Poziom wykształcenia Europejczyków

Cel 4. Zrównoważonego rozwoju wzywa do zapewnienia ludziom dostępu do sprawiedliwej i wysokiej jakości edukacji na wszystkich etapach życia, od wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi, przez szkołę podstawową i średnią, po szkolenia techniczne, zawodowe i szkolnictwo wyższe.

Rada Unii Europejskiej w 2021 roku przyjęła rezolucję w sprawie strategicznych ram współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz Europejskiego Obszaru Edukacji 2021–2030, dotyczy ona pięciu strategicznych priorytetów:

• poprawy jakości, równości, integracji dla wszystkich w kształceniu i szkoleniu;
• urzeczywistnienie uczenia się przez całe życie i mobilności dla wszystkich;
• podnoszenie kompetencji i motywacji w zawodzie nauczyciela;
• wzmocnienie europejskiego szkolnictwa wyższego;
• wspieranie zielonych i cyfrowych przemian w ramach kształcenia i szkolenia oraz poprzez kształcenie.

Unia Europejska postawiła sobie za cel, aby do 2030r. wszystkie dzieci miały dostęp do wysokiej jakości wczesnej opieki i edukacji przedszkolnej, aby były przygotowane do nauki w szkole podstawowej.

Ponadto w ramach realizacji 4. celu zrównoważonego rozwoju UE chce zapewnić wszystkim chłopcom i dziewczętom bezpłatną, sprawiedliwą i wysokiej jakości edukację na poziomie podstawowym i średnim. W efekcie wszyscy młodzi ludzie powinni posiadać umiejętności czytania, pisania, liczenia i innych odpowiednich umiejętności potrzebnych do zatrudnienia, godnej pracy i przedsiębiorczości.

Celem UE jest również podniesienie odsetka populacji w wieku od 25 do 34 lat, która ukończyła studia wyższe do co najmniej 45% do roku 2030.

Dobrej jakości kształcenie i szkolenie są kluczowymi czynnikami napędzającymi wzrost gospodarczy i generującymi nowe miejsca pracy, pomagają zwiększyć szanse na zatrudnienie, wzrost produktywności, innowacyjności i konkurencyjności.

Osobom o większych umiejętnościach i kwalifikacjach łatwiej znaleźć dobrą pracę w gospodarce opartej na wiedzy. Osoby bez wykształcenia i kwalifikacji mogą nie tylko borykać się z większymi trudnościami na rynku pracy, ale są także bardziej zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

Edukacja wczesnoszkolna w Polsce i w Europie

Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem jest zwykle pierwszym krokiem na ścieżce edukacyjnej dziecka.

Zgodnie z unijnymi ramami jakości w zakresie wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem dostęp do wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki dla wszystkich dzieci ma istotny wpływ na ich rozwój i sukces edukacyjny. Pomaga zmniejszyć nierówności społeczne, a także różnicę między dziećmi niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi.

Udział we wczesnej edukacji definiuje się jako odsetek populacji — w wieku od trzech lat do wieku rozpoczęcia obowiązkowej edukacji na poziomie podstawowym — która uczestniczy we wczesnej edukacji.

Edukacja wczesnoszkolna jest wstępem do kształcenia podstawowego obejmującego edukację począwszy od najwcześniejszego etapu edukacji dziecka po edukację podstawową i średnią.

Udział dzieci we wczesnej edukacji w Unii Europejskiej w roku 2020 wynosił 93%. To przeciętna wartość dla 27 krajów członkowskich UE. Udział ten wzrastał w ostatnich 8 latach, ale poziom wzrostu jest nieznaczny (poniżej 2 punktów procentowych).

Aby osiągnąć cel – udział 96% dzieci w kształceniu wczesnoszkolnym do 2030 roku – konieczne będą dodatkowe działania.

Oczywiście są kraje, gdzie już teraz we wczesnej edukacji uczestniczy nawet 100% dzieci, takie jak Wielka Brytania, Irlandia czy Francja. Kraje, z niższym udziałem, ale które osiągnęły zakładany 96% udział, należą do nich: Belgia – 98,5%, Dania – 97,6%, Hiszpania – 97,2%, Norwegia – 97,0%, Islandia – 96,4% oraz blisko celu Szwecja – 95,9%.

W Polsce w roku 2020 w edukacji wczesnoszkolnej uczestniczyło 90,8% dzieci, to o ponad 14 punktów procentowych więcej niż w roku 2013.

Najmniej dzieci bierze udział we wczesnej edukacji w Liechtensteinie – 49,0% i w Szwajcarii – tylko 49,7%. Trzecia w kolejności Grecja wykazała zdecydowanie wyższy wskaźnik – 71,3%.

W Europie nie ma istotnych różnic między udziałem chłopców i dziewczynek w edukacji wczesnoszkolnej na poziomie poszczególnych państw.

Uczestnictwo dzieci we wczesnej edukacji w Europie w 2020 roku [%]

Osoby przedwcześnie kończące edukację w Polsce i w Europie

Osoby, które przedwcześnie kończą edukację mogą napotkać znaczne trudności na rynku pracy. W dzisiejszych czasach ukończenie obowiązkowej edukacji na poziomie podstawowym często jest uważane za niewystarczające do zagwarantowania wysokiej jakości zatrudnienia.

Kontynuacja edukacji po poziomie podstawowym jest ważna, ponieważ osoby z wyższymi kwalifikacjami mają większe szanse na zatrudnienie i są mniej narażone na ubóstwo w gospodarce opartej na wiedzy.

W Europie cześć osób przerywa naukę bądź nie podejmuje kształcenia przed ukończeniem 24 roku życia. Wczesne porzucenie nauki może wiązać się z bezrobociem, wykluczeniem społecznym, ubóstwem oraz ze złym stanem zdrowia. Jest zatem w interesie całych społeczeństw, nie tylko samych jednostek, dopilnowanie aby wszyscy ukończyli edukację na poziomie przynajmniej szkoły średniej II stopnia, który jest ogólnie uważany za minimalny wymóg uzyskania zadowalającego zatrudnienia w dzisiejszej gospodarce i jest ważny dla pełnego uczestnictwa w społeczeństwie.

Unia Europejska wyznaczyła sobie cel polegający na zmniejszeniu do 2030 roku odsetka osób przedwcześnie kończących kształcenie i szkolenie do poziomu poniżej 9%.

Eurostat monitoruje realizację tego celu, publikując informacje jaki odsetek populacji ludzi młodych w wieku od 18 do 24 lat z wykształceniem co najwyżej średnim I stopnia, który nie brał udziału w żadnym kształceniu ani szkoleniu w ciągu czterech tygodni poprzedzających badanie.

Na poziomie średniej, w roku 2021 Unia była blisko celu, odsetek przedwcześnie kończących edukację wynosił 9,7%. Od roku 2002 zmniejszył się o 7,2 pp., co pokazuje że UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu na 2030r.

Na poziomie krajów członkowskich UE i EFTA sytuacja jest mocno zróżnicowana.

Najwięcej kobiet nie podejmuje dalszego kształcenia w Rumunii – 15,5%, w następnej kolejności w Bułgarii – 12,9%, na Węgrzech – 11,6%, we Włoszech – 10,5%, w Niemczech – 9,9% i Hiszpanii – 9,7%.

Dla mężczyzn wskaźniki są wyższe, najwięcej młodych mężczyzn przedwcześnie zakończyło edukacje w Islandii – 19,6%, w Hiszpanii – 16,7%, w Norwegii – 15,2%, Rumunii – 15,1% i we Włoszech – 14,8%.

Polska należy do krajów z niskim odsetkiem młodych osób niepodejmujących kształcenia, w roku 2021 było to 7,2% mężczyzn i 4,4% kobiet. Lepsze wskaźniki, gdzie jeszcze mniej młodych ludzi porzucało dalsze kształcenie wykazały w przypadku mężczyzn: Czechy – 7,0%, Holandia – 6,8%, Litwa – 6,3%, Szwajcaria – 4,9%, Irlandia – 4,4%, Słowenia – 4,2%, Grecja – 3,4% i najniższy Chorwacja – 3,0%. W przypadku kobiet Polska znalazła się na 7 pozycji, a lepsze wyniki wykazały: Litwa – 4,2%, Portugalia – 4,1%, Holandia – 3,9%, Grecja – 2,9%, Słowenia – 1,9% i najlepszy wynik również w przypadku kobiet wykazała Chorwacja – 1,8%.

Ogólnie rzecz biorąc, kobiety radzą sobie lepiej niż mężczyźni, rzadziej niż mężczyźni kończą kształcenie przed 24 rokiem życia, co oznacza, że zakończyli swoją edukację co najwyżej na poziomie szkoły średniej. Dotyczyło to w UE 7,9% kobiet i 11,4% mężczyzn.

Ale są też wyjątki, gdzie kobiety częściej niż mężczyźni przerywają kształcenie, należą do nich Bułgaria – różnica na korzyść mężczyzn wynosiła 1,4 pp., Rumunia – 0,4 pp., i Irlandia – 0,3 pp. W Szwajcarii w roku 2020 wskaźnik dla obu płci był identyczny i wynosił 4,9%.

Największa różnica na korzyść kobiet występowała w Islandii – przewaga kobiet 10,7 pp,. w Hiszpanii 7,0 pp. i w Norwegii 6,0 pp.

Osoby przedwcześnie kończące kształcenie i szkolenie w Europie w 2021 roku [% populacji w wieku od 18 do 24 lat]

Odsetek osób z wyższym wykształceniem w Polsce i w Europie

Szkolnictwo wyższe odgrywa istotną rolę w społeczeństwie, wspiera innowacje, ma wpływ na rozwój i wzrost gospodarczy oraz ogólny dobrostan obywateli.

Jak pokazują wskaźniki zatrudnienia, są one na ogół wyższe w przypadku osób z wyższym wykształceniem. Z drugiej strony niski poziom wykształcenia może utrudniać konkurencyjność, innowacyjność i produktywność oraz osłabiać potencjał wzrostowy.

Celem strategicznym UE jest w dziedzinie edukacji jest podniesienie odsetka populacji w wieku od 25 do 34 lat, która ukończyła studia wyższe do co najmniej 45% do 2030 roku.

Przyjmuje się, że równy dostęp do wysokiej jakości edukacji, zwłaszcza szkolnictwa wyższego, zwiększy szanse życiowe zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

Chociaż kobiety nadal przeważają w sektorach i zawodach gorzej opłacanych i doświadczają ograniczeń w dokonywaniu wyborów zawodowych związanych z obowiązkami opiekuńczymi i stereotypami płci.

Poziom wykształcenia wyższego wg. Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Wykształcenia odnosi się do poziomu od 5 do 8 w przypadku danych od 2014r. oraz do poziomów od 5 do 6 w przypadku danych do 2013r.

Poprawę w obszarze szkolnictw wyższego w Europie zapoczątkował tzw. proces boloński w 2000r. Porozumienie o wspólnym obszarze szkolnictwa wyższego, systemie porównywalnych stopni i tytułów akademickich podpisało 29 ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe (w tym Polski).

W rezultacie w latach 2002-2021 odsetek osób w wieku od 25 do 34 lat, które ukończyły studia wyższe wzrósł z poziomu 23,1% do 41,2% ogółem. W przypadku mężczyzn wskaźnik poprawił się z 21% w 2002r. do 35,7% w 2021r., a w przypadku kobiet z 25,3% do 46,8%.

To spowodowało, że różnica między płciami wzrosła z 4,3 punktu procentowego w roku 2002 do 11,1 pp. w roku 2021.

Odsetek młodych osób do 34 lat z wyższym wykształceniem stale rośnie we wszystkich państwach członkowskich UE od blisko dwudziestu lat. Częściowo wzrost ten wynika z rosnącego zapotrzebowania na lepiej wykwalifikowaną siłę roboczą na rynku pracy, a częściowo jest efektem przejścia niektórych państw na krótsze programy studiów po wdrożeniu reform procesu bolońskiego.

Ponad 60% młodych kobiet do 34 roku życia ukończyło studia wyższe w roku 2021 w Holandii – 60,5%, Słowenii – 60,8%, Norwegii – 65,0%, Irlandii – 66,1%, na Cyprze – 66,2%, w Luksemburgu – 67,4% i najwięcej na Litwie – 67,9%.

W przypadku mężczyzn w żadnym kraju wskaźnik nie przekroczył progu 60%, ponad połowa ukończyła studia wyższe na Cyprze – 50%, w Szwajcarii – 50,3%, w Holandii – 50,8%, w Irlandii – 57,4% i najwięcej w Luksemburgu – 58,0%.

Polska należy do krajów z niskim odsetkiem osób kończących wyższe studia. Wśród mężczyzn w roku 2021 byliśmy na ósmym miejscu, 31,3% mężczyzn w wieku do 34 lat ukończyło studia wyższe. Gorszy wskaźnik wykazała: Słowacja – 28,2%, Bułgaria – 28,0%, Chorwacja – 27,5%, Czechy – 27,1%, Węgry – 27,0%, Włochy – 22,3% i najmniej Rumunia – 20,6%.

Ponad 50% Polek ukończyło studia wyższe w 2021r. co plasuje nas na 13 pozycji wśród analizowanych krajów. Różnica między płciami w Polsce wyniosła aż 19 pp.

Najmniej kobiet kończyło studia wyższe w Rumunii – 26,2%, w następnej kolejności we Włoszech – 34,4%, w Niemczech – 37,7%, na Węgrzech – 29,2% i w Bułgarii – 39,5.

Różnica między płciami w Polsce jest duża, w roku 2002 wynosiła 7 pp. po czym w następnych latach zwiększała się do 20 pp. w roku 2017. W ostatnich latach nieznacznie spadła.

We wszystkich krajach więcej kobiet niż mężczyzn kończy wyższe studia. Największą różnicę na korzyść kobiet wykazała: Słowenia - 23,6 pp., Słowacja – 23,0 pp., Estonia – 21,2 pp., Litwa – 19,5 pp., Norwegia – 19,4 pp., Łotwa – 19,2 pp. i Polska – 19,0 pp.

Poziom wykształcenia wyższego w Europie w 2021r. według płci [% populacji w wieku 25-34 lat]

Odsetek osób z wyższym wykształceniem w Europie według regionu w 2021r. [% ludności w wieku 25-34 lat]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu