Poziom zatrudnienia w Polsce i Europie

Jaki odsetek osób w wieku produkcyjnym ma zatrudnienie w Polsce? Jak wypadamy na tle innych krajów europejskich pod względem stopy zatrudnienia kobiet i mężczyzn? Ile osób pomimo zatrudnienia jest zagrożone ubóstwem w krajach europejskich i w Polsce?

Praca, oprócz oczywistego generowania zasobów niezbędnych do utrzymania przyzwoitego poziomu życia własnego i rodziny, pozwala na realizację celów życiowych, daje możliwości zaangażowania społecznego oraz poczucie własnej wartości i integracji społecznej.
Płatne zatrudnienie ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia odpowiedniego standardu życia i zapewnienia ludziom niezbędnych podstaw do osiągania osobistych celów i aspiracji.

Ponadto zatrudnienie – poziom zatrudnienia - przyczynia się do wyników gospodarczych kraju, rozwoju społeczno-gospodarczego i dobrobytu.

UE wspiera wzrost gospodarczy, tworzenie miejsc pracy i konkurencyjność poprzez instrumenty finansowania, takie jak fundusze europejskie i liczne programy.

Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada Europejska w 2017r. ogłosiły Europejski filar praw socjalnych. Określa on 20 kluczowych zasad i praw niezbędnych do sprawiedliwego i dobrze funkcjonującego rynku pracy i systemów ochrony socjalnej.

W 2021 r. zasady zawarte w Europejskim filarze praw socjalnych przekształcone zostały w konkretne działania na rzecz obywateli. Przyjęto ambitny cel w zakresie zatrudnienia - do 2030r. osiągnąć zatrudnienie na poziomie 78% populacji w wieku od 20 do 64 lat. Aby to uzyskać należy do 2030r. zmniejszyć o połowę różnicę w poziomie zatrudnienia kobiet i mężczyzn w porównaniu z 2019r. oraz zmniejszyć wskaźnik młodych osób niepracujących i niekształcących się w wieku od 15 do 29 lat do 9 %.

Wskaźnik zatrudnienia określa odsetek pracujących w danej grupie wiekowej w stosunku do porównywalnej populacji ogółem. Analizowane tu dane dotyczą populacji w wieku od 20 do 64 lat.

Wskaźnik jest częścią głównych wskaźników badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), w którym szeregi są korygowane (korekta sezonowa).

Osoby zatrudnione to wszystkie osoby, które w tygodniu odniesienia przepracowały co najmniej godzinę dla wynagrodzenia lub zysku lub były czasowo nieobecne w takiej pracy. Wyniki badania przeprowadzonego w poszczególnych państwach są publikowane corocznie przez Eurostat.

Wskaźnik ten jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju UE, używany do weryfikacji postępów w realizacji celu 8 w zakresie godnej pracy i wzrostu gospodarczego. Cel 8 zrównoważonego rozwoju wzywa m.in. do zapewnienia wszystkim możliwości pełnego i produktywnego zatrudnienia oraz godnej pracy.

Różnice w poziomie zatrudnienia w Europie

Przeciętny poziom zatrudnienia dla 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE-27) w 2020r. wynosił 71,7%, dla krajów strefy euro (UE-19) był nieco niższy – 71,2%.

Najmniej osób w wieku od 20 do 64 lat znalazło zatrudnienie w Grecji, bo tylko 58,3%. Na drugiej pozycji wśród krajów z najsłabszymi wynikami znalazły się Włochy, gdzie w 2020r. odsetek osób zatrudnionych wynosił 61,9%. W dalszej kolejności Rumunia – 65,2%, Hiszpania – 65,7%, Chorwacja – 66,9% i Belgia – 69,7%.

Polska ze wskaźnikiem zatrudnienia na poziomie 72,7% uzyskała wynik lepszy niż średnia unijna, ale od krajów, gdzie najwięcej osób znajduje zatrudnienie dzieli nas ok. 10 punków procentowych.

Najłatwiej pracę mogą znaleźć Szwajcarzy, w 2020r. poziom zatrudnienia wynosił 82,5%, w następnej kolejności Islandczycy – 82,3%, Szwedzi – 80,8% i Holendrzy – 80,0%.

Poziom zatrudnienia w Europie w 2020r. [% ludności w wieku od 20 do 64 lat]

Wpływ pandemii COVID-19 na poziom zatrudnienia w UE

Niemal we wszystkich krajach członkowskich Unii w roku 2020 wskaźniki zatrudnienia uległy pogorszeniu w stosunku do roku poprzedniego. Do nielicznych wyjątków należy Malta, gdzie poziom zatrudnienia nie tylko utrzymał się na poziomie roku ubiegłego, ale nawet wzrósł o 0,5 punktu procentowego. Również w Polsce wskaźnik zatrudnienia zwiększył się o 0,4 pp. oraz w Chorwacji o 0,2 pp. i w Rumunii o 0,1 pp.

Najbardziej skutki pandemii koronawirusa odczuła Islandia, gdzie poziom zatrudnienia spadł o 3,6 pp., w następnej kolejności Irlandia – spadek o 2,9 pp., Grecja – 2,5 pp., Hiszpania – 2,3 pp. i Austria – 2,0 pp.

Przeciętny poziom zatrudnienia w Unii Europejskiej zmniejszył się o 1 punkt procentowy w roku 2020 w stosunku do roku 2019.

Zmiana stopy zatrudnienia w ostatnich latach

Przed pandemią COVID-19 wskaźnik zatrudnienia w UE wykazywał tendencję wyraźnie wzrostową od 2013r. Najwyższy poziom osiągnął w roku 2019 i to zarówno w przypadku kobiet (67,1%) jak i mężczyzn (78,3%). Ten wzrost częściowo można przypisać zwiększonemu udziałowi w sile roboczej starszych pracowników oraz kobiet.

Jednak w wyniku pandemii koronawirusa i jej poważnych skutków społeczno-gospodarczych ten pozytywny trend został zatrzymany. Stopa zatrudnienia w UE spadła w 2020r. w wyniku pandemii COVID-19 o 1,1 pp. w przypadku mężczyzn i o 0,9 pp. w przypadku kobiet.

W Polsce, wbrew ogólnym tendencjom, poziom zatrudnienia zwiększył się w 2020r. o 0,5 pp. dla mężczyzn i 0,3 pp. dla kobiet. Tym samym w 2020r. osiągnęliśmy najwyższy poziom zatrudnienia od lat, dla mężczyzn wyniósł on 80,2%, a dla kobiet 65,2%.

Analizując poniższy wykres, widoczny jest wzrost, tak w UE jak i w Polsce od 2013r. Dynamika wzrostu wskaźnika zatrudnienia w Polsce była wyższa niż w UE co pozwoliło w 2017r. uzyskać średni poziom unijny w przypadku zatrudnienia mężczyzn, a w następnych latach pokonać ten próg. Nie udało się to w przypadku kobiet. Poziom zatrudnienia Polek jest wciąż poniżej poziomu średniej unijnej.

Odsetek zatrudnianych kobiet i mężczyzn w Polsce i UE w latach 2009-2020 (% ludności w wieku od 20 do 64 lat)

Poziom zatrudnienia kobiet i mężczyzn w Polsce i UE

Rodzicielstwo i obowiązki opiekuńcze to główne powody niższych wskaźników zatrudnienia kobiet niż mężczyzn. Przeszkodą w podjęciu pracy lub powrocie do pracy kobiet jest często brak rozwiniętych usług opiekuńczych, zarówno nad dziećmi jak i dorosłymi członkami rodziny wymagającymi opieki długotrwałej.

Zjawisko to występuje we wszystkich krajach europejskich. Najmniejszą różnicę pomiędzy poziomem zatrudnienia kobiet i mężczyzn w 2020r. wykazała Litwa – 1,7 pp. przy wskaźniku zatrudnienia mężczyzn 77,5% a kobiet 75,8%. W drugim w kolejności kraju (Finlandii), ta różnica była już prawie dwukrotnie wyższa, wskaźnik zatrudnienia mężczyzn o 3,3 pp. przewyższał wskaźnik zatrudnienia kobiet.

Największe różnice pomiędzy stopą zatrudnienia wykazały Włochy – 19,7 pp., następnie Grecja – 19,4 pp., Rumunia – 19,3 pp. i Malta – 17,8 pp.

Polska pod względem różnicy w poziomie zatrudnienia kobiet i mężczyzn uplasowała się na 6 pozycji wśród krajów z największą dysproporcją, z różnicą 15 pp. W roku 2020 poziom zatrudnienia Polek wynosił 65,2%, a Polaków 80,2%.

Jak wynika z poniższego wykresu, Polak łatwiej mógł znaleźć pracę niż przeciętny Europejczyk, wskaźnik zatrudnienia wynosił odpowiednio 80,2% i 77,2%. W przypadku kobiet sytuacja wyglądała odwrotnie, przeciętnie w UE-27 zatrudnienie znalazło 66,2% kobiet, a wskaźnik dla Polek wynosił 65,2%.

Odsetek osób zatrudnionych w 2020r. według płci [%]

Najwięcej mężczyzn znalazło zatrudnienie w roku 2020 w Czechach – 87,2%. Czesi od lat wykazują wysoki poziom zatrudnienia, należą do krajów z najwyższą stopą zatrudnienia mężczyzn, chociaż zazwyczaj wyprzedzali ich Szwajcarzy i Islandczycy.

Najmniej mężczyzn było zatrudnionych w Grecji, Hiszpania i we Włoszech. Poziom zatrudnienia Greków i Hiszpanów zaczął spadać w 2011r., najniższy poziom osiągnął w 2013r. po czym zaczął nieznacznie rosnąć, choć w przypadku Greków nadal nie osiągnął poziomu z roku 2009.

We Włoszech stosunkowo niski poziom zatrudnienia mężczyzn utrzymywał się w całym analizowanym okresie, stopa zatrudnienia wahała się w tym czasie od 68,8% w 2013r. do 73,3% w roku 2019.

Na wykresie poniżej pokazano wskaźnik zatrudnienia dla państw naszego regionu oraz dla Irlandii, która pod względem wzrostu gospodarczego wyraźnie wyróżnia się w ostatnich latach.

W 2019r. poziom zatrudnienia Irlandczyków wynosił 81,3%, a w roku 2020 spadł do 78,5%, wskaźnik na wysokim poziomie, ale nie odbiegającym zdecydowanie od pozostałych krajów, co świadczy że jest on raczej skutkiem sukcesu gospodarczego Irlandii niż determinantą rozwoju gospodarczego.

Polska na tle innych krajów naszego regionu nie wypada najlepiej, mimo wysokiej dynamiki wzrostu stopy zatrudnienia w ostatnich latach, to Czesi, Niemcy i Węgrzy wykazywali lepsze wyniki.

Odsetek mężczyzn zatrudnionych w wybranych krajach w latach 2009-2020 (% ludności w wieku od 20 do 64 lat)

Udział kobiet w rynku pracy rośnie, ale różnice między płciami wciąż się utrzymują.

Pomimo coraz wyższych kwalifikacji kobiet, a nawet przewyższających osiągnięcia edukacyjne mężczyzn, różnica między poziomem zatrudnienia kobiet i mężczyzn w UE-27 wynosiła 11 pp. w roku 2020 i była najniższa w analizowanym okresie. W roku 2009 wynosiła 13,4 pp.

Różnica między stopą zatrudnienia kobiet i mężczyzn w Polsce w roku 2020 wynosiła 15 pp. i była najwyższa od 2009r. Do roku 2015 stopniowo spadała z poziomu 14,3 pp. w 2009r. do 13 pp. w 2015r., po czym z niewielkimi wahaniami zaczęła rosnąć.

Zatrudnienie kobiet w Polsce odbiega od innych państw naszego regionu, pomimo wzrostu poziomu zatrudnienia Polek, nawet nie zbliżyliśmy się do takich krajów jak Litwa, Niemcy, Czechy, Słowacja czy Węgry.

Odsetek kobiet zatrudnionych w wybranych krajach w latach 2009-2020 (% ludności w wieku od 20 do 64 lat)

Zatrudnienie cudzoziemców w Unii Europejskiej

Na ile różni się stopa zatrudnienia w danym państwie własnych obywateli od obywateli innych państw z podziałem na obywateli UE i spoza Unii?

Prezentuje to wykres poniżej. Brak danych oznacza, że dany kraj nie zatrudniał cudzoziemców bądź nie przekazał takich danych.

Przeciętny poziom zatrudnienia w Unii Europejskiej obywateli krajów członkowskich mieszkających i pracujących w danych państwach wynosił w 2020r. – 73,3%, obywateli państw członkowskich pracujących w innych krajach UE – 73,1%, a obywateli państw spoza Unii – 57,6%.

W Polsce stopa zatrudnienia Polaków wynosiła 73,5%, obywateli innych krajów UE była wyższa – 77,6%, a najwyższa obywateli krajów spoza UE – 78,2%.

W zdecydowanej większości państw europejskich stopa zatrudnienia obcokrajowców z krajów nie należących do UE jest niższa niż w przypadku obywateli tych państw. Do wyjątków należy Polska, z najwyższą różnicą między poziomem zatrudnienia Polaków a cudzoziemców spoza UE wynoszącą 4,7 pp. Na Litwie różnica jest mniejsza, ale też na korzyść cudzoziemców – 3,4 pp., na Słowenii wynosi 0,4 pp.

W roku 2020 w połowie krajów stopa zatrudnienia obcokrajowców z krajów UE była wyższa niż własnych obywateli, ale rok wcześniej w 2019 takich krajów było więcej. Ta zmiana może być skutkiem pandemii koronawirusa.

Wskaźnik zatrudnienia według obywatelstwa w roku 2020 [%]

Osoby zatrudnione, zagrożone ubóstwem w Polsce i Europie

Europa należy do świata krajów rozwiniętych, mimo to w każdym z krajów pewien odsetek osób pracujących jest zagrożonych ubóstwem.

Rodzi to szereg zagrożeń, niekorzystnie wpływa na życie tych osób i ich rodzin. Bez skutecznych systemów edukacji, opieki zdrowotnej, socjalnej, ulg podatkowych i godnej pracy ryzyko ubóstwa jest przenoszone z pokolenia na pokolenie.

Zatrudnienie jest często uważane za najlepszą ochronę przed ubóstwem, dlatego jednym z celów Unii Europejskiej jest tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy.

Aby monitorować to zjawisko, UE bada odsetek osób ubogich mimo zatrudnienia, żyjących poniżej granicy ubóstwa.

Do tej grupy zaliczane są osoby zatrudnione, których ekwiwalentny dochód do dyspozycji jest niższy niż próg zagrożenia ubóstwem, ustalony na poziomie 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji (po transferach socjalnych).

Za zatrudnioną uważa się osobę, która była zatrudniona przez ponad połowę roku odniesienia.

Eurostat nie opublikował jeszcze pełnych danych za rok 2020.

W roku 2019 w Unii Europejskiej 9% pracujących w wieku 18 lat i powyżej zagrożonych było ubóstwem. Najwięcej takich osób było w Rumunii – 15,7%, w następnej kolejności w Hiszpanii – 12,7%, Luksemburgu – 12,1%, we Włoszech – 11,8 i w Portugalii – 10,8%.

Najmniej pracujących było zagrożonych ubóstwem w Finlandii – 2,9, w Czechach – 3,5%, w Irlandii – 4,3%, w Słowacji – 4,4% i Słowenii – 4,5%.

W 2019r. w Polsce 9,7% osób pracujących otrzymywało wynagrodzenie poniżej progu zagrożenia ubóstwem.

Pracownicy zagrożeni ubóstwem w 2019r. (% pracujących w wieku 18 lat i więcej)

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem pomimo korzystnej sytuacji gospodarczej w całej Europie w ostatnich latach nie tylko nie uległ poprawie, ale nawet pogorszył się w niektórych krajach. Zmiany w poziomie wskaźnika są nieznaczne i często nie wskazują wyraźnego trendu, wahają się w poszczególnych latach.

Porównując odsetek osób pracujących zagrożonych ubóstwem w roku 2009 i 2019 na 31 analizowanych państw europejskich w 13 sytuacja się poprawiła, w pozostałych 16 uległa jeszcze pogorszeniu, a w dwóch utrzymała się na tym samym poziomie.

Widoczną poprawę udało uzyskać się na Litwie o 4,7 pp., w Grecji o 3,6 pp., w Rumunii o 2,2 pp. i w Polsce o 1,7 pp.

W tych samych latach odsetek osób zagrożonych ubóstwem pomimo zatrudnienia wzrósł w Wielkiej Brytanii i Estonii o 3,5 pp., na Węgrzech o 3,1 pp., we Włoszech o 2,3 pp. i w Hiszpanii o 1,8 pp.

Pracownicy zagrożeni ubóstwem w roku 2010 i 2019 (% pracujących w wieku 18 lat i więcej)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu