Efekty kształcenia i posiadane umiejętności Europejczyków

Zwiększenie liczby młodzieży i dorosłych posiadających odpowiednie umiejętności potrzebne do zatrudnienia i godnego życia, obok formalnych kwalifikacji, potwierdzonych uzyskanym dyplomem, są jednym z celów Unii Europejskiej realizującej ogólne cele zrównoważonego rozwoju.

Aby zrealizować ten cel, UE za pośrednictwem Eurostatu, nie tylko monitoruje poziom wykształcenia obywateli Unii, ale również sprawdza umiejętności 15-latków w zakresie czytania, matematyki i nauk ścisłych, umiejętności cyfrowe Europejczyków oraz jaki odsetek osób dorosłych po zakończeniu formalnej edukacji bierze udział w doszkalaniu.

Umiejętności cyfrowe w Polsce i Europie

Cyfryzacja jest powszechna, ma ogromny wpływ na nasze życie, na rynek pracy i rodzaj niezbędnych umiejętności potrzebnych w gospodarce i społeczeństwie.

Umiejętności cyfrowe mają kluczowe znaczenie dla pracy, uczenia się i interakcji społecznych. Stanowią niezbędną umiejętność uczestniczenia w świecie napędzanym technologią.

W ramach Europejskiego filaru praw socjalnych przyjęto Unii Europejskiej jako cel zwiększenia odsetka osób w wieku od 16 do 74 lat, które posiadają co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe, do 80% w roku 2030. Dodatkowo wyznaczono cel, aby do 2030r. udział uczniów ósmych klas (w wieku od 13 do 14 lat) osiągających słabe wyniki w zakresie umiejętności obsługi komputera i informacji spadł poniżej 15%. Ostatnie badanie w tej grupie wiekowej pokazało, że młodzi ludzie nie rozwijają zaawansowanych umiejętności cyfrowych tylko z tytułu dorastania w cyfrowym świecie, a ich umiejętności ocenione zostały poniżej poziomu 2. – czyli słabych osiągnięć w zakresie kompetencji cyfrowych.

Istniejącą lukę w umiejętnościach cyfrowych uwydatniła jeszcze pandemia COVID-19, podczas zdalnej nauki i pracy ujawniły się braki, okazało się, że wiele osób nadal nie ma wymaganego poziomu umiejętności cyfrowych lub pozostaje w tyle pod względem cyfryzacji tak w pracy jak i w szkołach.

Eurostat publikuje od 2015 roku informacje na temat wskaźnika umiejętności cyfrowych.

Wskaźnik umiejętności cyfrowych opiera się na wybranych umiejętnościach związanych z korzystaniem z internetu i z oprogramowania, reprezentowanych przez osoby w wieku 16-74 lat w czterech określonych obszarach: informacja, komunikacja, rozwiązywanie problemów, umiejętności w zakresie oprogramowania do kreowania treści.

Zakłada się, że osoby, które mogą wykonywać określone czynności, posiadają pożądane umiejętności cyfrowe, dlatego wskaźnik można traktować jako przybliżenie kompetencji i umiejętności cyfrowych.

Dla każdego z czterech wymiarów obliczane są dwa poziomy umiejętności - podstawowy i powyżej podstawowego - w zależności od liczby lub złożoności wykonywanych czynności. Na podstawie wskaźników składowych, ogólny wskaźnik umiejętności cyfrowych osób może przyjąć wartość: „brak umiejętności”, „niskie”, „podstawowe” lub „powyżej podstawowych”.

Wskaźnik ten mierzy odsetek osób w wieku od 16 do 74 lat, które posiadają przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe.

Poziomy umiejętności cyfrowych oceniany jest na poziomie podstawowym, jeżeli osoba potrafi wykonać przynajmniej po jednym podstawowym działaniu z listy, ale bez braku umiejętności we wszystkich czterech obszarach prezentowanych poniżej.

Zakres umiejętności cyfrowych

1. Umiejętności informacyjne

Kompetencje cyfrowe w obszarze informacji: identyfikowanie, lokalizowanie, wyszukiwanie, przechowywanie, organizowanie i analizowanie informacji cyfrowych, oceniając ich znaczenie i cel.

Działania służące do określenia umiejętności informacyjnych:

• skopiowanie lub przeniesienie plików lub folderów;
• zapisanie plików w przestrzeni dyskowej w Internecie;
• uzyskanie informacji ze stron internetowych organów/służb publicznych;
• znajdowanie informacji o towarach lub usługach;
• poszukiwanie informacji związanych ze zdrowiem.

2. Umiejętności komunikacyjne

Kompetencje cyfrowe w obszarze komunikacji: komunikacja w środowiskach cyfrowych, udostępnianie zasobów za pomocą narzędzi internetowych, łączenie się z innymi i współpraca za pomocą narzędzi cyfrowych, interakcja i uczestnictwo w społecznościach i sieciach, świadomość międzykulturowa.

Działania służące do określenia umiejętności komunikacyjnych:

• wysyłanie/odbieranie e-maili;
• uczestnictwo w sieciach społecznościowych;
• telefonowanie/rozmowy wideo przez Internet;
• przesyłanie stworzonych przez siebie treści do dowolnej witryny w celu udostępnienia.

3. Umiejętności rozwiązywania problemów

Kompetencje cyfrowe w obszarze rozwiązywania problemów: identyfikacja potrzeb i zasobów cyfrowych, podejmowanie świadomych decyzji dotyczących tego, które z narzędzi cyfrowych są najbardziej odpowiednie zgodnie z celem lub potrzebą, rozwiązywanie problemów koncepcyjnych za pomocą środków cyfrowych, kreatywne wykorzystywanie technologii, rozwiązywanie problemów technicznych.

Działania służące do określenia umiejętności rozwiązywania problemów:

Lista A – Rozwiązywanie problemów

• przesyłanie plików między komputerami lub innymi urządzeniami;
• instalowanie oprogramowania i aplikacji;
• zmiana ustawień dowolnego oprogramowania, w tym systemu operacyjnego lub programów zabezpieczających.

Lista B – Znajomość usług online

• zakupy online (w ciągu ostatnich 12 miesięcy);
• sprzedaż online;
• wykorzystanie zasobów edukacyjnych online;
• bankowość internetowa.

4. Umiejętności w zakresie oprogramowania (do kreowania treści)

Kompetencje cyfrowe w obszarze oprogramowania: tworzenie i edycja nowych treści (od przetwarzania tekstu po obrazy i wideo); integrowanie i ponowne opracowywanie dotychczasowej wiedzy i treści; publikacje medialne i programy; zajmowanie się i stosowanie prawa własności intelektualnej i licencji.

Działania służące do określenia umiejętności w zakresie obsługi oprogramowania (do kreowania treści):

Lista A

• używanie oprogramowania do przetwarzania tekstu;
• używanie oprogramowania - arkuszy kalkulacyjnych;
• używanie oprogramowania do edycji zdjęć, plików wideo lub audio.

Lista B

• utworzenie prezentacji lub dokumentu integrującego tekst, obrazy, tabele lub wykresy;
• wykorzystanie zaawansowanych funkcji arkusza kalkulacyjnego do organizowania i analizowania danych (sortowanie, filtrowanie, używanie formuł, tworzenie wykresów);
• napisanie kodu w języku programowania.

W roku 2021 odsetek osób w wieku od 16 do 74 lat z przynajmniej podstawowymi umiejętnościami cyfrowymi wynosił 54%, to wartość przeciętna dla 27 państw członkowskich UE. W monitorowanym okresie 2015-2021, nie uległ zasadniczej zmianie. W roku 2015 wynosił 54%, w 2017 – 55%, w 2019 – 56%, po czym w 2021 powrócił do poziomu 54% (być może to efekt weryfikacji naszych umiejętności przez COVID-19).

Co oznacza, że osiągniecie założonego celu na poziomie 80% w roku 2030 stanowi duże wyzwanie, ale niektóre państwa już osiągnęły ten poziom a inne są bardzo blisko.

W przeciwieństwie do większości innych wskaźników edukacyjnych prezentowanych przy okazji monitorowania realizacji celu 4. zrównoważonego rozwoju, w zakresie umiejętności cyfrowych mniej kobiet (52%) posiadało przynajmniej podstawowe umiejętności niż mężczyźni (56%).

Szczegółowe dane prezentuje wykres poniżej. Umiejętności cyfrowe na poziomie przynajmniej podstawowym miało 82% Islandczyków - to najlepszy wskaźnik wśród analizowanych krajów dla mężczyzn. Wysoki wskaźnik wykazała: Holandia – 81%, Norwegia – 80%, Szwajcaria – 79% i Finlandia – 78%.

Wśród kobiet najwyższy wskaźnik wykazały Islandia i Finlandia, gdzie 80% kobiet miało przyjemniej podstawowe umiejętności cyfrowe. Nieco mniej, bo 77% kobiet wykazały Holandia, Norwegia i Szwajcaria.

Polska niestety należy do krajów z niskim poziomem umiejętności cyfrowych. Wśród kobiet tylko 41% posiadało umiejętności cyfrowe na poziomie podstawowym lub wyższym, co plasuje nas na trzeciej pozycji od końca. Niższy wskaźnik miała tylko Bułgaria – 31% i Rumunia – 26%.

Nieco więcej, bo 45% mężczyzn, posiada w Polsce umiejętności cyfrowe, co nie zmienia pozycji Polski w ogólnej klasyfikacji. Gorszy wskaźnik umiejętności cyfrowych mężczyzn miały również Bułgaria – 31% i Rumunia – 30%.

Odsetek osób posiadających co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe w roku 2021 [% osób w wieku od 16 do 74 lat]

Umiejętności 15-latków w zakresie czytania, matematyki i nauk ścisłych

Oprócz ogólnego wykształcenia, kluczowym celem wszystkich systemów edukacyjnych jest osiągnięcie pewnego poziomu biegłości w zakresie umiejętności podstawowych. Umiejętności podstawowe, takie jak czytanie prostego tekstu czy wykonywanie prostych obliczeń, dają podstawy do nauki, zdobywania umiejętności specjalistycznych i rozwoju osobistego. Osoby osiągające słabe wyniki w Programie Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA) OECD to uczniowie, którzy nie osiągnęli minimalnego poziomu biegłości niezbędnego do skutecznego uczestnictwa w społeczeństwie. Uczniowie ci będą mieli w przyszłości mniejsze możliwości, zarówno na poziomie osobistym, jak i zawodowym.

W 2018 r. więcej niż co piąty 15-latek wykazywał niewystarczające umiejętności w zakresie każdej z tych podstawowych umiejętności. Wyniki testu w tym roku wykazały, że 22,3% uczniów miało słabe osiągnięcia w naukach ścisłych, 22,5% w czytaniu i 22,9% w matematyce. W porównaniu z 2015 r. wyniki były krokiem wstecz, wskazując, że UE pozostaje w tyle we wszystkich trzech dziedzinach, jeśli chodzi o osiągnięcie celu na poziomie UE na 2030 r., jakim jest zmniejszenie udziału 15-latków o słabych osiągnięciach w zakresie podstawowych umiejętności do mniej niż 15%.

Eurostat publikuje informacje pozwalające monitorować realizację tego celu.

Dane pochodzą z Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA), w ramach którego co trzy lata przeprowadza się badanie, celem którego jest ocena systemów edukacji poszczególnych krajów, poprzez testowanie umiejętności i wiedzy 15-letnich uczniów. Ostatnie dane pochodzą z roku 2018. Nowe dane są rozpowszechniane w ciągu dwóch lat po roku referencyjnym.

Wskaźnik mierzy odsetek 15-letnich uczniów, którzy nie osiągnęli umiejętności na poziomie podstawowym w skali PISA dla trzech podstawowych przedmiotów szkolnych: czytania, matematyki i nauk ścisłych.

Przeciętna wartość wskaźnika dla 27 krajów członkowskich UE wyniosła w 2015r. w zakresie czytania – 22,5%, matematyce – 22,9% oraz naukach ścisłych – 22,3%.

Polska należy do czołówki krajów pod względem umiejętności 15-latków, tylko 14,7% z nich nie osiągnęło umiejętności czytania na poziomie przynajmniej podstawowym, tyle samo miało problemy z matematyką oraz 13,8% nie poradziło sobie na teście z nauk ścisłych.

Lepsze wyniki uzyskali w umiejętności czytania: Finlandia – 13,5%, Irlandia – 11,8% i Estonia – 11,1%. W Umiejętnościach matematycznych: Dania – 14,6% i Estonia – 10,2%, a w naukach ścisłych: Finlandia – 12,9% i Estonia – 12,9%.

To kraje, które osiągnęły założony przez UE cel. Polska uzyskała bardzo dobry wynik, w poprzednich badaniach wyniki były nawet jeszcze lepsze. Należy pamiętać o przeprowadzonej reformie szkolnictwa, której efekty nie zostały jeszcze zweryfikowane testem PISA, a jego wyniki poznamy prawdopodobnie za dwa lata.

Najgorsze wyniki w testach umiejętności 15-latków uzyskali Bułgarzy, nie zaliczyło testu 47,1% z czytania, 44,4% z matematyki i 46,5% z nauk ścisłych. Słabo wypadła również: Rumunia czytanie – 40,8%, matematyka – 46,5%, nauki ścisłe – 43,9% oraz Cypr czytanie – 43,7%, matematyka – 36,9%, nauki ścisłe – 39,0%.

Odsetek 15-latków osiągających słabe wyniki w czytaniu, matematyce lub naukach ścisłych w roku 2018 [%]

Udział osób dorosłych w kształceniu

We współczesnym, szybko zmieniającym się świecie, wiedza zdobyta w młodości w procesie edukacji jest niewystarczająca, aby dobrze funkcjonować tak w życiu społecznym jak i na rynku pracy. Wymogiem naszych czasów jest kształcenie i zdobywanie nowych umiejętności przez całe życie. Jedni to robią chętnie inni mnie albo wcale.

Kształcenie dorosłych ma kluczowe znaczenie dla utrzymania dobrego zdrowia, pozostawania aktywnym w społeczności i pełnego włączenia się we wszystkie aspekty społeczeństwa. Ponadto pomaga doskonalić i rozwijać umiejętności, dostosowywać się do zmian technologicznych, rozwijać karierę zawodową lub pomagać w powrocie na rynek pracy (podnoszenie umiejętności i przekwalifikowywanie).

Kształcenie dorosłych zostało zapisane w celach unijnych. Europejski Agenda na rzecz Umiejętności wyznaczyła cel zwiększenia odsetka dorosłych w wieku 25 do 64 lat uczestniczących w uczeniu się w ciągu ostatnich 12 miesięcy w danym roku do 47% w roku 2025 oraz dodatkowy cel wzrostu odsetka do 30% do 2025r. wobec osób z tej grupy wiekowej o niskich kwalifikacjach.

Uczestnictwo dorosłych w dokształcaniu jest monitorowane przez Eurostat, który podaje odsetek osób w wieku od 25 do 64 lat, które potwierdziły, że odbyły formalną lub nieformalną edukację i szkolenie w ciągu czterech tygodni poprzedzających badanie.

Kształcenie dorosłych obejmuje działania edukacyjne, zarówno ogólne jak i zawodowe, formalne i nieformalne. Zazwyczaj odnosi się do działań edukacyjnych osób dorosłych po zakończeniu edukacji początkowej.

Powyższy wskaźnik opiera się na ankiecie, w której respondenci pytani są, czy uczestniczyli w kursach, szkoleniach itp. w ciągu czterech tygodni poprzedzających badanie, cel strategiczny zdefiniowany w ramach UE odnosi się do odsetka dorosłych uczestniczących w uczeniu się w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Dane bazowe dla definicji celu zostały dotychczas opracowane przez Eurostat dla roku 2016.

W 2016 roku udział osób dorosłych w kształceniu w ciągu 12 miesięcy wyniósł dla Unii Europejskiej 43,7% czyli o 3,3 punkty procentowe poniżej celu UE, który wynosi 47 % na 2025 rok.

Na poziomie 27 krajów członkowskich UE w dokształcaniu w podobnym stopniu uczestniczyły zarówno kobiety jak i mężczyźni, odpowiednio 43,8% i 43,6%.

Większe zróżnicowanie występowało przy uwzględnieniu stopnia urbanizacji. Osoby dorosłe mieszkające w miastach częściej uczestniczyły w dokształcaniu (47,3%) niż te mieszkające w miasteczkach i na przedmieściach (43,8%), a najrzadziej osoby mieszkające na obszarach wiejskich (38,2%).

Wskaźniki uczestnictwa w kształceniu dorosłych był szczególnie niskie w przypadku osób dorosłych o niskim wykształceniu i wynosiły 22,9 %. Osoby z wykształceniem średnim częściej uczestniczyły w doszkalaniu, deklarowało to 40,3% z nich. Najczęściej w różnych formach kształcenia brały udział osoby dorosłe z wykształceniem wyższym, było to 64,5%.

Polska w porównaniu do średniej unijnej nie ma się czym pochwalić. W roku 2016 ogółem w dokształcaniu uczestniczyło 25,5% dorosłych Polaków w wieku od 25 do 64 lat. W tym 25,2% mężczyzn i 25,7% kobiet zadeklarowało udział w jakichkolwiek formach doszkalania.

Udział w szkoleniach, kursach i innych formach uczenia potwierdziło 34,8% osób dorosłych mieszkających w miastach, 24,5% osób mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach oraz 17,9% osób mieszkających na wsi.

Największe zróżnicowanie, tak jak i w UE, wiązało się z poziomem wykształcenia. Osoby o najniższych kwalifikacjach najrzadziej brały udział w dodatkowym doszkalaniu, tylko 5,4% z nich, 16,9% osób z wykształceniem średnim i 48,1% z wykształceniem wyższym.

Te wskaźniki stawiają nas w ogonie Europy. Jesteśmy w gronie pięciu państw z najmniejszą aktywnością osób dorosłych w zakresie kształcenia osób dorosłych. Nalezą do nich Rumunia, Bułgaria, Grecja, Litwa i Polska i to we wszystkich kategoriach.

Najwięcej osób dorosłych uczestniczyło w doszkalaniu w Szwajcarii (69,1% ogółem), Holandii (64,1%), Szwecji (63,8%) i Norwegii (60,0%).

Uczestnictwo dorosłych w kształceniu w Polsce i UE w 2016 roku wg kategorii [% populacji w wieku od 25 do 64 lat]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu