latach stabilizacji na poziomie 6,2 mld ton w latach 2013-2016 zużycie surowców zaczęło ponownie rosnąć.

Jeżeli za podstawę przyjmiemy rok 2015 to ogóle zużycie surowców w UE wzrosło w roku 2019 o 5,1%, w tym wzrost zużycia minerałów niemetalicznych wyniósł 11,0%, wzrost zużycia biomasy – 3,4%, natomiast spadło w tym czasie zużycie rud metali o 2,2% oraz nośników energii kopalnej o 1,6%.

W Polsce zużycie surowców w roku 2019 wynosiło 692,6 mln ton. W porównaniu do roku 2015 zużycie było wyższe o 10,8%. W przeciwieństwie do średniej unijnej, która pokazuje spadek zużycia surowców w odniesieniu do roku 2007, w Polsce takiego spadku nie zanotowano, a wręcz przeciwnie zużycie wzrosło od roku 2008 o 20,6% (brak danych za rok 2007 i wcześniejsze). Dane szczegółowe o strukturze tego zużycia nie są również dostępne.

Zużycie surowców według materiałów w UE-27 w latach 2000–2019 [mld ton]

W roku 2019 ślad materiałowy UE wyniósł 6,5 mld ton, co stanowi 6,6% światowego wydobycia surowców. Unia Europejska była importerem netto surowców, co oznacza, że ​​więcej surowców potrzebnych do konsumpcji w UE wydobyto poza UE (2,5 mld ton) niż UE wyeksportowała do krajów trzecich w celu ich zużycie (1,4 mld ton).

Pod względem ilościowym, można przyjąć, że Unia Europejska jest samowystarczalna w zakresie biomasy i minerałów niemetalicznych. UE jest w dużym stopniu uzależniona od importu rud metali. W roku 2019 kraje członkowskie UE zużyły około 2,7 razy więcej rud metali niż ilość wydobywana w ich granicach. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku materiałów pochodzących z paliw kopalnych. W 2019 roku UE zużyła 2,9 razy więcej kopalnych materiałów energetycznych niż wydobyła w krajach członkowskich.

Eurostat publikuje dane na temat zużycia surowców w poszczególnych krajach unijnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca, co pozwala porównać poziom zużycia.

W roku 2019 przeciętne zużycie surowców na mieszkańca w 27 krajach członkowskich UE wynosiło 14,6 ton.

Najwyższe zużycie, ponad dwukrotnie wyższe niż średnia unijna, wykazała Finlandia – 29,5 ton na mieszkańca. W następnej kolejności znalazła się Rumunia z zużyciem na poziomie 28,2 ton, Estonia – 27,8 ton, Luksemburg – 27,5 ton, Austria – 24,4 ton, Szwecja – 24,2 ton, Irlandia – 24,1 ton i Dania – 24,0 tony.

Polskie zużycie surowców w przeliczeniu na mieszkańca było wyższe od średniej UE, ale też dalekie od krajów z najwyższymi wskaźnikami – wynosiło w 2019 roku 18,2 ton na mieszkańca.

Najniższe zużycie surowców wykazały Holandia – 7,4 ton, Hiszpania – 9,8 ton, Włochy – 10,9 ton, Grecja – 11,5 ton i Francja – 13,6 ton.

Zużycie surowców w Europie w roku 2019 [ton na mieszkańca]

Produktywność zużycia energii

Produktywność energii mierzy wynik ekonomiczny na jednostkę zużytej energii.
Obserwowane trendy w zakresie produktywności energii są silniejsze niż w przypadku produktywności zasobów, ze względu na większe spadki zużycia energii niż zużycia materiałów. W latach 2015–2020 Unia Europejska zwiększyła swoją wydajność energetyczną o 10,6%, z 7,8 EUR za kg ekwiwalentnego oleju opałowego (kgoe) do 8,6 EUR za kg kgoe. Wzrostowi gospodarczemu towarzyszyło zmniejszenie dostępnej energii brutto w UE o 7,3 % w latach 2015 i 2020.

Więcej w odrębnym artykule na temat wydajność energetyczna w krajach europejskich

Na podstawie dostępnych danych z ostatnich pięciu lat można wskazać, zarówno w przypadku zużycia energii jak i surowców, jedynie względne oddzielenie od wzrostu gospodarczego. Oznacza to, że wzrost wydajności zasobów i energii w UE wynika głównie z silnego wzrostu PKB i niekoniecznie odzwierciedla bardziej zrównoważone wzorce konsumpcji zasobów naturalnych. Tendencję tę potwierdza jeszcze wzrost całkowitej ilości wytwarzanych odpadów (z wyłączeniem odpadów mineralnych), mimo że tendencja w zakresie wskaźnika wykorzystania materiałów w obiegu zamkniętym wskazuje na zwiększony recykling i odzysk odpadów w UE.

Zużycie niebezpiecznych chemikaliów w UE

Większość produktów codziennego użytku wykorzystywanych zarówno przez firmy jak i konsumentów jest wytwarzana z udziałem chemikaliów. To sprawia, że europejski przemysł chemiczny jest kluczowym elementem prawie wszystkich łańcuchów wartości i istotną częścią europejskiej gospodarki.

Sprzedaż chemikaliów w roku 2019 wyniosła 543 mld EUR. Zużycie chemikaliów przynosi społeczeństwu korzyści, ale może również wiązać się z ryzykiem dla środowiska i zdrowia ludzkiego.

Świat jutra stanie się jeszcze bardziej światem stworzonym przez chemię, ponieważ wiele przyszłych neutralnych dla klimatu rozwiązań będzie opierać się na chemii, od turbin wiatrowych po pojazdy elektryczne. W związku z tym Komisja Europejska uznała przemysł chemiczny za istotny i niezbędny w pomaganiu społeczeństwu w osiąganiu celów nowego Europejskiego Zielonego Ładu. Nie oznacza to jednocześnie zgody na szkodliwe działanie chemikaliów.

Rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, autoryzacji i ograniczeń dotyczących chemikaliów (REACH) ma na celu poprawę ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed zagrożeniami stwarzanymi przez chemikalia. REACH wzywa również do poszukiwania alternatyw i stopniowego zastępowania najbardziej niebezpiecznych chemikaliów.

Śledzenie wielkości zużycia przemysłowych (wytworzonych) chemikaliów, które są niebezpieczne dla zdrowia ludzi i środowiska, jest wykorzystywane jako wskaźnik narażenia ludzi. Eurostat publikuje wskaźnik, który mierzy wielkość zagregowanego zużycia toksycznych chemikaliów wyrażoną w milionach ton. Zużycie chemikaliów oblicza się jako sumę wielkości produkcji i wielkości importu netto chemikaliów zgodnie z równaniem: zużycie = produkcja + import – eksport.

Ambicją UE jest aby europejski przemysł chemiczny do 2050 roku stał się neutralny dla klimatu.

W 2020 roku w Unii Europejskiej zużyto 217,9 mln ton niebezpiecznych chemikaliów. Od 2004 roku całkowite zużycie niebezpiecznych chemikaliów zmniejszyło się o 24,8 mln ton, co oznacza spadek o 10,2 %.

W ramach kategorii niebezpiecznych chemikaliów wyodrębnia się chemikalia niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego i chemikalia niebezpieczne dla środowiska. Niektóre z nich są zaliczane do obydwu kategorii, w rezultacie ich suma nie jest równa łącznemu zużyciu niebezpiecznych chemikaliów.

W roku 2020 w 27 krajach członkowskich UE zużycie chemikaliów niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego wyniosło 216,9 mln ton. W porównaniu z rokiem 2004 zużycie tych chemikaliów spadło o 10,4%.

Zużycie chemikaliów niebezpiecznych dla środowiska w roku 2020 wyniosło 79,8 mln ton i było tylko o 4,4% niższe niż w roku 2004.

Jak pokazuje wykres poniżej, w ostatnich latach od 2011 roku, zużycie niebezpiecznych chemikaliów utrzymuje się na zbliżonym poziomie.

Zużycie niebezpiecznych chemikaliów w UE w latach 2004-2020 [mln ton]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu