Bezpieczeństwo obywateli i poczucie zagrożenia w UE

Pokój i bezpieczeństwo osobiste to kluczowe aspekty życia człowieka. Oprócz fizycznego realnego zagrożenia, ważne jest poczucie zagrożenia wynikające z niepewności, która rodzi strach i obawy o własne bezpieczeństwo. Przestępczość jest jedną z najbardziej oczywistych przyczyn niepewności.

Cel 16. zrównoważonego rozwoju wzywa do stworzenia pokojowych i integracyjnych społeczeństw opartych na poszanowaniu praw człowieka, ochronie najsłabszych, praworządności i dobrych rządach na wszystkich poziomach. Promuje przejrzyste, skuteczne i odpowiedzialne instytucje, które wdrażają niedyskryminacyjne prawa i polityki, zwalczają korupcję, przekupstwo i przestępczość zorganizowaną oraz zapobiegają przemocy, terroryzmowi i przestępczości.

Badanie bezpieczeństwa obywateli koncentruje się na dwóch aspektach: istniejącym fizycznym zagrożeniu wynikającym ze skali przestępstw w danym regionie zamieszkania oraz subiektywnej ocenie mieszkańców, ich poczucia zagrożenia.

Dostępne szeregi czasowe dotyczące zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych miar bezpieczeństwa osobistego pokazują korzystną tendencję w UE w ciągu ostatniej dekady.

W ciągu ostatnich kilku lat życie w Unii Europejskiej stało się bezpieczniejsze, ponieważ liczba zgonów w wyniku zabójstw lub napadów oraz postrzegane występowanie przestępstw, przemocy i wandalizmu w monitorowanych regionach UE znacznie spadło.

Śmiertelności z powodu zabójstw w Europie

Publikowany przez Eurostat wskaźnik mierzy śmiertelność spowodowaną zabójstwami i obrażeniami zadanymi przez inną osobę z zamiarem zranienia lub zabicia w jakikolwiek sposób, w tym w wyniku „opóźnionych skutków” napaści. Nie obejmuje zgonów spowodowanych interwencjami prawnymi lub wojną.

Dane są przedstawiane jako standaryzowane współczynniki zgonów, co oznacza, że ​​są dostosowane do standardowego rozkładu wiekowego w celu pomiaru współczynników zgonów niezależnie od różnych struktur wiekowych populacji poszczególnych krajów. To pozwala na porównania między państwami.

Ostatnie dostępne dane na temat przestępstw w krajach Unii Europejskiej pochodzą z roku 2019. Z danych tych wynika, że mężczyźni częściej niż kobiety tracili życie w wyniku zabójstw, natomiast kobiety częściej były ofiarami przemocy w swoich domach oraz napaści na tle seksualnym.

W Europie częściej niż ogólnie na świecie sprawcami zabójstw są bliskie osoby. Potwierdza to raport Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC). Prawie jedna czwarta (24%) zabójstw w Europie w roku 2017 (w porównaniu z 18% na całym świecie) miała miejsce z rąk partnera intymnego lub była związana z rodziną. Ofiarą tego rodzaju przestępstw częściej padają kobiety (według danych statystycznych 64% ofiar zabójstw dokonanych przez osoby bliskie na świecie stanowiły kobiety).

W Europie kobiety były ok. dwa razy częściej niż mężczyźni ofiarami umyślnego zabójstwa dokonanego przez rodzinę i krewnych lub bliskiego partnera. W 2019 roku ofiar takich zabójstw w przypadku kobiet było 0,4 na 100 tys., a w przypadku mężczyzn - 0,2 na 100 tys.

W roku 2019 najwyższy wskaźnik zgonów na skutek zabójstw wykazała Łotwa, było to 3,32 zgony na 100 tys. osób, w tym 6,0 zgonów w przypadku mężczyzn i 1,1 zgonów w przypadku kobiet na 100 tys. osób. Na drugim miejscu, w tej niechlubnej statystyce, znalazła się Litwa ze wskaźnikiem zgonów ogółem 2,2, w tym 3,4 w przypadku mężczyzn i 1,0 w przypadku kobiet na 100 tys. mieszkańców. Na trzecim miejscu Estonia, gdzie w wyniku zabójstw straciło życie 1,95 osób na 100 tys. w tym 3,2 w przypadku mężczyzn i 0,7 w przypadku kobiet. Te trzy państwa, na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, dokonały największej poprawy bezpieczeństwa swoich obywateli, a wskaźniki zgonów na skutek zabójstw spadły najbardziej. Mimo, że nadal wyróżniają się negatywnie na tle innych krajów Europejskich. W roku 2000 w wyniku zabójstw zginęło 14,9 osób na 100 tys. mieszkańców w Estonii, 13,0 na Łotwie i 10,7 na Litwie.

Pozytywnie pod względem liczby zgonów na skutek zabójstw wyróżniają się Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Szwajcaria i Niemcy, gdzie liczba zgonów na 100 tys. mieszkańców kształtowała się od 0,14 w Wielkiej Brytanii do 0,4 w Niemczech. Kraje te wykazywały również 20 lat temu najniższe wskaźniki w tym zakresie.

W Polsce w roku 2019 w wyniku zabójstw straciło życie 0,66 osób na 100 tys. mieszkańców, w tym w przypadku mężczyzn było to 1,0 na 100 tys. osób, a w przypadku kobiet 0,3. Wskaźnik zgonów kobiet na skutek zabójstw w Polsce jest stosunkowo niski na tle innych krajów. Taki sam wykazały Włochy, Niemcy, Francja, Słowenia. Niższy wskaźnik zaraportowały tylko: Słowacja, Wielka Brytania i Irlandia.

Standaryzowany współczynnik zgonów z powodu zabójstwa wg płci w Europie w roku 2019 [liczba na 100 tys. osób]

Szczegółową mapę, prezentującą średnią liczbę zgonów z ostatnich trzech lat z podziałem na regiony publikuje Eurostat. Mapa obejmuje nie tylko kraje Unii Europejskiej, ale również kraje kandydujące. Jak widać najwięcej przypadków takich zgonów występuje w Europie południowej i wschodniej. Ogólny wskaźnik dla Polski jest blisko poziomu średniej unijnej. Niestety są w naszym kraju regiony negatywnie wyróżniające się w tej klasyfikacji.

Standaryzowany współczynnik zgonów z powodu zabójstwa (średnia z trzech lat), według regionu [liczba na 100 tys. osób]

Poczucie zagrożenia wywołane przestępczością w najbliższym otoczeniu

Czy Europejczycy czują się bezpieczni w swoim rejonie zamieszkania?

Eurostat publikuje wskaźnik wskazujący odsetek ludności, która zadeklarowała, że na swoim terenie zamieszkania boryka się z problemem przestępczości, przemocy lub wandalizmu. Jest to subiektywna ocena, w której respondent uważa, że przestępczość, przemoc lub wandalizm w okolicy są problemem, chociaż postrzeganie to niekoniecznie wynika z osobistych doświadczeń.

Spadkowi liczby zabójstw w Unii Europejskiej towarzyszył wzrost poczucia bezpieczeństwa, a co za tym idzie spadek liczby osób zgłaszających występowanie przestępczości, przemocy i wandalizmu w rejonie swojego zamieszkania.

W 2020 roku 10,7% populacji UE zadeklarowało, że czuje zagrożenie w swoim rejonie zamieszkania. Wskaźnik ten spadł w stosunku do roku 2010 o 2,4 punktu procentowego.

Jak pokazują dane, poczucie zagrożenia na skutek przestępczości, przemocy lub wandalizmu w rejonie zamieszkania w UE jest różne w podgrupach społeczno-demograficznych oraz zależy od stopnia urbanizacji.

Poczucie zagrożenia zadeklarowało 13,3% ludności UE żyjącej w gospodarstwach domowych o ekwiwalentnym dochodzie do dyspozycji poniżej progu ubóstwa (ustalonego na poziomie 60% krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu) oraz 10,2% populacji żyjącej w gospodarstwach domowych powyżej progu ubóstwa.

Poczucie zagrożenia w roku 2020 na skutek występowania przestępczości, przemocy czy wandalizmu zgłosiło 16,3% osób mieszkających w miastach, 8,4% osób mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach dużych miast oraz 5,8% osób mieszkających na wsi.

W przypadku Polski dane za rok 2020 nie zostały jeszcze opublikowane, dlatego posługujemy się danymi z roku 2019. Zagrożenie w miejscu zamieszkania w wyniku przestępstw, przemocy lub wandalizmu zgłosiło 4,4% Polaków w roku 2019. W przeciwieństwie do średniej unijnej, bardziej zagrożone czuły się osoby o wyższych dochodach (4,4%) niż osoby o dochodach poniżej progu ubóstwa (4,2%), choć różnica nie jest znacząca.

Wśród Polaków mieszkających w miastach 8,8% z nich zgłosiło, że czuje się zagrożone. Zagrożenie odczuwa 3,2% mieszkających w miasteczkach i na przedmieściach oraz 1,6% mieszkających na obszarach wiejskich.

Wielka Brytania od wielu już lat raportowała wysoki wskaźnik zagrożenia przestępczością, najwyższy był w roku 2005, kiedy 30% społeczeństwa zadeklarowało poczucie zagrożenia, a najniższy w roku 2014 na poziomie 16,5%. Dane te pokazują, że Brytyjczycy czują się najbardziej zagrożeni przestępczością w rejonie zamieszkania spośród wszystkich analizowanych krajów. Dane odnoszące się do Wielkiej Brytanii, zamieszczone na wykresie poniżej, dotyczą roku 2018. Bardziej aktualne dane nie są dostępne.

Nie czują się bezpiecznie Bułgarzy, w 2020 roku 19,1% zgłosiło, że czuje się zagrożone przestępczością, przemocą lub wandalizmem, Wysoki wskaźnik zgłosili Grecy 18,1%, Francuzi 17,6%, Holendrzy 15,7%, Hiszpanie 14,1%.

Najmniejszy odsetek osób zgłaszających poczucie zagrożenia wykazała Chorwacja – 2,4%, Litwa – 3,3%, Norwegia – 4,1% i Słowacja – 4,3%.

Dane krajowe pokazują, że postrzegane narażenie na przestępczość, przemoc lub wandalizm w 2020 r. było ośmiokrotnie wyższe w najbardziej dotkniętym kraju (19,1% populacji Bułgarii) niż w najmniej dotkniętym kraju (2,4% w Chorwacji). Jednak różnice między krajami w tym subiektywnym wskaźniku należy traktować z ostrożnością.

Poczucie zagrożenia na skutek przestępstw, przemocy lub wandalizmu w porównaniu z liczbą zabójstw na 100 tys. mieszkańców w Europie w roku 2019 [% ludności]

Badania sugerują, że faktyczne wskaźniki przestępczości z rejestrów policyjnych i subiektywne narażenie na przestępczość mogą się różnić, ponieważ grupy ludności o niskim wskaźniku wiktymizacji mogą szczególnie obawiać się przestępczości (tzw. „paradoks strachu przed wiktymizacją”). Tak jest na przykład we Francji, która ma jeden z najniższych wskaźników śmiertelności z powodu zabójstw w całej UE, ale jeden z najwyższych odsetków osób, które deklarują, że czują się dotknięte przestępczością, przemocą lub wandalizmem w miejscu zamieszkania.

W przeciwieństwie do tego, śmiertelność spowodowana zabójstwami była najwyższa w krajach bałtyckich, które w rejonie zamieszkania zgłaszają stosunkowo niski, w porównaniu z innymi krajami, stopień zagrożenia przestępstwami, przemocą lub wandalizmem.

Należy jednak zaznaczyć, że to porównanie nie daje pełnego obrazu, ponieważ uwzględnia jedynie najgorsze przestępstwa, a nie uwzględnia innych formy przestępczości niż zabójstwo, które niewątpliwie również przyczyniają się do odczuwanego braku poczucia bezpieczeństwa.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu