Emisja gazów cieplarnianych przez gospodarstwa domowe
W procesie wytwarzania energii do oświetlenia i ogrzania budynków, w tym naszych domów i mieszkań, spalane są paliwa, a w efekcie generowane są również gazy cieplarniane. Ich ilość zależna jest od rodzaju wykorzystywanych paliw i ich oddziaływania na środowisko.
Zmiana klimatu jest jednym z największych zagrożeń środowiskowych, społecznych i ekonomicznych. Aby zapobiec najpoważniejszym jej skutkom, kraje, które przystąpiły do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), zgodziły się na współpracę w celu ograniczenia wzrostu średniej temperatury na świecie i wynikających z niej zmian klimatu. Unia Europejska jest również sygnatariuszem tego porozumienia jak też wszystkie kraje członkowskie.
Działania unijne skoncentrowane wokół ograniczania zużycia energii oraz emisji gazów cieplarnianych przez gospodarstwa domowe polegają m.in. na wdrażaniu wyższych standardów energetycznych dla nowo powstających budynków, działań na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej w budynkach istniejących (np. poprzez termomodernizację, wymianę systemów grzewczych, zastosowania odnawialnych źródeł energii itd.), działaniach na rzecz dekarbonizacji sektora energetycznego, oraz takich działań jak ekoprojektowanie produktów czy system etykiet energetycznych dla urządzeń domowych.
W niniejszym artykule skupimy się na emisji gazów cieplarnianych. Analizę danych ograniczono do informacji z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych (GHG) nadzorowaną przez Europejską Agencje Środowiska (EEA), sporządzaną zgodnie z zasadami sprawozdawczości na potrzeby porozumienia klimatycznego (raportowanie UNFCCC), publikowanych przez Eurostat.
Każdy gaz cieplarniany (GHG z ang. greenhouse gas) wyrażony jest w ekwiwalencie CO2 na podstawie jego współczynnika ocieplenia globalnego (GWP) w stosunku do dwutlenku węgla. Wielkość emisji podawana jest w tym artykule w jednostkach przeliczeniowych wg ekwiwalentu CO2.
Emisje GHG z gospodarstw domowych pochodzą częściowo z bezpośredniego wykorzystania energii z paliw kopalnych w budynkach, a częściowo z produkcji energii elektrycznej i ciepła wykorzystywanego w budynkach również przez użytkowane urządzenia domowe.
Dostępne dane z inwentaryzacji odnośnie gospodarstw domowych pokazują jedynie cześć emisji – pochodząca ze spalania paliw w celu ogrzania lub klimatyzacji przez gospodarstwa domowe.
Zbiorczy sektor, wyodrębniony w inwentaryzacji emisji, obejmuje emisje ze spalania paliw przez gospodarstwa domowe, handel, usługi oraz inne instytucje użytku publicznego. Jego udział w strukturze emisji wynosił w 2019 roku 14,2% i zmniejszył się w stosunku do roku 1990 o 0,7 pp., kiedy był na poziomie 14,9%.
Łączna emisje gazów cieplarnianych (GHG) ze spalania paliw przez gospodarstwa domowe, usługi, handel i inne instytucje w roku 2019 w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej wynosiła 530,1 mln ton ekwiwalentu CO2, była niższa od ilości wyemitowanych GHG w 1990r. o 203,3 mln ton, co oznacza spadek o 27,7% w stosunku do roku odniesienia.
Gospodarstwa domowe źródłem 8,5% emisji gazów cieplarnianych w Europie
Spalanie paliw w samych gospodarstwach domowych UE-27 spowodowało około 60% emisji GHG z tego sektora źródłowego w 2019r.
Gazy cieplarniane wyemitowane do atmosfery w procesie spalania przez gospodarstwa domowe w UE-27 w roku 2019 wynosiły 317,2 mln ton, o 130,5 mln ton mniej niż w roku 1990. Zanotowany spadek 29,2% był wyższy od wyniku całego sektora o 1,5 punktu procentowego, co oznacza że gospodarstwa domowe redukowały emisję GHG ze spalania paliw szybciej niż handel, usługi czy inne instytucje.
W tym samym czasie zużycie energii w gospodarstwach domowych wzrosło o 4%. Do redukcji emisji gazów cieplarnianych przyczyniła się głównie zmiana stosowanego miksu paliwowego. Gospodarstwa domowe w Unii Europejskiej zużywają obecnie znacznie więcej energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych oraz więcej gazu ziemnego.
Dodatkowymi czynnikami wpływającymi na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych w gospodarstwach domowych była poprawa efektywności energetycznej samych budynków mieszkalnych oraz systemów ogrzewania.
Gospodarstwa domowe, w procesie spalania paliw w celu ogrzania lub klimatyzacji, wyemitowały w 2019r. do atmosfery gazy cieplarniane, które stanowiły 8,5% całkowitej emisji UE-27. Na przestrzeni trzech dekad sytuacja się poprawiła, gospodarstwa zredukowały emisję na tyle, że ich udział w całkowitej emisji też się zmniejszył o 0,6 pp.
Udział polskich gospodarstw w całkowitej emisji kraju w roku 2019 był identyczny jak w całej Unii i wynosił 8,5%. Niestety zmian jaka się dokonała od 1990 nie była tak pozytywna. Co prawda emisja z gospodarstw domowych zmniejszyła się, ale nie na tyle żeby udział w całkowitej emisji gospodarstw domowych spadł. W roku 1990 udział wynosił 7,9% czyli wzrósł o 0,6 pp.
W Unii Europejskiej prawie 1/4 emisji z sektora źródłowego pochodziła ze spalania paliw w podsektorze komercyjnym i instytucjonalnym (usługi, handel, budynki użyteczności publicznej…), a 14,5% ze spalania paliw w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (patrz wykres poniżej).
W Polsce struktura emisji z analizowanego źródła jest nieco inna, przewagę stanowi, tak jak w UE-27, emisja ze spalania paliw przez gospodarstwa domowe (64,4%), w następnej kolejności emisje generowane w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (23,1%), a pozostałe 12,5% stanowiły emisje generowane przez handel, usługi i inne instytucje.
Struktura emisji GHG ze spalania paliw w sektorze gospodarstw domowych i usług w 2019r. [%]
Polskie gospodarstwa domowe redukują emisje gazów cieplarnianych wolniej niż gospodarstwa europejskie
Na poziomie Unii widoczny jest trend spadkowy emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw w gospodarstwach domowych. Na przestrzeni ostatnich 30 lat emisje GHG w latach 90. XX w. przekroczyły poziom roku referencyjnego, ale w latach następnych, przy małych wahaniach, poziom emisji systematycznie spadał.
Polska na tym tle wypada gorzej. Emisja gazów cieplarnianych ze spalania paliw w gospodarstwach domowych w 2019r. była niższa niż w roku referencyjnym 1990 o 11,8%, przy całkowitej emisji na poziomie 33,4 mln ton. Historycznie, generowane w tym podsektorze emisje na początku lat 90. XX w. wzrosły o ponad 36% w 1993r. ponad poziom roku odniesienia, w następnych latach spadały do roku 2000, kiedy udało się osiągnąć redukcję emisji na poziomie ponad 23% co było wynikiem znacząco lepszym niż średnia unijna (-9,4%). Niestety w następnych latach emisja ponownie zwiększała się z roku na rok, aż do roku 2010 przekraczając poziom roku referencyjnego o 18,5%. Po roku 2010 tylko w czterech latach zanotowana emisja była niższa niż w roku 1990. Dopiero następne lata pokażą czy spadki emisji w ostatnich dwóch latach uda się utrzymać.
Emisja gazów cieplarnianych przez gospodarstwa domowe w latach 1990-2019 w UE i w Polsce [1990=100%]
W Europie, w trzech krajach, emisja gazów cieplarnianych ze spalania paliw w gospodarstwach domowych była wyższa w roku 2019 niż w 1990. W Hiszpani o 1,4 mln ton (wzrost o 10,5%), w Luksemburgu o 269 tys. ton (wzrost o 39,5%) i na Cyprze o 35 tys. ton (wzrost o 11,7%). W pozostałych krajach udało się osiągnąć redukcję, ale jej poziom jest mocno zróżnicowany.
Ponad 90% spadła emisja w Szwecji z 6,5 mln ton w 1990r. do 582 tys. ton w 2019r. Wysoką redukcję wykazała Islandia o 74,8%, Estonia o 73%, Bułgaria o 71,3%, Norwegia o 66,4%, Litwa o 64,9%, Dania o 63,4%, Finlandia o 62,5%, Łotwa o 58,5%, Czechy o 57,5%, Słowacja o 57,1%, Malta o 55,6% i Węgry o 53,9%. To wszystkie kraje z redukcją powyżej 50%.
Polska z redukcją na poziomie 11,8% nie wypada najlepiej, gorszy wynik od nas, oprócz krajów w których emisja wzrosła, wykazały: Portugalia gdzie emisja w 2019r. była niższa niż w roku 1990 o 5,2% i Hiszpania ze spadkiem o 4,5%.
Ilościowo największą redukcję wykazały Niemcy, gdzie emisja GHG zmniejszyła się o ponad 42 mln ton (spadek 31,9%), w następnej kolejności Francja o prawie 17 mln ton (-29,2%), Wielka Brytania o 12,3 mln ton (-15,5%) i Czechy o 11,5 mln ton (-57,5%).
Redukcja w całym sektorze zdefiniowanym jako gospodarstwa domowe, handel i usługi i inne w roku 2019 wynosiła 203,3 mln ton. Redukcja odnotowana przez gospodarstwa domowe stanowiła 64,2% całkowitej redukcji w sektorze. W budynkach komercyjnych i użyteczności publicznej uzyskano zmniejszenie emisji o prawie 42 mln ton (spadek o 24,5%), a w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie o 14,5 mln ton (spadek o 15,9%).
W Polsce uzyskana redukcja emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw w gospodarstwach domowych wyniosła 4,5 mln ton, co stanowił 89% redukcji całego sektora źródłowego. Emisja w handlu, usługach i innych instytucjach spadła o 3,3 mln ton (-33,6%), a w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie emisja GHG ze spalania paliw w 2019r. była wyższa niż w roku referencyjnym o 2,7 mln ton (+29,5%).
Redukcja emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw w gospodarstwach domowych w Europie [tys. ton ekw. CO2]
Emisja gazów cieplarnianych ze spalania paliw w celu ogrzania lub klimatyzacji budynków w Europie
W roku 2019 w Europie najwyższą emisję GHG ze spalania paliw w sektorze obejmującym gospodarstwa domowe, handel, usługi, rolnictwo i inne wykazały Niemcy, które wyemitowały do atmosfery 128,6 mln ton ekwiwalentu CO2. Należy zaznaczyć, że Niemcy osiągnęły największą ilościową redukcję emisji. Drugim emitentem była ielka Brytania z wynikiem 92,4 mln ton, w następnej kolejności Włochy – 81,5 mln ton i Francja – 73,5 mln ton. Polska znalazła się na piątym miejscu z emisją prawie 52 mln ton.
Europa nadal emituje znaczące ilości gazów cieplarnianych w procesie ogrzewania i klimatyzacji budynków, pomimo dokonanych już redukcji. Prognozy Europejskiej Agencji Środowiska wskazują, że tendencja ograniczania emisji GHG powinna się utrzymać. Należy jednak podkreślić, że do osiągnięcia zakładanej neutralności klimatycznej potrzebne są dalsze działania, zwłaszcza w obszarze renowacji starych budynków.
Emisje gazów cieplarnianych ze spalania paliw przy ogrzaniu lub klimatyzacji budynków w Europie w 2019r. [mln ton ekw. CO2]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, Europejskiej Agencji Środowiska (EEA)
