Emisja gazów cieplarnianych w rolnictwie
Rolnictwo jest znaczącym źródłem emisji gazów cieplarnianych, przyczynia się do niej hodowla zwierząt i uprawa roli. Rolnictwo też, a zwłaszcza gospodarka leśna, może być źródłem emisji netto, czyli pochłaniać szkodliwą emisję. Jak radzi sobie Polska na tle innych krajów europejskich w tym obszarze?
Unia Europejska postawiła sobie ambitny cel, osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050r. Kluczem do osiągnięcia tego celu jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (GHG), w tym tych pochodzących z rolnictwa. W ocenie Komisji Europejskiej dotychczasowe działania na rzecz ograniczenia emisji w rolnictwie nie były zbyt skuteczne.
Zmniejszenie produkcji rolnej w Unii, zwłaszcza hodowlanej, bezpośrednio zmniejszyłoby emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie. Mogłoby to jednak wiązać się z przeniesieniem emisji poza UE, chyba że ograniczeniu produkcji rolnej towarzyszyć będzie zmniejszenie popytu w UE poprzez zdecydowane ograniczenie ilości marnowanej żywności i zmianie diety z mięsa i nabiału na źródła białka pochodzenia roślinnego.
Kolejny z cyklu artykuł na temat źródeł emisji gazów cieplarnianych. Analizujemy wielkość emisji generowanych w rolnictwie oraz zmiany wielkości emisji w ostatnich trzech dekadach na poziomie Unii Europejskiej i poszczególnych krajów. Sprawdzamy wielkość emisji GHG generowanej przy produkcji rolnej w Polsce.
Analizę danych ograniczono do informacji z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych (GHG) nadzorowanej przez Europejską Agencje Środowiska (EEA), sporządzaną zgodnie z zasadami sprawozdawczości na potrzeby porozumienia klimatycznego (raportowanie UNFCCC) publikowanych przez Eurostat.
Każdy gaz cieplarniany (GHG z ang. greenhouse gas) wyrażony jest w ekwiwalencie CO2 na podstawie jego współczynnika ocieplenia globalnego (GWP) w stosunku do dwutlenku węgla. Wielkość emisji podawana jest w jednostkach przeliczeniowych wg ekwiwalentu CO2.
Rolnictwo odpowiada za 10% emisji gazów cieplarnianych w UE
W 2019r. w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej rolnictwo było źródłem 385,8 mln ton gazów cieplarnianych, to 10,3% całkowitej emisji GHG w Unii.
Największym emitentem w tej kategorii była Francja, gdzie sektor rolny wygenerował 73,2 mln ton GHG, w następnej kolejności Niemcy – 61,8 mln ton, Wielka Brytania – 41,7 mln ton, Hiszpania – 37,8 mln ton i na piątej pozycji Polska z emisją 32,7 mln ton.
Emisje gazów cieplarnianych z rolnictwa w Europie w 2019 [mln ton ekw. CO2]
Najszybciej emisja gazów cieplarnianych spadała w Unii na początku lat dziewięćdziesiątych, w ciągu trzech lat od 1990 do 1993 emisja spadła o 12,7%, w następnych latach dynamika spadku osłabła, ale systematycznie postępowała do roku 2006, w którym emisje były o 20,2% niższe niż w roku 1990 (referencyjnym). Kolejne lata przyniosły stagnację - emisje utrzymywały się na zbliżonym poziomie z niewielkimi wahaniami.
W 2019r. emisja gazów cieplarnianych z rolnictwa w UE była o 20,9% niższa niż w roku referencyjnym. W ciągu blisko 30 lat udało się ograniczyć emisję w rolnictwie o 102,2 mln ton ekwiwalentnego CO2.
W Polsce w tym samym czasie redukcja emisji GHG w rolnictwie wyniosła 16,7 mln ton, co oznacza 33,8% spadek w stosunku do roku 1990. Uzyskany wyższy procentowy spadek emisji w Polsce w stosunku do średniej unijnej wynika z większych redukcji na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. oraz w latach 2000-2003. Od 2006 roku podobnie jak w całej wspólnocie, również w Polsce nie widać postępów w ograniczaniu emisji GHG w rolnictwie.
Emisje gazów cieplarnianych z rolnictwa w Polsce i UE-27 w latach 1990-2019 [1990=100%]
Polska osiągnęła największą redukcję emisji GHG w rolnictwie
Emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie oraz poziom redukcji w latach 1990-2019 na poziomie poszczególnych krajów jest bardzo zróżnicowany.
W czterech krajach zanotowano wzrost emisji, największy w Hiszpanii 2,8 mln ton GHG (+8,0%), w Irlandii blisko 2 mln ton (+10,6%), na Cyprze 41 tys. ton (+8,7%) i w Luksemburgu 1 tys. ton (+0,1%).
W analizowanym okresie największą redukcję emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie wykazała Polska, o 16,7 mln ton ekwiwalentu CO2. Wysoką redukcję wykazała także Rumunia o 15 mln ton i Niemcy o 14,7 mln ton.
W najwyższym stopniu w odniesieniu do roku referencyjnego emisja spadła na Łotwie – 55,8%, na Słowacji – 53,7%, na Litwie – 51,1%, w Bułgarii – 49,2%, Czechach – 47,8%, Estonii i Rumunii – 44,5%, Chorwacji – 38,0% i w Polsce – 33,8%.
Redukcja emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa w Europie 2019-1990 [mln ton ekw. CO2]
Inwentarz żywy źródłem największych emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie
Źródłem emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie jest inwentarz żywy, który odpowiadał w 2019r. w Unii Europejskiej za 57% emisji z tego sektora.
Emisje te pochodzą z fermentacji jelitowej (fermentacji paszy podczas procesów trawiennych zwierząt), która jest źródłem emisji metanu. W roku 2019 emisja z tego źródła w jednostkach przeliczeniowych wyniosła 164,1 mln ton ekwiwalentu CO2. W odniesieniu do roku 1990 emisja ta zmniejszyła się o 46,9 mln ton, co oznacza spadek o 22,2%.
Drugim źródłem emisji generowanej przez inwentarz żywy w rolnictwie jest gospodarowanie obornikiem. Obejmują one emisje metanu (ok. 2/3) i podtlenku azotu (ok. 1/3). Emisja z tego źródła w roku 2019 wyniosła 55,7 mln ton ekw. CO2. Ilość tę udało się zredukować o 16,7 mln ton od 1990r. (spadek o 23%).
Hodowla bydła była odpowiedzialna za 3/4 łącznej emisji, której źródłem był inwentarz żywy ogółem w UE-27, tylko 6,6% emisji pochodziło z hodowli owiec, 10,4% z hodowli trzody chlewnej, a pozostałe zwierzęta były źródłem 7,4% emisji.
Źródłem emisji gazów cieplarnianych jest również gleba, w 2019r. odpowiadała za 39,4% emisji z rolnictwa UE.
Łącznie emisje metanu (CH4) z fermentacji jelitowej i emisje podtlenku azotu (N2O) z gleby odpowiadają za ponad 80% całkowitych emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie.
W Polsce struktura emisji w rolnictwie wygląda podobnie. Inwentarz żywy odpowiadał w roku 2019 za 51% emisji GHG, uprawa ziemi za 45,5%, a nawożenie za 3,4%.
Emisja generowana przez zwierzęta na przestrzeni ostatnich blisko 30 lat zmniejszyła się o 9,1 mln ton ekw. CO2, co oznacza spadek o 35,4%, emisje z ziemi uprawnej w tym czasie również się zmniejszyły o 5,8 mln ton (spadek o 28%), a nawożenie przyczyniło się do redukcji 1,8 mln ton, o 61,4% mniej niż w roku 1990.
Na spadek emisji przy hodowli zwierząt największy wpływ miała hodowla bydła – tu emisja spadła o 6,2 mln ton GHG. Mimo że procentowy spadek (-31,1%) był niższy niż w przypadku średniej dla hodowli zwierząt ogółem, to osiągnięta redukcja stanowi ponad 68% łącznej redukcji z tego podsektora.
Największa redukcja w poszczególnych grupach zwierząt dotyczyła owiec o 93,4%, w następnej kolejności trzody chlewnej o 47,4%, pozostałych zwierząt o 38,1% i najmniej bydła o 31,1%.
Struktura emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa w Polsce i UE w 2019r. [%]
Lasy pomagają redukować emisję dwutlenku węgla
Oprócz źródeł emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa omówionych powyżej, inwentaryzacje emisji GHG obejmują również sektor LULUCF, który jest pochłaniaczem emisji gazów cieplarnianych.
Sektor gospodarki nazywany w skrócie LULUCF (z ang. Land use, land use change and forestry), czyli użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo.
Obejmuje gospodarowanie glebą, drzewami, roślinami, biomasą i drewnem. Cechą sektora LULUCF jest to, że nie tylko generuje emisje gazów cieplarnianych, lecz także może pochłaniać CO₂ z atmosfery. Każde państwo członkowskie, aby wspierać działania na rzecz klimatu, powinno utrzymywać równowagę bilansową emisji, służą temu np. nowe nasadzenia lub lepszy nadzór nad lasami, gruntami uprawnymi i użytkami zielonymi. Państwa członkowskie zobowiązane są do prowadzenia rachunków rozliczeniowych odzwierciedlających emisję i pochłanianie w odniesieniu do zarządzanych gruntów uprawnych, trawiastych i terenów podmokłych w okresach od 2021 do 2025 oraz 2026 do 2030 w odniesieniu do okresu bazowego 2005-2009.
Do niedawna LULUCF był wyłączony z unijnego celu klimatycznego (redukcja o 20% do 2020r.). Cele klimatyczne w zakresie redukcji emisji do 2030r. w pełni integrują emisje i pochłanianie sektora LULUCF z proponowaną redukcją na poziomie 55%.
Sektor ten będzie odgrywał kluczową rolę w osiągnięciu neutralności klimatycznej UE do 2050r.
Według ekspertów spośród różnych rodzajów użytkowania gruntów jedynym rzeczywistym pochłaniaczem emisji gazów cieplarnianych w są grunty leśne. Lasy odgrywają ważną rolę w redukcji emisji gazów cieplarnianych. W przypadku wszystkich innych rodzajów użytkowania gruntów, takich jak grunty uprawne, użytki zielone, łąki, tereny podmokłe, większość krajów UE odnotowuje dodatnie emisje gazów cieplarnianych.
Dzięki działalności związanej z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem (LULUCF) Unia Europejska w roku 2019 ograniczyła emisję do atmosfery o 249,1 mln ton CO2, co odpowiada 6,7% całkowitej emisji gazów cieplarnianych UE.
W 2019 r. sektor LULUCF wyeliminował w Polsce łącznie 15 mln ton CO2 netto, co odpowiada 3,8% całkowitych emisji gazów cieplarnianych w naszym kraju.
Usuwanie jest spowodowane pochłanianiem węgla przez lasy, a także magazynowaniem węgla w produktach z pozyskanego drewna.
Naturalne zakłócenia (wichury, pożary lasów, susze i gradacje szkodników) powodowały większość międzyrocznych zmienności szeregów czasowych. Zmniejszony wskaźnik przyrostu powierzchni lasów netto również przyczynił się do zmniejszenia usuwania emisji w ciągu ostatniej dekady, jednak na niższym poziomie niż inne czynniki.
Statystyki dotyczące leśnictwa pokazują, że od 1990r. do 2019r w UE wzrosła całkowita powierzchnia lasów.
Sektor LULUCF łącznie w 27 państwach członkowskich UE w porównaniu z Polską wykazuje niewielkie wahania w odniesieniu do poziomu z roku 1990, co pokazuje wykres poniżej. Zarówno w Unii jak i w Polsce sektor w ciągu ostatnich trzech dekad był zawsze źródłem ujemnych emisji (emisji netto).
Uwagę zwraca gwałtowny spadek emisji netto w roku 2019 w Polsce, które jeszcze rok wcześniej wykazywały ujemną emisję w wysokości 36,1 mln ton i spadły do 15 mln ton. To najniższy poziom, dawno nie notowany. Niższe wartości emisji netto w Polsce notowane były na początku lat 90. XX w. w latach 1992-1994.
Emisje gazów cieplarnianych z LULUCF w Polsce i UE w latach 1990-2019 [1990=100%]
Który kraj w Europie pochłaniania najwięcej emisji CO2
Zróżnicowanie w Europie pod względem wyników sektora LULUCF jest bardzo duże. Nie wszystkie kraje mogą pochwalić się wysokim wskaźnikiem pochłaniania emisji, a nawet są takie, gdzie sektor ten jest źródłem dodatkowych emisji zamiast je redukować.
Do takich krajów należą: Czechy, gdzie w 2019r. sektor LULUCF był źródłem dodatkowej emisji 13,6 mln ton ekw. CO2, Islandia z dodatkową emisją 9,1 mln ton, Wielka Brytania – 5,9 mln ton, Holandia – 4,5 mln ton, Irlandia – 4,4 mln ton i Dania – 2,4 mln ton.
Na przeciwnym biegunie znalazły się Włochy, gdzie sektor LULUCF przyczynił się do ujemnej emisji 41,6 mln ton, to najlepszy wynik w Europie. Emisje netto stanowiły 9,6% całkowitej emisji w tym kraju.
Na drugim miejscu znalazła się Hiszpania z pochłanianiem netto 37,6 mln ton, co stanowi 11,3% emisji krajowej. Trzecia w tym zestawieniu w 2019r. była Szwecja 35,5 mln ton, z najwyższym stopniem pochłaniania emisji krajowej na poziomie 66,2%.
Wysoki wskaźnik emisji netto zanotowała Francja – 30,7 mln ton (udział w emisji krajowej 6,8%), Rumunia – 30,2 mln ton (26,4%), Norwegia – 18,6 mln ton (35,8%), Niemcy – 16,5 mln ton (2,0%). Polska znalazła się na ósmym miejscu z wynikiem 15 mln ton emisji netto, co odpowiadało 3,8% emisji krajowej
Pierwsze pięć państw (Włochy, Hiszpania, Szwecja, Francja i Rumunia) były odpowiedzialne za 70,5% emisji netto UE.
Emisje gazów cieplarnianych z sektora LULUCF w Europie w roku 2019 [mln ton ekw. CO2]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu oraz EEA
