Powierzchnia osadnicza na mieszkańca w Polsce i Europie
Od połowy lat pięćdziesiątych XX w. całkowita powierzchnia miast Unii Europejskiej wzrosła o 78%, a liczba ludności zwiększyła się o 33%. Rozrastanie się miast, a w efekcie utrata gruntów, które można by wykorzystać, pozostaje jednym z głównych wyzwań środowiskowych przed którymi stoi Europa.
Miasta, zwłaszcza duże aglomeracje, są centralnymi ośrodkami działalności społecznej i gospodarczej. Miejski styl życia, oferując liczne możliwości zawodowe, kulturalne i edukacyjne, staje się coraz bardziej atrakcyjny dla Europejczyków, co prowadzi do wzrostu populacji miejskiej. Europa jest jednym z najbardziej zurbanizowanych kontynentów na świecie. Już ponad 2/3 ludności Europy mieszka na obszarach miejskich, a według prognoz odsetek ten będzie jeszcze wyższy. Nowi mieszkańcy miast to nowe osiedla mieszkaniowe, a te wymagają dodatkowej infrastruktury i tak miasta rozrastają się, zajmując coraz większą powierzchnię.
Takie zjawisko nie występuje w małych ośrodkach, na obszarach wiejskich, to stamtąd ludzie najczęściej przenoszą się do miasta.
„Rozlewanie” się miast i rozprzestrzenianie się osiedli o niskiej gęstości zaludnienia stanowi jedno z głównych zagrożeń zrównoważonego rozwoju terytorialnego. Ma ono wiele źródeł, mogą one też różnić się między krajami. Migracja z centrów miast do obszarów podmiejskich może wynikać z potrzeby zamieszkania w bardziej naturalnym, przyjaznym dla rodzin otoczeniu bądź z poszukiwania dostępnych cenowo (tańszych) mieszkań dalej od centrów miast.
W niektórych miastach mieszkanie w centrum jest wyrazem statusu majątkowego, podczas gdy w innych występuje zjawisko odwrotne, zamożniejsze warstwy społeczeństwa opuszczają zubożałe i podupadłe centra miast.
Świadczenie usług publicznych na coraz większym terenie jest coraz kosztowniejsze i trudniejsze, zasoby naturalne są nadmiernie eksploatowane, sieci komunikacji publicznej niewystarczające. Odległość do miejsc świadczenia podstawowych usług, takich jak edukacja oraz usługi zdrowotne i socjalne, a także brak zadowalającej komunikacji publicznej do domów i miejsc pracy czy nauki powoduje, że ludzie są coraz bardziej uzależnieni od samochodów, a to przyczynia się do narastania korków w miastach i wokół miast.
Ponieważ zjawisko niekontrolowanego rozwoju miast występuje często poza ich obszarami administracyjnymi, finansowanie usług użyteczności publicznej z podatków może nie pokrywać się z miejscami zamieszkania użytkowników tych usług.
Rozwój infrastruktury miast prowadzi do stałego powiększania się w Europie sztucznych powierzchni kosztem ekosystemów rolniczych i użytków zielonych. Niekontrolowany rozwój miast oraz betonowanie i asfaltowanie coraz większych powierzchni ziemi zagrażają różnorodności biologicznej i zwiększają ryzyko zarówno powodzi, jak i niedoborów wody. Obecne tempo wykorzystania zasobów naturalnych powoduje stałe ograniczanie bioróżnorodności i degradację ekosystemów, a przez to zagraża zrównoważonemu charakterowi obszarów miejskich i wiejskich.
Chociaż samo niekorzystne zawisko rozrastania się miast zostało zidentyfikowane w Unii Europejskiej, to brakuje skutecznych mechanizmów, które mogłyby temu zapobiec. Widoczne są programy i działania na poziomie miast.
W ramach monitorowania zjawiska Eurostat publikuje dane na temat powierzchni osadniczej w metrach kwadratowych na mieszkańca. Informacje są aktualizowane co 3-4 lata, ostatnie dostępne dane dotyczą roku 2018.
Wskaźnik uwzględnia wielkość powierzchni zabudowanej jak i niezabudowanej, zajętej pod budownictwo mieszkaniowe, ulice, drogi, tory kolejowe, pasy startowe, rurociągi, linie energetyczne, parkingi, cmentarze, obiekty przemysłowe, usługowe, handlowe, biurowe, kulturalne i oświatowe oraz wszelkie inne obiekty użyteczności publicznej, oczyszczalnie ścieków, wysypiska, tereny wykorzystywane do zajęć sportowych oraz wiele innych.
Wskaźnik jest częścią zestawu wskaźników monitorujących realizację celów zrównoważonego rozwoju UE. Służy do weryfikacji postępów w realizacji celu 11 w zakresie rozwoju miast i innych osiedli ludzkich tak, aby oferowały wszystkim dostęp do podstawowych usług, energii, mieszkań, transportu, zielonych przestrzeni publicznych, przy jednoczesnej poprawie wykorzystania zasobów i zmniejszeniu wpływu na środowisko.
Urbanizacja Europy postępuje
W 2018r przeciętna powierzchnia osadnicza w metrach kwadratowych na mieszkańca dla 27 krajów Unii Europejskiej wynosiła 703,4 m.kw, to o 3,3% więcej niż w 2015r.
Z krajów, które przekazały informacje dotyczące 2018r. do bazy Eurostatu, największa powierzchnia zasiedlenia przypadała na mieszkańca Finlandii (2448 m.kw) oraz Szwecji (2223 m.kw). Następne w kolejności, z powierzchnią przynajmniej o połowę mniejszą, są: Estonia (1484 m.kw), Łotwa (1276 m.kw), Litwa (1276 m.kw) i Dania (1054 m.kw).
Polska z wynikiem 634 m.kw na mieszkańca plasuje się w środku stawki krajów europejskich. Identyczny wynik wykazały również Czechy, a jedynie o 2m.kw niższy Słowacja.
Najmniejszą powierzchnię osadniczą na mieszkańca zaraportowała Malta – jedynie 201 m.kw. Powierzchnia, następnej w kolejności, Wielkiej Bratni była już o połowę wyższa i wynosiła 427 m.kw.
Powierzchnia osadnicza na mieszkańca w Europie w roku 2018 [m.kw]
Eurostat publikuje dane co trzy lata, aktualnie dostępne informacje dotyczą lat 2009, 2012, 2015 i 2018. Brakuje danych dla niektórych państw.
Informacje, którymi dysponujemy, pozwalają jednak ocenić, jak zmieniła się powierzchnia osadnicza w poszczególnych krajach w ciągu 10 lat. Przeciętna powierzchnia osadnicza dla wszystkich krajów wzrosła, przy każdym kolejnym odczycie była wyższa.
Na poziomie poszczególnych krajów wzrost z każdym kolejnym raportowanym rokiem wystąpił tylko w sześciu krajach, dotyczy to Polski, Grecji, Portugalii, Włoch, Austrii i Danii. Warto podkreślić, że nie ma żadnego kraju, w którym wskazania z każdym raportem spadały.
W pozostałych krajach widać wahania, po spadkach w pierwszym okresie następował wzrost w kolejnych bądź odwrotnie po wzrostach następowały spadki.
Powierzchnia osadnicza na mieszkańca europejskich krajów w latach 2009-2018 [m.kw]
Na przestrzeni dziesięciu lat, między rokiem 2009 a 2018, tylko w jednym państwie powierzchnia osadnicza na mieszkańca spadła – dotyczy to Wielkiej Brytanii, a wskaźnik zmniejszył się o 15 m.kw.
W pozostałych krajach obszar osadniczy przypadający na jednego mieszkańca obejmujący powierzchnię zabudowaną (np. budynki mieszkalne, przemysłowe, użyteczności publicznej) jak i powierzchnię niezabudowaną (np. infrastruktura, parki, treny rekreacyjne i sportowe …) zwiększył się. Najwyższy wzrost wykazał Cypr (939 m.kw), Chorwacja (723 m.kw), Bułgaria (623 m.kw), Rumunia (528 m.kw) i Szwecja (505 m.kw).
W Polsce w tym czasie wskaźnik również się zwiększył, ale wzrost był znacznie niższy, o 102 m.kw.
Zmiana powierzchni osadniczej na mieszkańca w latach 2009–2018 [m.kw]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
