Ręczne prace transportowe – zasady bhp i normy obciążenia
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków przez pracowników. Prawo określa dopuszczalne maksymalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów, dopuszczalne wartości sił niezbędnej do ich przemieszczania oraz dopuszczalne wartości wydatku energetycznego na wykonanie pracy związanej z wysiłkiem fizycznym, w tym z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów, przez pracowników.
Przepisy bhp regulujące dopuszczalne normy dźwigania dla pracowników
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków przez pracowników zostały uregulowane Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym.
Przepisy rozporządzenia stosuje się do wszystkich pracowników zatrudnionych we wszystkich branżach , w tym oczywiście również w budownictwie.
Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do pracowników młodocianych oraz kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Normy dźwigania i przenoszenia ładunków przez te grupy pracowników zostały określone w przepisach w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac oraz w przepisach w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
Przepisy BHP określają dopuszczalne masy przenoszonych przedmiotów w zależności od płci, a także czy przenoszone są one ręcznie (tzw. ręczne prace transportowe) czy z użyciem sprzętu pomocniczego, czy praca wykonywana jest stale czy też jest to prac dorywcza.
Dlatego na początek kilka definicji zawartych w rozporządzeniu.
Ręczne prace transportowe – definicja
Ręczne prace transportowe to każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania przedmiotów, ładunków lub materiałów przez jednego lub więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich poprzez: unoszenie, podnoszenie, układanie, pchanie, ciągnięcie, przenoszenie, przesuwanie, przetaczanie lub przewożenie;
Praca dorywcza podczas wykonywania ręcznych pracach transportowych – definicja
Praca dorywcza to ręczne przemieszczanie przedmiotów, ładunków lub materiałów nie częściej niż 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie przekracza 4 godzin na dobę;
Sprzęt pomocniczy przy przenoszeniu przedmiotów – definicja
Sprzęt pomocniczy to środki mające na celu ograniczenie zagrożeń i uciążliwości związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów, ładunków lub materiałów oraz ułatwienie wykonywania tych czynności; do środków tych zalicza się w szczególności: pasy, liny, łańcuchy, zawiesia, dźwignie, chwytaki, rolki, kleszcze, uchwyty, nosze, kosze, legary, ręczne wciągniki i wciągarki, krążki i wielokrążki linowe, przestawne pochylnie, taczki i wózki.
Normy dźwigania w transporcie ręcznym
Normy dźwigania i przenoszenia ładunków uzależnione są od kilku czynników:
- płci (inne normy dźwigania przewidują przepisy dla kobiet niż dla mężczyzn),
- przenoszenie ładunków odbywa w ramach pracy stałej lub dorywczej,
- liczby osób dźwigających (norma określa masę na jednego pracownika),
- jakości i pochylenia powierzchni, po której odbywa się przenoszenie ciężarów (pod górę, na płasko, podnoszenie powyżej obręczy barkowej),
- wykorzystywania do transportu dodatkowych urządzeń, np. wózków, taczek itp,
|
kobiety |
mężczyźni |
||
praca |
stała |
dorywcza |
stała |
dorywcza |
PRZEDMIOTY RĘCZNIE PODNOSZONE i PRZENOSZONE PRZEZ JEDNEGO PRACOWNIKA |
||||
|
max. masa na jednego pracownika |
|||
Osoby młodociane |
8 |
14 |
12 |
20 |
Osoby dorosłe |
12 |
20 |
30 |
50 |
Kobieta w ciąży |
3 |
5 |
|
|
Przedmioty podnoszone na wysokość powyżej obręczy barkowej |
||||
|
8 |
14 |
21 |
35 |
Przedmioty przenoszone na odległość przekraczającą 25 metrów |
||||
|
12 |
30 |
||
Przedmioty przenoszone pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia nie przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone |
||||
|
12 |
30 |
||
Przedmioty przenoszone pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone |
||||
|
8 |
12 |
20 |
30 |
Ręczne przetaczanie i wtaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych (w szczególności beczek, rur o dużych średnicach) pod warunkiem zachowania max. wartości siły* |
||||
Ręcznie przetaczane przedmioty, po terenie poziomym o twardej i gładkiej nawierzchni |
80 |
200 |
||
Ręcznie wtaczanych przedmiotów na pochylnie |
20 |
50 |
||
Przenoszenie materiałów ciekłych – gorących, żrących albo o właściwościach szkodliwych dla zdrowia |
10 |
25 |
||
ZESPOŁOWE RĘCZNE PRZEMIESZCZANIE PRZEDMIOTÓW |
||||
|
max. masa na jednego pracownika |
|||
Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m oraz masa przekracza 30 kg dla mężczyzn i 20 kg dla kobiet |
10 |
17 |
25 |
42 |
PRZEMIESZCZANIE ŁADUNKÓW NA WÓZKU |
||||
|
max. masa ładunku na wózku |
|||
|
wózki 2-kołowe |
wózki 3- kołowe i więcej |
wózki 2-kołowe |
wózki 3- kołowe i więcej |
Po terenie o nachyleniu nieprzekraczającym 5% |
140 |
180 |
350 |
450 |
Po terenie o nachyleniu większym niż 5% |
100 |
140 |
250 |
350 |
|
Wózek jednokołowy (taczka) |
|||
Po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni o nachyleniu do 5% |
40 |
100 |
||
Po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni o nachyleniu powyżej 5% |
30 |
75 |
Dla zachowania czytelności tabela zawiera pewne uproszczenia, poniżej szczegółowo opisane dopuszczalne przepisami normy dźwigania dla mężczyzn i kobiet.
Obowiązki pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do dźwigania przedmiotów
Przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany:
- przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych;
- zapewnić pracownikom informacje dotyczące przemieszczanego przedmiotu, w szczególności: jego masy i położenia jego środka ciężkości, zwłaszcza w przypadku, gdy masa jest nierównomiernie rozłożona;
- informować pracowników o wszystkich aspektach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiach ergonomii, w tym o wynikach oceny ryzyka zawodowego oraz o środkach bezpieczeństwa zapobiegających urazom, a zwłaszcza urazom kręgosłupa.
Przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów – tam gdzie jest to możliwe – należy zapewnić sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do ich wielkości, masy i rodzaju, zapewniający bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy.
Wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy związanej z wysiłkiem fizycznym, w tym z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów, w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla kobiet 5000 kJ, a przy pracy dorywczej 20 kJ/min.
Wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy fizycznej związanej z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla mężczyzn 8400 kJ, a przy pracy dorywczej 30 kJ/min.
Organizując ręczne prace transportowe, należy brać pod uwagę konieczność unikania ręcznego przemieszczania przedmiotów, gdy:
- przedmiot jest zbyt ciężki, za duży, nieporęczny lub trudny do utrzymania według oceny osoby kierującej pracownikami;
- przedmiot jest niestabilny lub jego zawartość może się przemieszczać;
- przedmiot jest usytuowany tak, że wymaga trzymania lub operowania w odległości od tułowia pracownika, albo ma tendencję do wyginania się lub obwijania wokół tułowia pracownika;
- kształt lub struktura przedmiotu może powodować urazy u pracownika, zwłaszcza w przypadku kolizji;
- przemieszczanie przedmiotu może być wykonywane tylko poprzez skręt tułowia;
- wykonanie pracy wymaga pochylenia tułowia pracownika o kąt większy od 45○ lub wykonywania czynności przemieszczania w pozycji niestabilnej;
- mogą wystąpić nagłe ruchy przedmiotu;
- stanowisko pracy lub jego otoczenie uniemożliwia przemieszczanie przedmiotu na wysokości zapewniającej bezpieczeństwo lub przy prawidłowej pozycji ciała pracownika;
- powierzchnia jest nierówna, stwarzająca zagrożenie przy poruszaniu się lub jest śliska w zetknięciu ze spodem obuwia pracownika;
- podłoga i powierzchnia robocza mają rożne poziomy, co wymusza przemieszczanie przedmiotów na rożnych wysokościach;
- podłoga lub powierzchnia oparcia stop jest niestabilna;
- przedmiot ogranicza pole widzenia pracownika;
- temperatura, wilgotność i wentylacja są niedostosowane do wykonywanej pracy.
Dopuszczalne normy dźwigania dla kobiet i mężczyzn - ręczne przemieszczanie przedmiotów przez jednego pracownika
- Masa przedmiotów podnoszonych i przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać:
- dla kobiet – 12 kg przy pracy stałej oraz 20 kg przy pracy dorywczej;
- dla mężczyzn – 30 kg przy pracy stałej oraz 50 kg przy pracy dorywczej.
- Masa przedmiotów podnoszonych przez jednego pracownika na wysokość powyżej obręczy barkowej nie może przekraczać:
- dla kobiet – 8 kg przy pracy stałej oraz 14 kg przy pracy dorywczej;
- dla mężczyzn – 21 kg przy pracy stałej oraz 35 kg przy pracy dorywczej.
- Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika na odległość przekraczającą 25 metrów, masa przenoszonych przedmiotów nie może przekraczać:
- dla kobiet – 12 kg;
- dla mężczyzn – 30 kg.
- Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia nie przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone, to masa tych przedmiotów nie może przekraczać:
- dla kobiet – 12 kg;
- dla mężczyzn – 30 kg.
- Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone, to masa tych przedmiotów nie może przekraczać:
- dla kobiet – 8 kg przy pracy stałej oraz 12 kg przy pracy dorywczej;
- dla mężczyzn – 20 kg przy pracy stałej oraz 30 kg przy pracy dorywczej.
- Podczas oburęcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu, mierzona równolegle do podłoża, nie może przekraczać wartości:
- przy pchaniu – 300 N dla mężczyzn i 120 N dla kobiet;
- przy ciągnięciu – 250 N dla mężczyzn i 100 N dla kobiet.
- Wartości sił używanych przez pracownika do poruszania elementów urządzeń (w szczególności dźwigni, korb, kół, przycisków, pedałów) nie mogą przekraczać następujących wartości:
Tabela: Maksymalne wartości sił używanych przez pracownika do poruszania elementów urządzeń Sposób obsługi
Mężczyźni
Kobiety
praca stała
praca dorywcza
praca stała
praca dorywcza
Obsługa oburęczna
120 N
250 N
50 N
100 N
Obsługa jednoręczna
50 N
120 N
20 N
50 N
Obsługa nożna
300 N
500 N
120 N
200 N
- Dopuszczalne jest ręczne przetaczanie i wtaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych (w szczególności beczek, rur o dużych średnicach), pod warunkiem zachowania wartości sił określonych pkt. 6 powyżej, a ponadto przy spełnieniu następujących wymagań:
- masa ręcznie przetaczanych przedmiotów, po terenie poziomym o twardej i gładkiej nawierzchni, nie może przekraczać 200 kg na jednego mężczyznę i 80 kg na jedną kobietę;
- masa ręcznie wtaczanych przedmiotów na pochylnie nie może przekraczać 50 kg na jednego mężczyznę i 20 kg na jedną kobietę.
Dopuszczalne normy dźwigania - zespołowe ręczne przemieszczanie przedmiotów
- Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m oraz masa przekracza 30 kg dla mężczyzn i 20 kg dla kobiet, powinno odbywać się zespołowo, pod warunkiem aby na jednego pracownika przypadała masa nieprzekraczająca:
- przy pracy stałej – 25 kg dla mężczyzn i 10 kg dla kobiet;
- przy pracy dorywczej – 42 kg dla mężczyzn i 17 kg dla kobiet.
- Podczas zespołowego ręcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu, mierzona równolegle do podłoża, nie może przekraczać wartości:
- przy pchaniu – 250 N dla mężczyzn i 100 N dla kobiet;
- przy ciągnięciu – 210 N dla mężczyzn i 80 N dla kobiet.
- Niedopuszczalne jest zespołowe ręczne przemieszczanie przedmiotów na odległość przekraczającą 25 m lub o masie przekraczającej 500 kg dla mężczyzn i 200 kg dla kobiet.
- Przy zespołowym przenoszeniu przedmiotów należy zapewnić:
- dobór pracowników pod względem wzrostu i wieku oraz nadzór pracownika doświadczonego w zakresie stosowania odpowiednich sposobów ręcznego przemieszczania przedmiotów i organizacji pracy, wyznaczonego w tym celu przez pracodawcę;
- odstępy pomiędzy pracownikami co najmniej 0,75 m oraz stosowanie odpowiedniego sprzętu pomocniczego.
- Przenoszenie przedmiotów długich i o dużej masie powinno odbywać się przy zastosowaniu sprzętu pomocniczego, pozwalającego na transport takich przedmiotów z możliwie najmniejszym unoszeniem ich ponad poziom podłoża.
- W przypadku zespołowego przenoszenia na ramionach przedmiotów, o których mowa w pkt 5 powyżej, należy zapewnić, aby pracownicy:
- wkładali i opuszczali przenoszony przedmiot jednocześnie i na komendę;
- znajdowali się po jednej stronie przenoszonego przedmiotu;
- używali środków ochrony indywidualnej chroniących ramiona.
Przemieszczanie materiałów szkodliwych i niebezpiecznych
- Organizacja i metody prac związanych z ręcznym przemieszczaniem materiałów mogących stwarzać zagrożenia w związku z ich właściwościami (żrących, trujących, pylących) powinny eliminować lub ograniczać te zagrożenia.
- Wymagania dotyczące przemieszczania stopionego metalu, materiałów wybuchowych oraz butli z gazami sprężonymi określają odrębne przepisy.
- Niedopuszczalne jest przenoszenie przez jednego pracownika materiałów ciekłych – gorących, żrących albo o właściwościach szkodliwych dla zdrowia, których masa wraz z naczyniem i uchwytem przekracza 25 kg dla mężczyzn i 10 kg dla kobiet.
- Balony szklane z kwasami lub innymi cieczami żrącymi powinny być przewożone na specjalnych wózkach.
- W wyjątkowych przypadkach balony, o których mowa w pkt. 4 powyżej mogą być przenoszone przez dwóch pracowników w odpowiednio wytrzymałych koszach z uchwytami.
- Niedopuszczalne jest przenoszenie balonów, o których mowa w pkt. 4 powyżej na plecach lub przed sobą.
Przemieszczanie ładunków za pomocą poruszanych ręcznie wózków oraz taczek - normy dla kobiet i mężczyzn
- Dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na wózku po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać następujących wartości:
Warunki przemieszczania ładunków |
Mężczyźni |
Kobiety |
||
---|---|---|---|---|
wózki 2-kołowe |
wózki 3- i więcej kołowe |
wózki 2-kołowe |
wózki 3- i więcej kołowe |
|
Przemieszczanie po terenie o nachyleniu nieprzekraczającym 5% |
350 kg |
450 kg |
140 kg |
180 kg |
Przemieszczanie po terenie o nachyleniu większym niż 5% |
250 kg |
350 kg |
100 kg |
140 kg |
- W przypadku przemieszczania ładunku na wózkach po nawierzchni nierównej lub nieutwardzonej – dopuszczalna masa ładunku, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać 60% wartości określonych w pkt. 1 powyżej.
- Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na wózkach po terenie o nachyleniu większym niż 8% oraz na odległość większą niż 200 m.
- Wózki powinny zapewniać stabilność przy załadunku i rozładunku.
- Wózki przemieszczane na szynach oraz wózki kołowe przemieszczane na pochyleniach powinny posiadać sprawnie działające hamulce.
- Masa ładunku przemieszczanego na wózku szynowym, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać na jednego pracownika przy przemieszczaniu po terenie o nachyleniu:
- nieprzekraczającym 2% – 600 kg dla mężczyzn i 240 kg dla kobiet;
- większym niż 2% – 450 kg dla mężczyzn i 180 kg dla kobiet.
- Niedopuszczalne jest przemieszczanie ładunków na wózkach szynowych na pochyleniach torów większych niż 4% oraz na odległość przekraczającą 400 m.
- Odległość między pojedynczymi wózkami na pochyleniach torów powinna wynosić co najmniej 25 m, a pomiędzy zestawami złożonymi z kilku wózków – co najmniej 50 m.
- Hamulce wózków szynowych przemieszczanych w zestawie powinny być sprawne, tak aby gwarantowały szybkie zatrzymanie zestawu. Wszystkie wózki wchodzące w skład zestawu powinny być ze sobą połączone.
- Wózki-wywrotki powinny posiadać sprawnie funkcjonujące urządzenia zabezpieczające przed przypadkowym przechyleniem się koleby lub skrzyni oraz urządzenia do unieruchomienia wózków w czasie przechylania koleby lub skrzyni.
- Sposób ładowania oraz rozmieszczenia ładunków na wózkach i taczkach powinien zapewniać ich równowagę i stabilność podczas przemieszczania.
- Przedmioty przewożone na wózkach nie powinny wystawać poza obrys wózka i przysłaniać pola widzenia. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest przewożenie przedmiotów w warunkach niespełnienia tych wymagań, o ile praca odbywa się pod nadzorem zapewniającym bezpieczne jej wykonanie.
- Masa ładunku przemieszczanego na wózku jednokołowym (taczce), łącznie z masą taczki, nie może przekraczać przy przemieszczaniu:
- po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni o nachyleniu:
- nieprzekraczającym 5% – 100 kg dla mężczyzn i 40 kg dla kobiet,
- większym niż 5% – 75 kg dla mężczyzn i 30 kg dla kobiet;
- po terenie o nierównej lub nieutwardzonej nawierzchni – 60% wartości określonych w pkt.13.a powyżej.
- po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni o nachyleniu:
- Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na taczce po terenie o nachyleniu większym niż 8% oraz na odległość większą niż 200 m.
Przemieszczanie ładunków przy użyciu ręcznie napędzanych dźwignic
- Dźwignice powinny posiadać wyraźne oznakowanie określające ich dopuszczalny udźwig.
- Stosowane do przemieszczania ładunków krążki, wielokrążki i wciągniki powinny być przymocowane do posiadających odpowiednią wytrzymałość belek, haków, dźwigarów lub innych konstrukcji – w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracy.
- Stosowane wciągarki i przyciągarki powinny być przymocowane do podłoża w sposób zabezpieczający przed ich przemieszczaniem podczas pracy.
- Wciągarki i przyciągarki powinny posiadać sprawne hamulce oraz urządzenia uniemożliwiające ruch wsteczny wału lub bębna.
- Stosowane krążki i liny powinny być tak dobrane, aby niemożliwe było zakleszczenie lub zsunięcie się liny.
- Elementy układów cięgnowych stosowanych podczas przemieszczania ładunków powinny spełniać wymagania określone w Polskich Normach.
- Niedopuszczalne jest używanie lin i łańcuchów uszkodzonych lub o niedostatecznej wytrzymałości albo niewłaściwie zamocowanych.
- Długość liny lub łańcucha powinna być tak dobrana, aby przy rozwinięciu, niezbędnym do przemieszczenia ładunku, pozostały na bębnie co najmniej 2 zwoje.
- Sposób zamocowania ładunku na haku powinien zapobiegać jego upadkowi lub gwałtownej zmianie położenia.
- Podnoszenie lub opuszczanie ładunków w miejscu przebywania pracowników powinno być poprzedzone sygnałem ostrzegawczym. Przebywanie pracowników pod zawieszonym ładunkiem jest niedopuszczalne.
Aktualizacja artykułu opublikowanego w sierpniu 2018 r.