Emisje gazów cieplarnianych z odpadów
Gospodarka odpadami przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska oraz generuje dodatkowo emisję gazów cieplarnianych. Jak z tym problemem radzi sobie Polska na tle innych krajów unijnych? Jaki sposób zagospodarowania odpadów jest źródłem największych emisji GHG?
Kolejny z cyklu artykuł na temat źródeł emisji gazów cieplarnianych. Analizujemy wielkość emisji jaką generuje gospodarka odpadami oraz zmiany w tego typu emisji w ostatnich trzech dekadach na poziomie Unii Europejskiej i w poszczególnych krajach. Sprawdzamy wielkość emisji GHG generowanej w tym sektorze w Polsce.
Analizę danych ograniczono do informacji z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych (GHG) nadzorowanej przez Europejską Agencje Środowiska (EEA), sporządzaną zgodnie z zasadami sprawozdawczości na potrzeby porozumienia klimatycznego (raportowanie UNFCCC) publikowanych przez Eurostat.
Każdy gaz cieplarniany (GHG z ang. greenhouse gas) wyrażony jest w ekwiwalencie CO2 na podstawie jego współczynnika ocieplenia globalnego (GWP) w stosunku do dwutlenku węgla. Wielkość emisji podawana jest w jednostkach przeliczeniowych wg ekwiwalentu CO2.
Promowane w Unii Europejskiej działania na rzecz klimatu obejmują również działania mające na celu ograniczenie odpadów, a jeżeli już takie powstają odpowiednie ich zagospodarowanie.
Przepisy unijne regulują gospodarkę odpadami w dyrektywie ramowej w sprawie odpadów (dyrektywa 2008/98/WE) oraz w dyrektywie w sprawie składowania odpadów (dyrektywa Rady 1999/31/WE). Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów określa hierarchię postępowania z odpadami, określa kolejność priorytetów w zapobieganiu powstawaniu odpadów i sposoby zarządzaniu nimi. Ostatnia na liście priorytetów jest utylizacja odpadów.
Celem dyrektywy w sprawie składowania odpadów jest zapobieganie ich negatywnym skutkom dla środowiska i zagrożeniom dla zdrowia ludzkiego powodowanym przez składowanie odpadów lub ograniczanie ich wpływu w możliwie największym stopniu.
Według raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) dyrektywa w sprawie składowania odpadów skutecznie ogranicza skalę składowania odpadów i zwiększa wykorzystanie alternatywnych opcji gospodarowania odpadami.
Gospodarka o obiegu zamkniętym, zwiększanie ponownego wykorzystania odpadów i recyklingu oraz ograniczanie unieszkodliwiania odpadów, takiego jak składowanie to zasady gospodarki odpadami, które mają wpływ na ograniczenie ilości odpadów oraz generowanych przez nie emisji gazów cieplarnianych.
Gospodarka odpadami generuje coraz mniej emisji gazów cieplarnianych
W 2019r. udział gospodarki odpadami w całkowitej emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej wyniósł 3,1%, przy rocznej emisji na poziomie 115,5 mln ton. Inwentaryzacje emisji gazów cieplarnianych prowadzone są od roku 1990, który jest też rokiem odniesienia dla celów Unii Europejskiej w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych (GHG).
Emisje gazów cieplarnianych w sektorze gospodarki odpadami zostały zredukowane od roku 1990 o 59,4 mln ton ekwiwalentu CO2., co oznacza spadek emisji o 33,9% w ciągu blisko 30 lat.
Łączna emisja w 27 krajach członkowskich UE, jak pokazuje wykres poniżej, rosła w latach dziewięćdziesiątych. XX w. i dopiero od 1997r. zaczęła systematycznie spadać. Dla porównania w Polsce, w analizowanym okresie, najwyższy poziom emisji zanotowano w roku 1990, w następnych latach emisje spadały z roku na rok, a emisja GHG w 2019r. z odpadów była o 44,2% niższa niż w roku referencyjnym.
Emisje gazów cieplarnianych z gospodarki odpadami w UE w latach 1990-2019 [1990=100%]
Największą redukcję emisji gazów cieplarnianych wytwarzanych w sektorze gospodarki odpadami udało się uzyskać Wielkiej Brytanii, której emisja w roku 2019 była o 45,7 mln ton niższa niż w roku 1990, co oznacza spadek o 70,5%. Drugi wynik pod względem redukcji emisji wykazały Niemcy, o blisko 29 mln ton GHG, spadek o 75,8%. Na trzeciej pozycji znalazła się Holandia z wynikiem 11,3 mln ton i procentowym spadkiem najwyższym w Europie – 79,6%.
Polska w tym zestawieniu jest na czwartej pozycji. W ciągu blisko 30 lat zredukowaliśmy emisję GHG o 9,5 mln ton, ale stopień redukcji (44,2%) odbiega znacząco od najlepszych wyników.
Ponad 50% redukcję emisji w sektorze gospodarki odpadami, oprócz wyżej wymienionych krajów wykazały również: Szwecja – 70,8%, Belgia – 69,4%, Austria – 67,9%, Finlandia – 61,7%, Norwegia – 52,3% i Bułgaria – 50,5%.
Na drugim biegunie są kraje, w których nie tylko emisja utrzymuje się na poziomie roku odniesienia, ale nawet jeszcze się zwiększyła. Należą do nich kraje ze stosunkowo niską emisją jak: Islandia, gdzie wzrost emisji gazów cieplarnianych z odpadów wzrósł o 2,2%, Cypr ze wzrostem 45,9% i Malta, gdzie emisja zwiększyła się ponad dwukrotnie. W gronie tym są również kraje z wysoką emisją, której nie tylko nie udało się zredukować, ale jeszcze wzrosła: we Francji o 3,8%, we Włoszech o 5,1%, Hiszpanii o 12,3%, w Rumunii o 17,0%, na Słowacji o 16,9% i w Czechach aż o 81,1%.
Redukcja emisji gazów cieplarnianych z gospodarki odpadami w UE w latach 1990-2019 [tys. ton GHG]
Emisja gazów cieplarnianych z odpadów w Europie
Pomimo ponad 70% redukcji emisji na przestrzeni ostatnich 30 lat Wielka Brytania była w roku 2019 największym emitentem gazów cieplarnianych wytwarzanych w sektorze gospodarki odpadami, a jej roczna emisja wynosiła ponad 19 mln ton GHG. W dalszej kolejności, z niemal identycznym wynikiem na poziomie 18,1 mln ton, były Włochy i Francja, a następnie Hiszpania – 13,9 mln ton emisji ekwiwalentu CO2 i na piątej pozycji Polska z emisją prawie 12 mln ton.
Mniejszą emisję od nas wykazały Niemcy – 9,2 mln ton, to dwukrotnie mniej niż w takich krajach jak Francja, Włochy czy Wielka Brytania.
Emisje gazów cieplarnianych z gospodarki odpadami w Europie w 2019 [mln ton ekw. CO2]
Składowiska odpadów stałych źródłem największej emisji z odpadów
Bardziej szczegółowe statystyki dotyczące sposobu przetwarzania odpadów dają więcej informacji na temat gospodarowania odpadami.
Gaz cieplarniany emitowany w wyniku gospodarowania odpadami to głównie metan, którego udział w całkowitej emisji z odpadów według ekwiwalentu CO2 wynosił w 2019r. 90%, w następnej kolejności podtlenek azotu – 7,8% i dwutlenek węgla 2,2%.
Emisje gazów cieplarnianych z odpadów spadły głównie ze względu na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych z unieszkodliwiania odpadów stałych w wyniku zmniejszenia ilości składowisk.
W wartościach bezwzględnych to tu osiągnięto największą redukcję, 3/4 całkowitej redukcji w sektorze. W 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej w przypadku usuwania odpadów stałych na składowiskach emisja zmniejszyła się o 44,5 mln ton, co daje spadek o 35%. Składowiska ciągle emitują ponad 70% całkowitej emisji GHG z odpadów.
Oczyszczalnie ścieków zmniejszyło emisje gazów cieplarnianych o 19,3 mln ton, w tym redukcja w przypadku ścieków domowych wyniosła 15,9 mln ton, a ścieków przemysłowych 3,4 mln ton, procentowy spadek wynosił odpowiednio 47,8% i 38,3%.
Wzrosła natomiast emisja GHG i to prawie siedmiokrotnie, w przypadku biologicznego przetwarzania odpadów stałych takich jak kompostowanie i fermentacja beztlenowa.
Istnieją dwa główne powody redukcji emisji. Po pierwsze, recykling i kompostowanie odpadów stałych. Po drugie, wzrosło całkowite spalanie z odzyskiem energii.
Na ogólny obraz sektora odpadów mają wpływ przyjęte reguły inwentaryzacji emisji GHG, według których emisje ze spalania odpadów z odzyskiem energii nie są rejestrowane w sektorze źródeł odpadów a w sektorze źródeł energii.
W Polsce, tak jak i w innych krajach UE, najwięcej gazów cieplarnianych emitowane jest na składowiskach odpadów (65,9%). Na drugim miejscu, z przewagą prawie 10 pp. nad średnią unijną, są oczyszczalnie ścieków domowych (25,7%).
Łączna redukcja jaką uzyskano w Polsce w sektorze gospodarowania odpadami, w 65% pochodziła z składowisk odpadów, w 35% z ścieków domowych.
Również i w Polsce wzrosła emisja w wyniku biologicznego przetwarzania odpadów i to w stopniu jeszcze wyższym niż w UE – blisko dziesięciokrotnie.
Struktura emisji gazów cieplarnianych z gospodarki odpadami w UE i w Polsce w 2019 [%]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i EEA
