Nierówności między krajami w Unii Europejskiej

Jak bardzo kraje unijne różnią się pod względem zamożności liczonej wskaźnikiem PKB na mieszkańca czy dochodów brutto gospodarstw domowych? Jak na tle innych krajów europejskich wypada Polska, jaki dystans dzieli nas od najbogatszych krajów i średniej unijnej?

Żyjemy w połączonym świecie, w którym problemy i wyzwania – takie jak ubóstwo, zmiana klimatu, migracja czy kryzysy gospodarcze – rzadko ograniczają się do jednego kraju lub regionu. Dlatego zwalczanie nierówności między krajami jest ważne nie tylko z perspektywy sprawiedliwości społecznej, ale także jako warunek wstępny rozwiązywania wielu powiązanych problemów.

Dzielenie się dobrobytem i zmniejszanie barier handlowych pozwala narodom współpracować w sprostaniu globalnym wyzwaniom, którym z definicji nie może sprostać sama UE.

Jak wskazano w Traktacie o Unii Europejskiej spójność między państwami członkowskimi jest jednym z celów UE.
Wyrównywanie nierówności między państwami jest celem wielu programów unijnych oraz podpisanej Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju zapisanym pod numer 10.

Analizując dane za lata 2000-2020 widoczna jest poprawa zarówno wyników gospodarczych, jak i dochodów oraz standardu życia w całej Unii Europejskiej, także widoczny jest proces konwergencji między krajami.

Sposobem pomiaru takiej konwersji może być współczynnik zmienności wyrażony jako stosunek odchylenia standardowego do średniej (w %). Wskaźnik dysproporcji dla UE oblicza się jako współczynnik zmienności danych krajowych. Niższy współczynnik zmienności wskazuje na mniejsze rozbieżności między państwami członkowskimi.
 

Współczynnik zmienności produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca — wyrażony w standardzie siły nabywczej — pokazuje trend spadkowy. Dysproporcje między państwami członkowskimi zmniejszyły się od roku 2000 o 6,9 punktu procentowego, osiągając 44,8% w roku 2021. Poprawa ta wynikała głównie ze wzrostu PKB w krajach, które przystąpiły do ​​UE w roku 2004 i w latach następnych. Większość tej konwergencji miała miejsce w okresie poprzedzającym kryzys gospodarczy w roku 2008 oraz w latach 2015–2019.

Podczas kryzysu COVID-19 w latach 2020–2021 różnice między państwami UE wzrosły o 4,4 punkty procentowe w porównaniu z poziomami sprzed pandemii.

Zróżnicowanie PKB na mieszkańca skorygowanego siłą nabywczą w UE-27 w latach 2000-2021 [współczynnik zmienności, w %]

Dysproporcje między krajami UE w PKB per capita

Miarą różnic między krajami unijnymi, często wykorzystywaną w porównaniach, jest poziom produktu krajowego brutto przypadający na jednego mieszkańca danego kraju (PKB per capita).

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą aktywności gospodarczej danego kraju. Odnosi się do wartości całkowitej produkcji towarów i usług wytworzonych w gospodarce, pomniejszonej o zużycie pośrednie, plus podatki netto od produktów i importu.

PKB per capita liczony jest jako stosunek PKB do średniej liczby ludności w danym roku.

Publikowane przez Eurostat podstawowe dane liczbowe wskaźnika są wyrażone w standardzie siły nabywczej (PPS), który stanowi umowną wspólną walutę, co pozwala wyeliminować różnice w poziomach cen między krajami, aby umożliwić miarodajne porównania wielkości PKB.

Powyżej analizowany wskaźnik zmienności wskazywał, że różnice między krajami członkowskimi UE pod względem ich zamożności zmniejszają się, pomimo to różnice w dochodach i standardzie życia obywateli poszczególnych krajów wciąż są znaczące.

PKB na mieszkańca liczony według standardu siły nabywczej w roku 2021 wynosił w Bułgarii 17,8 tys. PPS, a w Luksemburgu był ponad pięciokrotnie wyższy osiągając poziom 89,7 tys. PPS.

Polska w tym zestawieniu zajmuje dziewiąte miejsce od końca z wynikiem 25,0 tys. PPS na mieszkańca. Słabszy wynik wykazały Węgry – 24,5 tys. PPS, Portugalia – 24,0 tys. PPS, Rumunia – 23,5 tys. PPS, Łotwa – 23,0 tys. PPS, Chorwacja – 22,6 tys. PPS, Słowacja – 22,0 tys. PPS, Grecja – 20,9 tys. PPS i najniższy wspomniana wyżej Bułgaria – 17,8 tys. PPS.

Średni unijny wskaźnik PKB per capita dla 27 krajów członkowskich UE to 32,3 tys. PPS.

Do krajów najbardziej zamożnych w przeliczeniu PKB na mieszkańca oprócz Luksemburga zalicza się Irlandia ze wskaźnikiem 71,2 tys. PPS, Norwegia – 52,8 tys. PPS, Szwajcaria – 51,5 tys. PPS, Dania – 43,2 tys. PPS, Holandia – 42,6 tys. PPS i Szwecja – 40,1 tys. PPS.

Patrząc na mapę poniżej widoczny jest podział na północ-południe i zachód-wschód. Wszystkie kraje wschodnie i z południa Europy z wyjątkiem Francji wykazały PKB na mieszkańca poniżej średniej unijnej. Kraje Europy północnej i zachodniej wykazały wyższe wskaźniki PKB na mieszkańca, powyżej średniej unijnej.

Ten schemat powtarza się w przypadku innych wskaźników takich jak poziom zatrudnienia, produktywność zasobów, wydatki na badania i rozwój a także wskaźnikach ubóstwa i wykluczenia społecznego.

PKB per capita skorygowany siłą nabywczą w Polsce i innych krajach europejskich w roku 2021 [PPS na mieszkańca]

Inną miarą różnic zamożności krajów jest wskaźnik PKB per capita według standardu siły nabywczej liczony w stosunku do średniej unijnej, która przyjmowana jest jako 100.

Jeżeli wskaźnik kraju jest wyższy niż 100, to poziom PKB na mieszkańca tego kraju jest wyższy niż średnia UE i odwrotnie.

Należy pamiętać, że ten wskaźnik jest przeznaczony do porównań między krajami, a nie do porównań czasowych.

Na poziomie państw członkowskich Unii Europejskiej PKB na mieszkańca skorygowany siłą nabywczą wahał się od 55% średniej UE w Bułgarii do 277% w Luksemburgu w 2021r.

Ponad dwukrotnie wyższy od średniej unijnej wskaźnik PKB na mieszkańca wykazała jeszcze Irlandia – 220%. Wysoki poziom tego wskaźnika był w Norwegii – 163% i Szwajcarii – 159%.

Polska w tym zestawieniu znalazła się wśród krajów ze wskazaniami poniżej średniej UE, a nasz PKB na mieszkańca w roku 2021 był na poziomie 77% średniej unijnej.

Gorsze wyniki od naszych wykazały Węgry – 76%, Portugalia – 74%, Rumunia – 73%, Łotwa – 71%, Chorwacja – 70%, Słowacja – 68%, Grecja – 65% i najgorszy Bułgaria – 55%.

PKB per capita skorygowany siłą nabywczą według kraju w 2021 roku [wskaźnik UE = 100%]

Zróżnicowanie dochodów gospodarstw domowych w krajach UE

Podczas gdy PKB na mieszkańca jest miernikiem pomiaru wyników gospodarczych kraju, wskaźnikiem dobrobytu materialnego i poziomu życia mieszkańców jest skorygowany dochód do dyspozycji brutto gospodarstw domowych.

Dochód do dyspozycji brutto gospodarstwa domowego odzwierciedla siłę nabywczą gospodarstw domowych i zdolność do nabywania towarów i usług lub do oszczędzania na przyszłość poprzez uwzględnienie podatków, składek na ubezpieczenie społeczne i rzeczowych świadczeń społecznych.

Oblicza się go jako skorygowany dochód do dyspozycji brutto gospodarstw domowych i instytucji niedochodowych obsługujących gospodarstwa domowe podzielony przez parytety siły nabywczej (PPP) rzeczywistego spożycia indywidualnego gospodarstw domowych i przez całkowitą liczbę mieszkańców.

Pełne dane za rok 2021 nie są jeszcze dostępne na stronach Eurostatu. W roku 2020 przeciętny dochód do dyspozycji na osobę w Unii Europejskiej wynosił prawie 23 tys. PPS.

Najbliżej średniej UE byli Brytyjczycy i Włosi. Zróżnicowanie dochodów gospodarstw domowych w krajach UE jest znaczące. W roku 2020 skorygowany dochód do dyspozycji brutto gospodarstwa domowego na jednego mieszkańca w PPS kształtował się od 10,5 tys. PPS w Bułgarii do 34,7 tys. PPS w Luksemburgu.

Warto zauważyć, że PKB per capita oraz dochód do dyspozycji brutto gospodarstwa domowego nie zawsze są ze sobą bezpośrednio powiązane, wysoki wskaźnik PKB per capita nie zawsze oznacza, że dochody gospodarstw domowych w danym kraju są na równie wysokim poziomie wśród innych krajów UE. Na przykład Irlandia, która wykazała drugi w kolejności najwyższy wskaźnik PKB per capita, pod względem dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych znalazła się poniżej średniej UE.

Niemcy, które pod względem dochodów gospodarstw domowych w UE zajęły trzecią pozycję, pod względem PKB na mieszkańca były na 10 pozycji blisko średniej unijnej.

Dochody brutto polskich gospodarstw domowych na 1 mieszkańca w 2020 roku wg standardu siły nabywczej wynosiły 17,4 tys. PPS, co plasuje nas na ósmej pozycji wśród krajów z najniższymi dochodami (różnica jednej pozycji w stosunku do wskaźnika PKB per capita).

Niższe dochody gospodarstw domowych niż w Polsce wykazały: Estonia – 17,3 tys. PPS, Węgry – 15,7 tys. PPS, Łotwa – 15,7 tys. PPS, Słowacja – 15,2 tys. PPS, Grecja – 15,0 tys. PPS, Chorwacja – 14,8 tys. PPS i najniższe Bułgaria – 10,5 tys. PPS.

Rumunia i Malta nie podają danych.

Zróżnicowanie skorygowanych dochodów do dyspozycji brutto gospodarstw domowych na mieszkańca w Europie w roku 2020 [PPS na mieszkańca]

Eurostat podaje również wskaźnik obliczany w stosunku do średniej Unii Europejskiej równej 100. Jeżeli wskaźnik kraju jest wyższy niż 100, poziom skorygowanego dochodu do dyspozycji brutto gospodarstw domowych na osobę w tym kraju jest wyższy niż średnia UE i odwrotnie.

Wskaźnik jest przeznaczony do porównań między krajami, a nie do porównań czasowych.

W roku 2020 skorygowany dochód brutto do dyspozycji gospodarstw domowych na 1 mieszkańca w PPS w Unii Europejskiej kształtował się od 49% w Bułgarii do 151% w Luksemburgu w stosunku do poziomu średniej unijnej. Zróżnicowanie nie jest tak znaczące jak w przypadku PKB na mieszkańca.

Dochody gospodarstw domowych w Polsce na jedną osobę stanowiły 76% średniej UE. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat wskaźnik ten systematycznie rośnie, w roku 2004, w którym Polska wstąpiła do UE, wskaźnik ten wynosił 53%.

Skorygowany dochód do dyspozycji brutto gospodarstw domowych na mieszkańca według kraju w roku 2020 [wskaźnik UE = 100%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu