Produktywność gospodarki polskiej na tle innych krajów europejskich

Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych zmniejsza presję na środowisko wywieraną przez produkcję i konsumpcję oraz zwiększa konkurencyjność gospodarki. Dlatego wskaźnik produktywności zasobów jest tak istotny dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego w krajach Unii Europejskiej.

Przejście UE na gospodarkę o obiegu zamkniętym zmniejszy presję na zasoby naturalne i stworzy zrównoważony wzrost i miejsca pracy. Jest to również warunek wstępny osiągnięcia celu UE w zakresie neutralności klimatycznej do 2050 r. oraz powstrzymania utraty różnorodności biologicznej.

Nowy plan działania promuje procesy gospodarki o obiegu zamkniętym, zachęca do zrównoważonej konsumpcji, odnosi się do całego cyklu życia produktów, projektowanych w taki sposób, aby zapobiegać powstawaniu odpadów i jak najdłuższym przechowywaniu wykorzystywanych zasobów w gospodarce UE.

Wydajność zasobów jest miarą całkowitej ilości materiałów bezpośrednio wykorzystywanych w gospodarce, mierzony jako krajowe zużycia materiałów (domestic material consumption DMC) w odniesieniu do działalności gospodarczej wyrażonej przez produkt krajowy brutto (PKB).

Produktywność zasobów monitoruje związek między tym, co wytwarza gospodarka a materiałami, z których korzysta.

Produktywność to stosunek ilości wytworzonej oraz sprzedanej produkcji w określonym okresie, do ilości wykorzystywanych lub zużytych zasobów wejściowych.

Krajowe zużycie materiałów (DMC) mierzy całkowitą ilość, w tonach, materiałów bezpośrednio wykorzystywanych przez gospodarkę, tj. przez przedsiębiorstwa będące rezydentami, rządy i inne instytucje do produkcji gospodarczej lub przez gospodarstwa domowe. DMC równa się krajowemu wydobyciu materiałów plus import minus eksport.

PKB jest wyrażany w różnych jednostkach miary, które mogą być wykorzystywane do obliczenia wskaźników produktywności zasobów.
Właściwy wybór zależy od kontekstu analizy:

Euro / kilogram przy wykorzystaniu powiązanych łańcuchowo danych ilościowych dla PKB, które mają być wykorzystywane do analizy zmian w ujęciu realnym w czasie, ponieważ pokazuje dane z wyłączeniem inflacji.

PPS / kilogram przy wykorzystaniu aktualnych danych cenowych dla PKB wyrażonych w standardzie siły nabywczej (Purchasing Power Standard PPS). PPS to sztuczna jednostka, która usuwa różnice w sile nabywczej między gospodarkami poprzez uwzględnienie różnic w poziomie cen. Można je wykorzystać przy porównywaniu różnych gospodarek w jednym okresie.

Wzrost wartości wskaźnika w czasie wskazuje na wzrost efektywności użytkowania zasobów w związku z działalnością gospodarczą.

Dane na temat wskaźników produktywności publikuje Eurostat od roku 2000.

Do obliczania produktywności zasobów Eurostat wykorzystuje PKB w EUR i PPS, w ilościach powiązanych łańcuchowo (w stosunku do roku referencyjnego 2015 przy kursach wymiany z 2015 r.)

Wskaźnik jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju UE. Wykorzystywany jest do weryfikowania postępów w realizacji celu 12 zrównoważonego rozwoju w zakresie zapewnienia wzorców zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz celu 8 w zakresie promowania trwałego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, pełnego i produktywnego zatrudnienia oraz godnej pracy dla wszystkich.

Produktywność jest uważana za kluczowe źródło wzrostu gospodarczego i konkurencyjności.

Jak zmieniła się produktywność gospodarek krajów europejskich

Średnia wydajność zasobów w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej (UE-27) w 2019r. wyniosła 2,12 EUR/kg i była o 0,37 EUR/kg wyższa niż w roku 2009.

Biorąc pod uwagę poszczególne kraje UE najniższą wartość wskaźnika w 2019r. odnotowano w Bułgarii (0,36 EUR/kg), a w następnej kolejności w Rumunii (0,41 EUR/kg) i Estonii (0,52 EUR/kg).
Na czwartej pozycji znalazła się Polska z wynikiem 0,58 EUR/kg. W ciągu 10 lat nasz wzrost produktywności był wyższy niż najsłabszych krajów, bo wynosił 0,19 EUR/kg, przy 0,12 EUR/kg w Estonii i zaledwie 0,02 EUR/kg w Bułgarii, a Rumunia w tym czasie wykazała nawet spadek o 0,04 EUR/kg. Porównanie naszego wzrostu produktywności do średniej unijnej pokazuje dzielącą nas różnicę od czołówki krajów, już średni wzrost UE był dwukrotnie wyższy od naszego, co oznacza że najbardziej wydajne gospodarki były zdecydowanie lepsze.

Od najlepszych krajów dzieli nas przepaść, w ciągu dziesięciu lat między rokiem 2009 a 2019 najbardziej swoją produktywność poprawiła Holandia – o 1,54 EUR/kg, Szwajcaria – o 1,37 EUR/kg, Irlandia – o 1,2 EUR/kg, Włochy i Hiszpania – o 1,18 EUR/kg, Belgia – o 1,07 EUR/kg i Wielka Brytania – o 0,99 EUR/kg.

Niezależnie od postępów w ostatnim dziesięcioleciu, najwyższą produktywność w roku 2019 osiągnęła Szwajcaria (7,23 euro/kg), w następnej kolejności, jednak ze sporą różnicą, Holandia (4,97 EUR/kg) i Wielka Brytania (4,96 euro/kg) i Luksemburg (4,10 EUR/kg).

Porównanie produktywności zasobów w poszczególnych krajach w roku 2009 i 2019 [EUR/kg]

Zmiana produktywności gospodarki w odniesieniu do roku 2000

Eurostat publikuje informacje na temat zmian wskaźnika produktywności poszczególnych państw za postawę przyjmując rok 2000. W tym zestawieniu wynik Polski na tle innych krajów jest lepszy, od roku 2000 do 2019 nasza produktywność wzrosła o 63,3%, to powyżej średniej unijnej, ale startowaliśmy z bardzo niskiego poziomu (0,47 EUR/kg w roku 2000).

Od roku 2000 najbardziej wydajność swojej gospodarki poprawiła Irlandia o 145,2%, potem Hiszpania o 120,9%, Słowenia o 88%, Wielka Brytania i Czechy – ponad 79% oraz Holandia o 70,8%.

Najmniej, a nawet pogorszyła swoją sytuacja Rumunia, która w 2000r. wykazywała produktywność powyżej Polski na poziomie 0,53 EUR/kg, a po 20 latach spadła ona do 0,33 EUR/kg. W mniejszym stopniu, ale również zmniejszyła się produktywność w Estonii o 0,6%.

Zmiana produktywności zasobów w Europie w odneisieniu do roku 2000 [2000=100%]

Produktywność krajów europejskich w roku 2019

Produktywność zasobów krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE-27) w ostatnim roku przed pandemią COVID-19 według parytetu siły nabywczej wynosiła 2,22 PPS/kg.

Lepsze wyniki od średniej unijnej udało się osiągnąć 11 państwom, w tym najwyższą produktywność uzyskała Holandia – 4,56 PPS/kg, tylko niewiele niższą Szwajcaria – 4,46 PPS/kg, a w następnej kolejności Wielka Brytania – 3,84 PPS/kg, Włochy – 3,71 PPS/kg, Luksemburg – 3,53 PPS/kg, Belgia – 3,32 PPS/kg, Hiszpania – 3,13, Francja – 2,90 PPS/kg, Niemcy – 2,71 PPS/kg, Malta – 2,70 PPS/kg i Irlandia – 2,44 PPS/kg.

Polska produktywność według standardu siły nabywczej wynosiła 1,31 PPS/kg, to piąty najgorszy wynik w Europie. Niższą od nas produktywność w roku 2019 wykazała Finlandia – 1,1 PPS/kg, Estonia – 0,89 PPS/kg, Rumunia – 0,79 PPS/kg i Bułgaria – 0,78 PPS/kg.

Wśród krajów naszego regionu najlepsze wynik zanotowały Czechy – 1,81 PPS/kg, następnie Słowacja – 1,78 PPS/kg i Węgry – 1,40 PPS/kg – produktywność we wszystkich tych krajach była wyższa niż w Polsce.

Wydajność zasobów w poszczególnych krajach w roku 2019 [PPS/kg]

Produktywność jako czynnik wzrostu gospodarczego

Od 2000 r. produktywność zasobów gospodarki Unii Europejskiej (UE-27) wzrosła o około 37%. Wyraźny wzrost widoczny jest od roku 2008, czyli od światowego kryzysu finansowego i po tym kryzysie, wcześniej produktywność zasobów pozostawała raczej stabilna.

Analiza składników produktywności zasobów, a więc PKB i DMC, pomaga wyjaśnić te zmiany.
Przed rokiem 2008 PKB i DMC rosły niemal w tym samym tempie, co skutkowało stabilną produktywnością zasobów z niewielkimi wahaniami. W latach 2008-2016 te dwa komponenty zaczęły podążać w odwrotnych kierunkach, przy wzroście PKB zużycie zasobów (DMC) zaczęło spadać.

Od 2016r. ten trend został zahamowany, zużycie zasobów zaczęło powoli rosnąć, co pokazuje wykres poniżej.

Wzrost produktywności zasobów należy interpretować ostrożnie, na oba te komponenty PKB i DMC wpływ ma wiele czynników, takich jak długoterminowa zmiana w UE w kierunku gospodarki usługowej, wsparcie polityki ochrony środowiska, spadek zużycia zasobów spowodowany kryzysem gospodarczym itd.

Wydajność zasobów w Unii Europejskiej (UE-27) w porównaniu do PKB i DMC [2000=100%]

Efektywność użytkowania zasobów w Polsce jest zdecydowanie niższa niż w krajach UE.

Inaczej też kształtowały się zależności między komponentami produktywności. Jeżeli przyjmiemy za punkt wyjściowy analizy rok 2000, widoczny jest systematyczny wzrost PKB, który w ciągu dwudziestu lat uległ podwojeniu (patrz wykres poniżej). W tym czasie zużycie zasobów, wolniej i z pewnymi odchyleniami, również rosło. Najwyższy wzrost widoczny jest w roku 2011, co spowodowało obniżenie wskaźnika produktywności niemal do poziomu wyjściowego z roku 2000. Spadek zużycia zasobów w następnym roku 2012 i wyhamowanie wzrostów w latach następnych do 2017r. przyczyniło się do poprawy produktywności naszej gospodarki.

Wzrost produktywności polskiej gospodarki jest jednym z głównych kluczy utrzymania konkurencyjności w kontekście szybkiego wzrostu cen i płac, co zwiększy rolę inwestycji w podtrzymaniu wzrostu gospodarczego.

Zwiększenie udziału inwestycji w nowoczesne technologie informatyczno-komunikacyjne pozwalające na zmniejszenie dystansu, który dzieli gospodarkę Polską od innych gospodarek UE w dziedzinie cyfryzacji.

Istnieje też niewykorzystany potencjał wzrostu związany ze zwiększeniem inwestycji komercyjnych, inwestycji w projekty nakierowane na wzrost produktywności oraz wzrost innowacyjności gospodarki.

Wydajność zasobów w Polsce w porównaniu do PKB i DMC [2000=100%]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu