Pozycja kobiet w Polce i Europie

Jednym z celów zrównoważonego rozwoju zapisanym pod nr 5 jest równość płci. Cel ten został również ujęty w priorytetach Komisji Europejskiej.

Strategia UE na rzecz równouprawnienia płci zobowiązuje do działań mających na celu stworzenia warunków, w których kobiety i mężczyźni, dziewczęta i chłopcy mogą swobodnie podążać wybraną przez siebie ścieżką życiową oraz mieć równe szanse na rozwój.

Kluczowe cele to: położenie kresu przemocy ze względu na płeć; niwelowanie różnic między płciami na rynku pracy; rozwiązanie problemu różnic w wynagrodzeniach i emeryturach ze względu na płeć; zlikwidowanie luki w opiece ze względu na płeć i osiągnięcie równowagi płci w podejmowaniu decyzji w biznesie i polityce.

Eurostat monitoruje realizację przyjętych celów Unii Europejskiej. W zakresie równości płci Eurostat publikuje informacje na temat: przemocy wobec kobiet, wskaźników zatrudnienia kobiet i mężczyzn, zróżnicowania wynagrodzeń, udziału kobiet w parlamentach i rządach krajów UE oraz dostępu do stanowisk kierowniczych dla kobiet.

Poniżej przegląd dostępnych wskaźników. Sprawdzimy, jak wygląda sytuacja kobiet w Polsce i innych krajach europejskich.

Przemoc wobec kobiet w Unii Europejskiej

Przemoc ze względu na płeć to forma dyskryminacji i pogwałcenie podstawowych praw człowieka. Jest zarówno przyczyną, jak i konsekwencją nierówności pomiędzy kobietami, a mężczyznami.

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej przeprowadziła ankietę na temat dobrostanu i bezpieczeństwa kobiet w Europie w roku 2012. Wyniki tej ankiety publikuje Eurostat, stanowią one jeden ze wskaźników monitorujących realizację zadań w ramach celu 5. zrównoważonego rozwoju.

Wskaźnik mierzy odsetek kobiet w wieku od 15 lat wzwyż, które odpowiedziały „tak” na pytanie, czy doświadczyły przemocy fizycznej i/lub seksualnej w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wywiad. Ankietę przeprowadzono w 28 krajach członkowskich UE, średnio 1500 wywiadów w każdym państwie.

Jak pokazało badanie częstość występowania przemocy w poszczególnych krajach jest zróżnicowana w całej UE.

W 2012 roku 8% kobiet w UE doświadczyło przemocy fizycznej i/lub seksualnej ze strony partnera lub osoby niebędącej partnerem w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wywiad.

Młodsze kobiety, w wieku 18 do 29 lat, częściej zgłaszały, że były ofiarami przemocy - 12%.

W dłuższym okresie co trzecia kobieta (33%) w UE zgłosiła, że ​​doświadczyła przemocy fizycznej lub seksualnej.

W Polsce 4% ankietowanych kobiet zgłosiło przemoc, najczęściej dotyczyło to kobiet w wieku od 30 do 39 lat - w tej grupie wiekowej przemoc zgłosiło 6%.

Porównywalność tych danych jest ograniczona, wynika to zarówno z faktu jednorazowego przeprowadzenia ankiety, jak również niechęci kobiet do ujawniania przypadków przemocy w określonych środowiskach i wobec określonych osób, w tym ankieterów.

Państwa, które mają najlepsze wyniki pod względem równouprawnienia płci, często również wykazują wyższe wskaźniki przemocy wobec kobiet. Może to wskazywać na większą świadomość i skłonność kobiet w tych krajach do zgłaszania przemocy.

Przemoc wobec kobiet w Unii Europejskiej w 2012 r. [% kobiet]

Kobiety nadal rzadziej są zatrudniane niż mężczyźni

Zapewnienie wysokich wskaźników zatrudnienia zarówno mężczyzn, jak i kobiet jest jednym z kluczowych celów Unii Europejskiej, temat ten szerzej opisany został w odrębnym artykule.

Unia przyjęła ambitny cel w zakresie zatrudnienia - do 2030 roku osiągnąć zatrudnienie na poziomie 78% populacji w wieku od 20 do 64 lat, a to będzie wymagało poprawy wskaźników zatrudnienia kobiet.

Zmniejszenie dużej dysproporcji w zatrudnieniu ze względu na płeć, mierzonej różnicą pomiędzy stopą zatrudnienia mężczyzn i kobiet w wieku od 20 do 64 lat, jest ważne dla zapewnienia równości i zrównoważonej gospodarki.

Luka w zatrudnieniu ze względu na płeć

Luka w zatrudnieniu ze względu na płeć jest definiowana jako różnicę między wskaźnikami zatrudnienia mężczyzn i kobiet w wieku od 20 do 64 lat. Wskaźnik zatrudnienia oblicza się dzieląc liczbę pracujących osób w wieku od 20 do 64 lat przez całkowitą populację tej samej grupy wiekowej.

Luka w zatrudnieniu w 2021 roku w Polsce wynosiła 14 punków procentowych, o tyle wskaźnik zatrudnienia mężczyzn był wyższy niż stopień zatrudnienia kobiet.

Na poziomie średniej unijnej różnica wynosiła 10,8 pp.

Największą dysproporcję między zatrudnieniem kobiet i mężczyzn wykazała Rumunia – 20,1 pp., w następnej kolejności Grecja – 19,8 pp., Włochy – 19,2 pp., Malta – 16,8 pp., Czechy – 15,4 pp. i Polska – 14,0 pp.

Najmniejsza różnica pomiędzy poziomem zatrudnienia kobiet i mężczyzn występowała na Litwie – 1,4 pp., w Finlandii – 2,0 pp., Estonii – 3,7 pp., na Łotwie i w Norwegii – 4,8 pp.

Luka w zatrudnieniu ze względu na płeć w Europie w roku 2021 [pp.]

„Luka płci” wśród osób nieaktywnych zawodowo ze względu na obowiązki opiekuńcze

Populacja bierna zawodowo obejmuje osoby, które nie pracują, nie poszukują aktywnie pracy lub nie są w stanie pracować, nawet jeśli by ją znalazły. W związku z tym w statystyce nie kwalifikują się jako zatrudnieni, ani też jako bezrobotni.

Powodów, dla których ktoś nie szuka pracy może być wiele. Ze względu na monitorowane cele zrównoważonego rozwoju, Eurostat publikuje informacje na temat odsetka osób, które nie podejmują pracy z powodu obowiązków opiekuńczych.

Brak aktywności z powodu obowiązków opiekuńczych odnosi do opieki nad osobami dorosłymi niepełnosprawnymi lub dziećmi oraz do innych powodów rodzinnych lub osobistych. Wynika m.in. z braku dostępnych i wysokiej jakości instytucjonalnych usług opieki, zwłaszcza dla dzieci, a także usług opieki długoterminowej.

Najczęściej wskazywanym powodem bierności zawodowej kobiet były obowiązki opiekuńcze, zadeklarowało tak 30,2% kobiet na poziomie UE (średnia dla 27 krajów członkowskich). W przypadku mężczyzn obowiązki opiekuńcze wskazało w roku 2021 w UE tylko 8,5% jako powód bierności zawodowej.

W Polsce w grupie wiekowej od 20 do 64 lat jako powód swojej nieaktywności na rynku pracy wskazuje obowiązki opiekuńcze 18,6% mężczyzn oraz 58,2% kobiet.

Obowiązki opiekuńcze są zdecydowanie głównym powodem bierności zawodowej kobiet na Malcie – wskazało tak 74,3% kobiet. To najwyższy odsetek. Drugi wynik w tym zestawieniu wykazała Polska. Wysoki odsetek kobiet nie podejmuje pracy z powodu obowiązków opiekuńczych również na Litwie i Łotwie – 43,8% i na Cyprze – 42,6%.
Najmniej kobiet, w grupie biernych zawodowo, wskazuje opiekę nad dziećmi lub innymi członkami rodziny jako powód niepodejmowania pracy w Norwegii – 9,5%.

Wśród mężczyzn wskaźnik ten waha się od 4,5% we Francji i Szwajcarii do ponad 28% na Litwie i Łotwie.

Populacja nieaktywna zawodowo ze względu na obowiązki opiekuńcze, według płci w Europie w 2021r. [% populacji w wieku od 20 do 64 lat]

Różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn

Utrzymująca się różnica w zatrudnieniu znajduje odzwierciedlenie w znacznej różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

Kobiety w UE są nadreprezentowane w sektorach niskopłatnych i niedostatecznie reprezentowane w sektorach dobrze płatnych. Korelacja między niższą stopą zatrudnienia kobiet, a obowiązkami opiekuńczymi zwiększa ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego kobiet, zwłaszcza w starszym wieku.

W większości krajów UE kobiety są zazwyczaj lepiej wykształcone niż mężczyźni. Mimo to kobiety wciąż zarabiają mniej, o czym świadczy utrzymujące się zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć.

Równa płaca za taką samą pracę jest jedną z podstawowych zasad Unii Europejskiej. Została zapisana w Traktatach od roku 1957. Art. 157 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że każde państwo członkowskie zapewnia stosowanie tej zasady. Dyrektywa 2006/54/WE ustanawia zasadę równości wynagrodzeń. Likwidacja zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć jest również jednym z celów strategicznego zaangażowania Komisji na rzecz równości płci oraz Europejskiego filaru praw socjalnych.

Wskaźnik zróżnicowania wynagrodzeń ze względu na płeć mierzy różnicę między średnimi godzinowymi zarobkami brutto mężczyzn i kobiet jako odsetek średnich godzinowych zarobków brutto mężczyzn. Wskaźnik został zdefiniowany jako nieskorygowany, ponieważ daje ogólny obraz nierówności płacowych ze względu na płeć i mierzy pojęcie, które jest szersze niż pojęcie równej płacy za równą pracę. Uwzględniono wszystkich pracowników zatrudnionych w firmach zatrudniających dziesięciu lub więcej pracowników, bez ograniczeń wieku i przepracowanych godzin.

W roku 2020 zarobki godzinowe brutto kobiet w UE były średnio o 13,0% niższe od zarobków mężczyzn. Należy zauważyć, że w obszarze zatrudnienia stawki godzinowe kobiet powoli nadrabiają zaległości w stosunku do mężczyzn, ale postęp jest powolny i podlega pewnym wahaniom.

W Polsce stawki godzinowe kobiet były o 4,5% średnio niższe niż mężczyzn, co stawia nas w gronie państw z najmniejszą dysproporcją. Niższy wskaźnik od nas wykazały Włochy – 4,2%, Słowenia – 3,1%, Rumunia – 2,4% i najniższy Luksemburg – 0,7%.

Największe różnice płacowe wykazała Łotwa, gdzie kobiety zarabiały 22,3% mniej od mężczyzn, w następnej kolejności Estonia – 21,1%, Wielka Brytania – 19,8%, Austria – 18,9%, Szwajcaria – 18,4% i Niemcy – 18,3%.

Zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć w Europie w 2020 roku [% średnich godzinowych zarobków brutto mężczyzn]

Kobiety na stanowiskach kierowniczych w Europie

Pomimo lepszego wykształcenia kobiet niż mężczyzn, są one rzadziej zatrudniane na stanowiskach kierowniczych. Wynika to z wielu przyczyn, poczynając od tradycyjnej roli płci, przez brak wsparcia, przy łączeniu obowiązków opiekuńczych z pracą zawodową po kulturę korporacyjną itd.

Promowanie równości kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia na wysokich stanowiskach kierowniczych jest jednym z priorytetów, jakie UE wyznaczyła w celu osiągnięcia równości płci.

Eurostat publikuje dane na temat udziału kobiet na wyższych stanowiskach kierowniczych.

Wskaźnik mierzy udział kobiet w zarządach i kadrze kierowniczej największych spółek giełdowych. Liczone są tylko firmy zarejestrowane w danym kraju. Członkowie zarządu obejmują wszystkich członków najwyższego organu decyzyjnego w każdej spółce (od prezesa, wiceprezesów, dyrektorów, kadrę kierowniczą wyższego szczebla i przedstawicieli pracowników, jeśli są reprezentowani).

Kadra kierownicza odnosi się do kadry kierowniczej wyższego szczebla w dwóch najwyższych organach decyzyjnych, zwykle określane jako rada nadzorcza i zarząd lub rada dyrektorów i komisja wykonawcza/zarządzająca.

Analiza dostępnych danych pokazuje istotną poprawę. W ciągu dziesięciu lat udział kobiet na stanowiskach kierowniczych zwiększył się o 9,9 punktu procentowego, z udziału 10,3% w roku 2012 do 20,2% w roku 2021. W zarządach największych spółek kobiety stanowiły w roku 2021 prawie jedną trzecią (30,6%), a w ciągu dziesięciu lat udział ten zwiększył się o 15,2 pp.

W Polsce w roku 2021 kobiety zajmowały 24,7% stanowisk w zarządach spółek oraz 15,6% w kadrze kierowniczej, udziału te zwiększyły się w stosunku do roku 2012 odpowiednio o 12,9 pp. i 10,6 pp.

Najwięcej kobiet w zarządach spółek w roku 2021 było w Islandii – 47,1%, następnie we Francji – 45,3%, Norwegii – 41,5%, we Włoszech – 38,8% i w Holandii – 38,1%. Najmniej na Cyprze, gdzie kobiety zajmowały tylko 8,5% stanowisk w zarządach spółek. Nieco więcej w Estonii – 9,1%, na Węgrzech – 9,4% i na Malcie – 10,8%.

Najwięcej stanowisk w kadrze kierowniczej spółek zajmowały kobiety w Rumunii – 31,6%, w Estonii – 31,1%, na Islandii – 31,0% i w Norwegii -30,0%. Najmniej kobiet wśród kadry kierowniczej było w Luksemburgu – 4,1%, w Austrii – 5,7%, w Chorwacji – 14,3%, we Włoszech – 14,4%, na Cyprze – 14,7% i w Polsce – 15,6%.

Stanowiska zajmowane przez kobiety w wyższej kadrze zarządzającej [%]

Udział kobiet w parlamentach krajów UE

Przeciętny udział kobiet w parlamentach na podstawie danych z 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej w roku 2021 wynosił 33,1%. Udział kobiet stopniowo wzrasta, w roku 2003 wynosił 21,1%.

W polskim parlamencie udział kobiet wynosił 27,5%, to wartość poniżej średniej unijnej. Polska zajmowała 11 pozycję od końca wśród krajów z niskim udziałem kobiet w parlamentach narodowych. Najmniej kobiet w roku 2021 było w parlamencie Węgierskim – 13,1%, nieco więcej w parlamentach: Malty – 13,4%, Cypru – 14,3% i w Rumunii – 20,0%.

Największy udział kobiet w parlamencie wykazała Szwecja i Islandia – 47,6%, Finlandia – 46,0% i Norwegia – 45,0%.

Przeciętnie w rządach krajów unijnych kobiety zajmowały jedną trzecią stanowisk (33,4%). Różnice między poszczególnymi państwami są jeszcze większe niż w przypadku parlamentów. Najmniej kobiet było w roku 2021 w rządach: Rumunii – 7,1%, Malty – 11,5%, Grecji – 15,5% i na czwartej pozycji znalazła się Polska z udziałem 19,4% kobiet w rządzie.

Kobiety miały przewagę w rządach w Finlandii – 55,9% i Francji – 51,2%, a w Szwecji, Belgii i Lichtensteinie stanowiły dokładnie 50%.

Wysoki udział w rządzie wykazały również: Norwegia – 47,7%, Austria – 47,1%, Hiszpania – 46,9%, Estonia – 46,7%, Islandia – 45,5% i Litwa – 43,1%.

Miejsca zajmowane przez kobiety w parlamentach narodowych [%]

Wskaźnik ten odnosi się do odsetka kobiet w parlamentach narodowych w obu izbach (izby niższej i wyższej).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu