Emisja gazów cieplarnianych a cele klimatyczne
Łagodzenie zmian klimatu jest możliwe przez zmniejszenie emisji szkodliwych dla klimatu gazów cieplarnianych, przez takie środki, jak promowanie technologii niskoemisyjnych lub zachęcanie do zrównoważonej gospodarki leśnej i użytkowania gruntów, które zwiększają pochłanianie gazów cieplarnianych.
Na poziomie globalnym, walka ze zmianami klimatycznymi jest regulowana przez Ramową Konwencję ONZ w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC). Konwencja jest międzynarodowym traktatem, który wszedł w życie w 1994r. Ratyfikowało go 197 krajów, w tym wszystkie państwa członkowskie UE, a także sama Unia Europejska. Celem UNFCCC jest stabilizacja stężeń gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby groźnej antropogenicznej (wynikającej działalności gospodarczej człowieka) ingerencji w system klimatyczny.
W 2016r. weszło w życie porozumienie paryskie, którego sygnatariusze zobowiązali się do utrzymania globalnego wzrostu temperatury poniżej 2 stopni Celsjusza ponad poziom sprzed epoki przemysłowej oraz dążenia do ograniczenia wzrostu maksymalnie do 1,5 stopnia Celsjusza. Porozumienie zakłada również działania na rzecz zwiększania zdolności adaptacyjnych oraz wzmacniania odporności na zagrożenia wynikające z klęsk żywiołowych.
W roku 2021 UE przyjęła pierwsze europejskie prawodawstwo o klimacie, zobowiązując się do osiągniecia neutralności klimatycznej do 2050r. Wyznaczono też nowy pośredni cel - redukcji emisji netto gazów cieplarnianych (GHG z ang. greenhouse gas), o co najmniej 55% do 2030r. w porównaniu z poziomami z 1990r.
Środkami do realizacji zobowiązania UE do neutralności klimatycznej są ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz ograniczenie zużycia energii, zwiększenie udziału energii odnawialnej, a także jednoczesne zwiększenie pochłaniaczy dwutlenku węgla w UE. Aby osiągnąć długoterminowy cel neutralności klimatycznej, Unia powinna przejść na niskoemisyjne technologie wytwarzania energii, a wszystkie sektory gospodarki powinny zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych niemal do zera.
Monitorowanie emisji gazów cieplarnianych (GHG) jest głównym elementem działań na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu.
Informacje na temat emisji gazów cieplarnianych są wykorzystywane również do monitorowania postępów w realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju UE, w zakresie celu 7, który wzywa do zapewnienia powszechnego dostępu do nowoczesnych usług energetycznych, poprawy efektywności energetycznej i zwiększenia udziału energii odnawialnej oraz celu 13, który ma na celu realizację zobowiązania wynikającego z ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.
Wszystkie państwa członkowskie jako strony Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) przygotowują co roku krajowe wykazy gazów cieplarnianych zgodnie z wytycznymi dotyczącymi raportowania UNFCCC.
W UE inwentaryzacje emisji gazów cieplarnianych państw członkowskich są gromadzone w imieniu Komisji Europejskiej przez Dyrekcję Generalną ds. Działań na rzecz Klimatu przy Europejskiej Agencji Środowiska (EEA). Dokładność danych zapewniają coroczne inwentaryzacje gazów cieplarnianych oraz regularne procedury przeglądowe przeprowadzane przez niezależnych ekspertów.
Eurostat przyczynia się do walidacji wykazów emisji gazów cieplarnianych, dostarczając EEA statystyki dotyczące energii.
Istotna rolę w realizacji celów klimatycznych odgrywał będzie sektor gospodarki nazywany w skrócie LULUCF (z ang. Land use, land use change and forestry), czyli użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo.
Należy zauważyć, że LULUCF nie był częścią ram polityki klimatycznej UE przed 2021 r.
Cel redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE do roku 2020 na poziomie 20% został ustalony z wyłączeniem sektora LULUCF. Następny plan do roku 2030, stawiający sobie za cel redukcję GHG na poziomie 55%, uwzględnia emisje i pochłanianie sektora LULUCF.
Sektor LULUCF jest związany z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem.
Obejmuje gospodarowanie glebą, drzewami, roślinami, biomasą i drewnem. Cechą sektora LULUCF jest to, że nie tylko generuje emisje gazów cieplarnianych, lecz także może pochłaniać CO₂ z atmosfery. Każde państwo członkowskie, aby wspierać działania na rzecz klimatu, powinno utrzymywać równowagę bilansową emisji. Służą temu np. nowe nasadzenia lub lepszy nadzór nad lasami, gruntami uprawnymi i użytkami zielonymi. Państwa członkowskie zobowiązane są do prowadzenia rachunków rozliczeniowych odzwierciedlających emisję i pochłanianie w odniesieniu do zarządzanych gruntów uprawnych, trawiastych i terenów podmokłych w okresach od 2021 do 2025 oraz 2026 do 2030 w odniesieniu do okresu bazowego 2005-2009.
Emisja gazów cieplarnianych w Europie spadła o 1/4
Dostępne dane o emisji gazów cieplarniany w Europie od roku 1990, który jest rokiem referencyjnym, wskazują wyraźna tendencję spadkową w ciągu ostatnich trzech dekad.
W roku 2019r. – ostatnim roku, za który dostępne są dane – całkowite emisje gazów cieplarnianych UE-27 (z wyłączeniem LULUCF oraz innych korekt) wyniosła równowartość 3,7 miliarda ton CO2 w porównaniu z 4,9 miliarda ton w 1990r., czyli zmniejszyła się o 1,2 miliarda ton, co oznacza spadek o 24%, tym samym osiągnięty spadek przekroczył 20% cel redukcji emisji do 2020r.
Emisje netto, z uwzględnieniem sektora LULUCF, spadła w tym samym okresie o 25,9%.
Do spadku całkowitej emisji gazów cieplarnianych przyczyniła się poprawa efektywności energetycznej oraz poprawa miksu energetycznego. Zużycie energii spada m.in. dzięki innowacjom technologicznym, a zużywana energia w coraz większym stopniu pozyskiwana jest z odnawialnych źródeł energii.
Jak pokazuje poniższy wykres, znacząca redukcja emisji gazów cieplarnianych miała miejsce w ciągu ostatnich 15 lat. W roku 2004 emisja netto dla UE-27 wyniosła 92,1% w stosunku do roku 1990, a w roku 2019 spadła do 74,1%. Największa redukcja miała miejsce w 2009r. o 7,1 punktu procentowego, co można przypisać, przynajmniej częściowo, ogólnym skutkom kryzysu gospodarczego. W analizowanym okresie zdarzały się również wzrosty emisji, ostatnio w latach 2014-2017, kiedy emisja netto z poziomu 75,8% w 2014r. wzrosła o 3,1 pp. do 78,9% w roku 2017.
Emisje gazów cieplarnianych netto w UE w latach 1990-2019 [1990 = 100%]
Na poziomie całej Unii Europejskiej udało się osiągnąć zamierzony cel redukcji emisji gazów cieplarnianych, ale wkład poszczególnych państw w realizacje tego celu jest zróżnicowany. W niektórych państwach emisja GHG zamiast spadać jeszcze wzrosła w stosunku do poziomu z roku 1990. Do tych państw należy Cypr, gdzie emisja w roku 2019 była o 56,2% wyższa. W mniejszym stopniu, ale również wzrosła emisja gazów cieplarnianych w Słowenii o 19,9%, w Austrii o 16,4%, w Hiszpanii o 14,4% i Irlandii o 11,5%.
Najlepsze wyniki pod względem redukcji emisji gazów cieplarnianych osiągnęła Rumunia – spadek o 65,2%, Litwa o 64,2%, Estonia o 62,8%, Szwecja o 49,8%, Słowacja o 47%, Bułgaria o 42,2% i Wielka Brytania o 40,3%.
Emisja gazów cieplarnianych w 2019r. w Polsce była o 15,1% niższa niż w roku referencyjnym 1990. Polska należy do krajów, które co prawda nie zwiększyły emisji, ale też ich wkład w realizację unijnego celu był poniżej średniej unijnej.
Emisje gazów cieplarnianych netto w Europie w 2019r. [1990 = 100%]
Emisja gazów cieplarnianych a wzrost gospodarczy
Emisja gazów cieplarnianych rośnie wraz ze wzrostem zużycia energii, zwłaszcza energii ze źródeł wysokoemisyjnych. Zużycie energii jest pochodną wzrostu gospodarczego. Historycznie emisje gazów cieplarnianych rosły wraz ze wzrostem gospodarczym. Redukcja emisji GHG nie może ograniczać wzrostu gospodarczego. Eurostat monitoruje powiązanie produktu krajowego brutto (PKB) i emisji gazów cieplarnianych.
Wykres poniżej pokazuje wyraźną tendencję wzrostową PKB i mniej wyraźny, ale również wzrostowy trend populacji. Średnia całkowita populacja Unii Europejskiej powoli, ale stale, rosła od 1990r. Spada wskaźnik emisji gazów cieplarnianych na osobę w UE, a jeszcze mocniej spada wskaźnik emisji GHG na jednostkę PKB.
Poniższy wykres pokazuje, że Unii udało się dokonać oddzielenia produktu krajowego brutto (PKB) od emisji gazów cieplarnianych, wzrost gospodarczy nie pociąga za sobą wzrostu emisji GHG.
W latach 2004–2019 produkt krajowy brutto UE wzrósł o 22,2%, emisja gazów cieplarnianych spadła o 19,7%. Potwierdzają to dane cząstkowe, z ostatnich 15 lat, które pokazują że w latach 2003-2007 PKB Unii wzrósł o 11,4 %, podczas gdy emisja gazów cieplarnianych pozostała na tym samym poziomie. W latach 2008 i 2009, na skutek kryzysu gospodarczego obserwowaliśmy jednocześnie spadek PKB jak i emisji gazów cieplarnianych, a następnie wzrostu zarówno PKB, jak i emisji gazów cieplarnianych, głównie ze względu na wzrost emisji z działalności produkcyjnej. Od 2009r. PKB wzrósł o 16,7%, podczas gdy emisje spadły o 10,6%.
Oznacza to, że musiały nastąpić zmiany w sposobie prowadzenia działalności gospodarczej, tak że nawet przy niemal ciągłym wzroście PKB i rosnącej liczbie ludności emisje gazów cieplarnianych ulegają systematycznemu zmniejszeniu.
Emisja gazów cieplarnianych w stosunku do PKB i liczby ludności w UE w latach 1990-2019 [1995 = 100%]
Emisja gazów cieplarnianych per capita w Europie
W całej UE emisje netto gazów cieplarnianych na mieszkańca w 2019r. wahały się od 1,8 tony w Szwecji do 19,7 ton ekwiwalentu CO2 w Luksemburg. Średnia dla 27 państw członkowskich UE wynosiła 7,8 tony per capita. Spośród krajów monitorowanych przez Eurostat, Islandia, która jest poza strukturą UE, wykazała najwyższą w Europie emisję – 40,9 tony na głowę mieszkańca.
W porównaniu z 1990r. emisje netto gazów cieplarnianych na mieszkańca wzrosły w 4 państwach członkowskich; w Słowenii o 1,1 tony per capita do 8,2 w 2019r., na Cyprze i Łotwie o 0,3 tony do 10,8 ton na Cyprze i 5,5 ton na Łotwie oraz w Austrii o 0,1 tony do poziomu 8,8 tony na mieszkańca.
Islandia, która wykazała w 2019r. najwyższy poziom emisji GHG na mieszańca, odnotowała też jeden z najwyższych spadków emisji na przestrzeni blisko 30 lat, o 10,5 tony na osobę. Wyższy spadek emisji wykazały tylko Estonia o 13,6 tony do poziomu 10,7 oraz Luksemburg o 14,9 do 19,7 tony per capita.
Polska ze wskaźnikiem 10 ton na osobę, wykazała spadek emisji o 1,7 tony od roku 1990.
Najniższy wskaźnik emisji na mieszkańca w Europie w 2019r. wykazała Szwecja 1,8 tony, w następnej kolejności Rumunia – 4,3 tony, Chorwacja – 4,6 tony, Malta – 5,3 tony, Łotwa i Litwa – 5,5 tony, Portugalia i Szwajcaria – 5,8 tony, Węgry – 6,1 tony, Słowacja i Norwegia – 6,2 tony, Hiszpania i Francja – 6,3 tony, Włochy – 6,5 tony, Bułgaria – 6,8 tony, Finlandia i Wielka Brytania – 7,4 tony. To wszystkie kraje ze wskaźnikiem emisji gazów cieplarnianych na mieszkańca poniżej średniej unijnej, która wynosiła 7,8 tony.
Emisje gazów cieplarnianych netto na mieszkańca według kraju w 2019r. [tony na mieszkańca]
Redukcja emisji gazów cieplarnianych w Unii wpływa na spadek wskaźnika emisji GHG per capita. Widoczny jest trend spadkowy (patrz wykres poniżej). W Polsce wskaźnik ten niestety wykazuje tendencję odwrotną, zwłaszcza w ostatnich latach. Po spadku na początku lat 90. XX w., w latach 1998-2005 polski wskaźnik kształtował się nawet poniżej poziomu średniej unijnej. W następnych latach, jeżeli nawet nie wzrastał, to różnica do średniej unijnej systematycznie się zwiększała na naszą niekorzyść. W ostatnim 2019 roku na Polaka przypadało 10 ton emisji GHB podczas gdy przeciętna emisja na mieszkańca całej UE wynosiła 7,8 tony.
Emisje gazów cieplarnianych netto na mieszkańca w Polsce i UE w latach 1990-2019r. [ton na mieszkańca]
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
