Odnawialne źródła energii w Polsce i innych krajach UE

Wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej w tym Polska zobowiązane są do prowadzenia działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej. Jednym z priorytetowych celów jest wzrost udziału energii odnawialnej w produkowanej i zużywanej energii w Europie.

Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do zapewnienia określonego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r. Cele krajowe składają się na ogólny cel dla UE założony na 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto we Wspólnocie. Dla Polski cel ten został ustalony na poziomie 15%. Ponadto, każde państwo członkowskie powinno zapewnić, aby w 2020 r. udział energii ze źródeł odnawialnych we wszystkich rodzajach transportu wynosił co najmniej 10% końcowego zużycia energii w transporcie.

Zgodnie z polityką UE wykorzystanie energii odnawialnej przyniesie wiele potencjalnych korzyści, w tym redukcję emisji gazów cieplarnianych, dywersyfikację dostaw energii i mniejsze uzależnienie od rynków paliw kopalnych (w szczególności ropy i gazu). Rozwój odnawialnych źródeł energii może również stymulować wzrost zatrudnienia w Unii Europejskiej poprzez tworzenie miejsc pracy w nowych „zielonych” technologiach.

Każde państwo członkowskie zobowiązane było do opracowania krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. W planie tym zapisano krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w tym energii zużytej w sektorze transportowym, do ogrzewania i chłodzenia oraz w produkcji energii elektrycznej.

Udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii w Polsce i innych krajach UE

Poniższy wykres pokazuje najnowsze dostępne dane za rok 2019 dotyczące udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto oraz cele wyznaczone na 2020r. dla poszczególnych krajów.

Udział OZE w Unii Europejskiej w końcowym zużyciu energii brutto w roku 2019 wynosił 18,9%, czyli 1,1 pp poniżej poziomu 20% wyznaczonego na rok 2020. W Polsce udział ten wynosił 12,2% czyli do osiągniecia założonego 15% celu na rok 2020 brakuje 2,8 pp.

UE ma szansę osiągnąć udział OZE na poziomie 20%. Niektóre kraje już przekroczyły wyznaczone cele, inne musiały w minionym roku podejmować dodatkowe działania żeby nadrobić zaległości. O tym czy się udało przekonamy się pod koniec br. kiedy Eurostat opublikuje dane za rok 2020.

Szwecja zdecydowanie wyprzedza inne kraje, udział energii ze źródeł odnawialnych w 2019r. wyniósł 56,4%, to więcej niż wyznaczony cel - 49%. Znacznie powyżej celu wyznaczonego dla całej UE, wskaźnik udziału OZE odnotowano w: Finlandii – 43,1%, na Łotwie – 41%, w Danii – 37,2%, Austrii -33,6%, Estonii – 31,9%, Portugalii – 30,6%, Chorwacji – 28,5%, na Litwie – 25,5%, w Rumunii – 24,3%, Słowenii – 22% i Bułgarii -21,6%.
Z wymienionych krajów tylko Słowenia osiągnęła wynik istotnie niższy od założonego celu (brakuje 3 pp). Austrii i Portugalii brakuje do celu 0,4 pp, pozostałe wyżej wymienione kraje przekroczyły wyznaczone progi.

Na drugim biegunie są kraje z niskim udziałem OZE, należą do nich: Luksemburg -7%, Malta – 8,5%, Holandia – 8,8%, Belgia – 9,9%, Irlandia – 12%, Polska – 12,2%, Wielka Brytania – 12,3%, Węgry – 12,6%. Wszystkie te kraje nie osiągnęły jeszcze wyznaczonego celu na 2020r.

Połowa krajów UE osiągnęła zakładany na 2020r. cel już w roku 2019, druga połowa jest poniżej celu, w tym niektóre kraje są tak daleko od przyjętych celów, że mogą nie nadrobić braków w ciągu 2020 roku. Szczegółowe dane prezentuje wykres poniżej.

Udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto w 2019r. i cel na 2020r.

Dystans do wyznaczonych krajowych celów udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto [pp]

Jak zmieniło się udział wykorzystanie energii odnawialnej od 2004 roku?

Poniżej na wykresach pokazano zmiany ogólnego wskaźnika udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto (OZE) ze wskazaniem jego wartości na przestrzeni ostatnich 15 lat, oraz wskaźniki pomocnicze określające udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej, wykorzystanie energii odnawialnej do ogrzewania i chłodzenia oraz udział OZE w szeroko rozumianym transporcie. Wykresy przedstawiają dane dla Polski i całej UE oraz dla krajów, które w 2019r. miały zbliżony ogólny wskaźnik udziału OZE do Polski (Wielka Brytania i Węgry), a także naszego najbliższego sąsiada – Niemcy.
Jak widać w roku 2004 zarówno Wielka Brytania jak i Węgry miały gorszy wskaźnik udziału OZE niż Polska, nawet Niemcy najbardziej zbliżony, ale jednak poniżej naszego poziomu. W ciągu 15 lat wskaźnik udziału OZE poprawił się w Polsce o 5,3 pp (punkty procentowe), w Wielkiej Brytanii o 11,2 pp, na Węgrzech o 8,3 pp, w Niemczech o 11,1 pp, a w całej UE wskaźnik uległ poprawie o 10,3 pp.

Wśród pozostałych wskaźników największej poprawie uległ wskaźnik udziału energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej, który w Polsce od 2004r. wzrósł o 12,1 pp, w całej UE – o 19,8 pp, w Wielkiej Brytanii i Niemczech – o 31,4 pp, a na Węgrzech tylko o 7,8 pp.

Wskaźniki udziału energii odnawialnej w Polsce w latach 2004 – 2019 [%]

Wskaźniki udziału energii odnawialnej w Unii Europejskiej w latach 2004 – 2019 [%]

Wskaźniki udziału energii odnawialnej w Wielkiej Brytanii w latach 2004 – 2019 [%]

Wskaźniki udziału energii odnawialnej na Węgrzech w latach 2004 – 2019 [%]

Wskaźniki udziału energii odnawialnej w Niemczech w latach 2004 – 2019 [%]

Rodzaje odnawialnych źródeł energii (OZE)

Definicja odnawialnych źródeł energii zapisana została w Ustawie o odnawialnych źródłach energii oraz Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.

Dla celów statystycznych odnawialne źródła energii zostały doprecyzowane przez Eurostat i GUS.

Energia ze źródeł odnawialnych to energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzających się procesów przyrodniczych, pozyskiwana z odnawialnych niekopalnych źródeł energii.

Energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię promieniowania słonecznego, wody, wiatru, zasobów geotermalnych, fal, prądów i pływów morskich, energię wytworzoną z biopaliw stałych, biogazu i biopaliw ciekłych, a także energię otoczenia pozyskiwaną przez pompy ciepła.

Pozyskiwanie energii z tych źródeł jest, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), bardziej przyjazne środowisku naturalnemu.

Biopaliwa stałe obejmują organiczne, niekopalne substancje o pochodzeniu biologicznym, wykorzystywane w charakterze paliwa do produkcji ciepła lub energii elektrycznej. Jest to np. drewno opałowe występujące w postaci polan, okrąglaków, zrębków także brykiety, palety i odpady z leśnictwa jak gałęzie, krzewy, chrust, karpy, oraz odpady z przemysłu drzewnego (wióry, trociny) i papierniczego (ług czarny). Zalicza się tu również paliwa pochodzące z plantacji przeznaczonych na cele energetyczne (drzewa szybko rosnące, byliny dwuliścienne, trawy wieloletnie, zboża uprawiane w celach energetycznych) oraz pozostałości organiczne z rolnictwa i ogrodnictwa (np. odpady z produkcji ogrodniczej, odchody zwierzęce, słoma).

Do grupy biopaliw stałych zaliczany jest również węgiel drzewny.

Energia promieniowania słonecznego jest przetwarzana na ciepło lub na energię elektryczną poprzez zastosowanie:

• kolektorów słonecznych (cieczowych lub powietrznych) do podgrzewania ciepłej wody użytkowej, wody w basenach kąpielowych, ogrzewania pomieszczeń, w procesach suszarniczych, w procesach chemicznych;
• ogniw fotowoltaicznych do bezpośredniego wytwarzania energii elektrycznej;
• termicznych elektrowni słonecznych.

Energia wody (potencjalna i kinetyczna) jest określana przez wielkość energii elektrycznej wytwarzanej w elektrowniach wodnych.

Energia wiatru jest to energia kinetyczna wiatru wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wiatrowych.

Biogaz to gaz palny składający się w przeważającej części z metanu i dwutlenku węgla, uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy.

W sprawozdawczości statystycznej, ze względu na sposób pozyskiwania, wyodrębnia się:

• biogaz wysypiskowy, uzyskiwany w wyniku fermentacji odpadów na składowiskach,
• biogaz z osadów ściekowych, wytwarzany w wyniku beztlenowej fermentacji osadów ściekowych,
• pozostałe biogazy:
  1. biogaz rolniczy uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy pochodzącej z upraw energetycznych, pozostałości z produkcji roślinnej i odchodów zwierzęcych;
  2. biogaz uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy pochodzącej z odpadów
  3. w rzeźniach, browarach i pozostałych branżach żywnościowych.

Biopaliwa ciekłe dla transportu są wytwarzane z surowców pochodzenia organicznego (z biomasy lub biodegradowalnych frakcji odpadów). Sprawozdawczością statystyczną objęte są następujące produkty: bioetanol, biodiesel, biometanol, biodimetyloeter, bio-ETBE (etylowy trzeciorzędny eter butylu wyprodukowany na bazie bioetanolu), bio-MTBE (metylowy trzeciorzędny eter butylu wyprodukowany na bazie biometanolu). Jako biopaliwa ciekłe mogą być też wykorzystywane naturalne oleje roślinne.

Wymienione produkty są stosowane, jako biokomponenty dodawane do paliw silnikowych wytwarzanych z ropy naftowej. Dodatkami najczęściej stosowanymi są: bioetanol (dodatek do benzyn silnikowych) i biodiesel (dodatek do olejów napędowych).

Biopłyny oznaczają produkowane z biomasy ciekłe paliwa dla celów energetycznych innych niż w transporcie, w tym do wytwarzania energii elektrycznej oraz energii ciepła i chłodu.

Energia geotermalna jest to ciepło pozyskiwane z głębi ziemi w postaci gorącej wody lub pary wodnej. Energia geotermalna jest użytkowana bezpośrednio, jako ciepło grzewcze dla potrzeb komunalnych oraz w procesach produkcyjnych w rolnictwie, a także do wytwarzania energii elektrycznej.

Do paliw odnawialnych wykorzystywanych w procesie wytwarzania energii elektrycznej i/lub ciepła zaliczane są odpady komunalne o pochodzeniu biologicznym spalane w odpowiednio przystosowanych instalacjach. Są to odpady z gospodarstw domowych, szpitali i sektora usług (biomasa odpadowa), zawierające frakcje organiczne ulegające biodegradacji.

Zaliczane do energii ze źródeł odnawialnych ciepło otoczenia jest wychwytywane przez pompy ciepła z powietrza atmosferycznego (zewnętrznego), gruntu (geotermia płytka) oraz wód gruntowych i powierzchniowych (rzeki, stawy, jeziora).

Wskaźniki monitorujące wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (OZE)

Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto wylicza się, jako iloraz wartości końcowego zużycia energii brutto ze źródeł odnawialnych oraz wartości końcowego zużycia energii brutto ze wszystkich źródeł i wyrażany jest w procentach (%).

Przyjęty na 2020r. cel dla całej UE to osiągniecie udziału OZE na poziomie 20%, na ten cel składają się cele cząstkowe wyznaczone dla każdego państwa członkowskiego – dla Polski jest to 15%. Dlatego monitoruje się udział odnawialnych źródeł energii wykorzystywanych w ciepłownictwie i chłodnictwie, w produkcji energii elektrycznej oraz w transporcie (lądowym, kolejowy, lotniczym, śródlądowym..). Dodatkowo tylko dla sektora transportowego UE wyznaczyła wspólny cel, jednakowy dla wszystkich państw członkowskich, osiągniecie co najmniej 10% udziału OZE w końcowym zużyciu energii w transporcie w danym kraju.

Końcowe zużycie energii brutto ze źródeł odnawialnych wylicza się jako sumę:

• końcowego zużycia energii elektrycznej brutto ze źródeł odnawialnych;
• końcowego zużycia energii brutto ze źródeł odnawialnych w ciepłownictwie i chłodnictwie;
• końcowego zużycia energii ze źródeł odnawialnych w transporcie.

Każdy z tych sektorów został omówiony w oddzielnych raportach:

1. energia odnawialna wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej

2. energia odnawialna wykorzystywana do ogrzewania i chłodzenia

3. energia odnawialna wykorzystywana w transporcie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu