Ręczne prace transportowe – zasady bhp i normy obciążenia

Przepisy bhp regulujące dopuszczalne normy dźwigania dla pracowników

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków przez pracowników zostały uregulowane Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym.

Przepisy rozporządzenia stosuje się do wszystkich pracowników zatrudnionych we wszystkich branżach , w tym oczywiście również w budownictwie. 

Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do pracowników młodocianych oraz kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Normy dźwigania i przenoszenia ładunków przez te grupy pracowników zostały określone w przepisach w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac oraz w przepisach w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.

Przepisy BHP określają dopuszczalne masy przenoszonych przedmiotów w zależności od płci, a także czy przenoszone są one ręcznie (tzw. ręczne prace transportowe) czy z użyciem sprzętu pomocniczego, czy praca wykonywana jest stale czy też jest to prac dorywcza.

Dlatego na początek kilka definicji zawartych w rozporządzeniu.

Ręczne prace transportowe  – definicja

Ręczne prace transportowe to każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania przedmiotów, ładunków lub materiałów przez jednego lub więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich poprzez: unoszenie, podnoszenie, układanie, pchanie, ciągnięcie, przenoszenie, przesuwanie, przetaczanie lub przewożenie;
 

Praca dorywcza podczas wykonywania ręcznych pracach transportowych – definicja

Praca dorywcza to ręczne przemieszczanie przedmiotów, ładunków lub materiałów nie częściej niż 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie przekracza 4 godzin na dobę;
 

Sprzęt pomocniczy przy przenoszeniu przedmiotów – definicja

Sprzęt pomocniczy to środki mające na celu ograniczenie zagrożeń i uciążliwości związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów, ładunków lub materiałów oraz ułatwienie wykonywania tych czynności; do środków tych zalicza się w szczególności: pasy, liny, łańcuchy, zawiesia, dźwignie, chwytaki, rolki, kleszcze, uchwyty, nosze, kosze, legary, ręczne wciągniki i wciągarki, krążki i wielokrążki linowe, przestawne pochylnie, taczki i wózki.

Normy dźwigania w transporcie ręcznym

Normy dźwigania i przenoszenia ładunków uzależnione są od kilku czynników:

• płci (inne normy dźwigania przewidują przepisy dla kobiet niż dla mężczyzn),
• przenoszenie ładunków odbywa w ramach pracy stałej lub dorywczej,
• liczby osób dźwigających (norma określa masę na jednego pracownika),
• jakości i pochylenia powierzchni, po której odbywa się przenoszenie ciężarów (pod górę, na płasko, podnoszenie powyżej obręczy barkowej),
• wykorzystywania do transportu dodatkowych urządzeń, np. wózków, taczek itp,

Dla zachowania czytelności tabela zawiera pewne uproszczenia, poniżej szczegółowo opisane dopuszczalne przepisami normy dźwigania dla mężczyzn i kobiet.

Obowiązki pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do dźwigania przedmiotów

Przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany:

• przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych;
• zapewnić pracownikom informacje dotyczące przemieszczanego przedmiotu, w szczególności: jego masy i położenia jego środka ciężkości, zwłaszcza w przypadku, gdy masa jest nierównomiernie rozłożona;
• informować pracowników o wszystkich aspektach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiach ergonomii, w tym o wynikach oceny ryzyka zawodowego oraz o środkach bezpieczeństwa zapobiegających urazom, a zwłaszcza urazom kręgosłupa.

Przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów – tam gdzie jest to możliwe – należy zapewnić sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do ich wielkości, masy i rodzaju, zapewniający bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy.

Wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy związanej z wysiłkiem fizycznym, w tym z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów, w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla kobiet 5000 kJ, a przy pracy dorywczej 20 kJ/min.

Wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy fizycznej związanej z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla mężczyzn 8400 kJ, a przy pracy dorywczej 30 kJ/min.

Organizując ręczne prace transportowe, należy brać pod uwagę konieczność unikania ręcznego przemieszczania przedmiotów, gdy:

• przedmiot jest zbyt ciężki, za duży, nieporęczny lub trudny do utrzymania według oceny osoby kierującej pracownikami;
• przedmiot jest niestabilny lub jego zawartość może się przemieszczać;
• przedmiot jest usytuowany tak, że wymaga trzymania lub operowania w odległości od tułowia pracownika, albo ma tendencję do wyginania się lub obwijania wokół tułowia pracownika;
• kształt lub struktura przedmiotu może powodować urazy u pracownika, zwłaszcza w przypadku kolizji;
• przemieszczanie przedmiotu może być wykonywane tylko poprzez skręt tułowia;
• wykonanie pracy wymaga pochylenia tułowia pracownika o kąt większy od 45^○ lub wykonywania czynności przemieszczania w pozycji niestabilnej;
• mogą wystąpić nagłe ruchy przedmiotu;
• stanowisko pracy lub jego otoczenie uniemożliwia przemieszczanie przedmiotu na wysokości zapewniającej bezpieczeństwo lub przy prawidłowej pozycji ciała pracownika;
• powierzchnia jest nierówna, stwarzająca zagrożenie przy poruszaniu się lub jest śliska w zetknięciu ze spodem obuwia pracownika;
• podłoga i powierzchnia robocza mają rożne poziomy, co wymusza przemieszczanie przedmiotów na rożnych wysokościach;
• podłoga lub powierzchnia oparcia stop jest niestabilna;
• przedmiot ogranicza pole widzenia pracownika;
• temperatura, wilgotność i wentylacja są niedostosowane do wykonywanej pracy.

Dopuszczalne normy dźwigania dla kobiet i mężczyzn - ręczne przemieszczanie przedmiotów przez jednego pracownika

1. Masa przedmiotów podnoszonych i przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać:
    
   1. dla kobiet – 12 kg przy pracy stałej oraz 20 kg przy pracy dorywczej;
   2. dla mężczyzn – 30 kg przy pracy stałej oraz 50 kg przy pracy dorywczej.
       
2. Masa przedmiotów podnoszonych przez jednego pracownika na wysokość powyżej obręczy barkowej nie może przekraczać:
    
   1. dla kobiet – 8 kg przy pracy stałej oraz 14 kg przy pracy dorywczej;
   2. dla mężczyzn – 21 kg przy pracy stałej oraz 35 kg przy pracy dorywczej.
       
3. Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika na odległość przekraczającą 25 metrów, masa przenoszonych przedmiotów nie może przekraczać:
    
   1. dla kobiet – 12 kg;
   2. dla mężczyzn – 30 kg.
       
4. Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia nie przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone, to masa tych przedmiotów nie może przekraczać:
    
   1. dla kobiet – 12 kg;
   2. dla mężczyzn – 30 kg.
       
5. Jeżeli przedmioty są przenoszone przez jednego pracownika pod gorę po nierównej powierzchni, pochylniach lub schodach, których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30°, a wysokość przekracza 4 metry, niezależnie od odległości, na jaką przedmioty są przenoszone, to masa tych przedmiotów nie może przekraczać:
    
   1. dla kobiet – 8 kg przy pracy stałej oraz 12 kg przy pracy dorywczej;
   2. dla mężczyzn – 20 kg przy pracy stałej oraz 30 kg przy pracy dorywczej.
       
6. Podczas oburęcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu, mierzona równolegle do podłoża, nie może przekraczać wartości:
    
   1. przy pchaniu – 300 N dla mężczyzn i 120 N dla kobiet;
   2. przy ciągnięciu – 250 N dla mężczyzn i 100 N dla kobiet.
       
7. Wartości sił używanych przez pracownika do poruszania elementów urządzeń (w szczególności dźwigni, korb, kół, przycisków, pedałów) nie mogą przekraczać następujących wartości:
    

   Tabela: Maksymalne wartości sił używanych przez pracownika do poruszania elementów urządzeń

   Sposób obsługi	Mężczyźni		Kobiety
   	praca stała	praca dorywcza	praca stała	praca dorywcza
   Obsługa oburęczna	120 N	250 N	50 N	100 N
   Obsługa jednoręczna	50 N	120 N	20 N	50 N
   Obsługa nożna	300 N	500 N	120 N	200 N

8. Dopuszczalne jest ręczne przetaczanie i wtaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych (w szczególności beczek, rur o dużych średnicach), pod warunkiem zachowania wartości sił określonych pkt. 6 powyżej, a ponadto przy spełnieniu następujących wymagań:
    
   1. masa ręcznie przetaczanych przedmiotów, po terenie poziomym o twardej i gładkiej nawierzchni, nie może przekraczać 200 kg na jednego mężczyznę i 80 kg na jedną kobietę;
   2. masa ręcznie wtaczanych przedmiotów na pochylnie nie może przekraczać 50 kg na jednego mężczyznę i 20 kg na jedną kobietę.

Dopuszczalne normy dźwigania - zespołowe ręczne przemieszczanie przedmiotów

1. Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m oraz masa przekracza 30 kg dla mężczyzn i 20 kg dla kobiet, powinno odbywać się zespołowo, pod warunkiem aby na jednego pracownika przypadała masa nieprzekraczająca:
    
   1. przy pracy stałej – 25 kg dla mężczyzn i 10 kg dla kobiet;
   2. przy pracy dorywczej – 42 kg dla mężczyzn i 17 kg dla kobiet.
       
2. Podczas zespołowego ręcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu, mierzona równolegle do podłoża, nie może przekraczać wartości:
    
   1. przy pchaniu – 250 N dla mężczyzn i 100 N dla kobiet;
   2. przy ciągnięciu – 210 N dla mężczyzn i 80 N dla kobiet.
       
3. Niedopuszczalne jest zespołowe ręczne przemieszczanie przedmiotów na odległość przekraczającą 25 m lub o masie przekraczającej 500 kg dla mężczyzn i 200 kg dla kobiet.
    
4. Przy zespołowym przenoszeniu przedmiotów należy zapewnić:
   1. dobór pracowników pod względem wzrostu i wieku oraz nadzór pracownika doświadczonego w zakresie stosowania odpowiednich sposobów ręcznego przemieszczania przedmiotów i organizacji pracy, wyznaczonego w tym celu przez pracodawcę;
   2. odstępy pomiędzy pracownikami co najmniej 0,75 m oraz stosowanie odpowiedniego sprzętu pomocniczego.
       
5. Przenoszenie przedmiotów długich i o dużej masie powinno odbywać się przy zastosowaniu sprzętu pomocniczego, pozwalającego na transport takich przedmiotów z możliwie najmniejszym unoszeniem ich ponad poziom podłoża.
    
6. W przypadku zespołowego przenoszenia na ramionach przedmiotów, o których mowa w pkt 5 powyżej, należy zapewnić, aby pracownicy:
   1. wkładali i opuszczali przenoszony przedmiot jednocześnie i na komendę;
   2. znajdowali się po jednej stronie przenoszonego przedmiotu;
   3. używali środków ochrony indywidualnej chroniących ramiona.

Przemieszczanie materiałów szkodliwych i niebezpiecznych

1. Organizacja i metody prac związanych z ręcznym przemieszczaniem materiałów mogących stwarzać zagrożenia w związku z ich właściwościami (żrących, trujących, pylących) powinny eliminować lub ograniczać te zagrożenia.
    
2. Wymagania dotyczące przemieszczania stopionego metalu, materiałów wybuchowych oraz butli z gazami sprężonymi określają odrębne przepisy.
    
3. Niedopuszczalne jest przenoszenie przez jednego pracownika materiałów ciekłych – gorących, żrących albo o właściwościach szkodliwych dla zdrowia, których masa wraz z naczyniem i uchwytem przekracza 25 kg dla mężczyzn i 10 kg dla kobiet.
    
4. Balony szklane z kwasami lub innymi cieczami żrącymi powinny być przewożone na specjalnych wózkach.
    
5. W wyjątkowych przypadkach balony, o których mowa w pkt. 4 powyżej mogą być przenoszone przez dwóch pracowników w odpowiednio wytrzymałych koszach z uchwytami.
    
6. Niedopuszczalne jest przenoszenie balonów, o których mowa w pkt. 4 powyżej na plecach lub przed sobą.
    

Przemieszczanie ładunków za pomocą poruszanych ręcznie wózków oraz taczek - normy dla kobiet i mężczyzn

1. Dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na wózku po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać następujących wartości:

2. W przypadku przemieszczania ładunku na wózkach po nawierzchni nierównej lub nieutwardzonej – dopuszczalna masa ładunku, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać 60% wartości określonych w pkt. 1 powyżej.
    
3. Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na wózkach po terenie o nachyleniu większym niż 8% oraz na odległość większą niż 200 m.
    
4. Wózki powinny zapewniać stabilność przy załadunku i rozładunku.
    
5. Wózki przemieszczane na szynach oraz wózki kołowe przemieszczane na pochyleniach powinny posiadać sprawnie działające hamulce.
    
6. Masa ładunku przemieszczanego na wózku szynowym, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać na jednego pracownika przy przemieszczaniu po terenie o nachyleniu:
    
   1. nieprzekraczającym 2% – 600 kg dla mężczyzn i 240 kg dla kobiet;
   2. większym niż 2% – 450 kg dla mężczyzn i 180 kg dla kobiet.
       
7. Niedopuszczalne jest przemieszczanie ładunków na wózkach szynowych na pochyleniach torów większych niż 4% oraz na odległość przekraczającą 400 m.
    
8. Odległość między pojedynczymi wózkami na pochyleniach torów powinna wynosić co najmniej 25 m, a pomiędzy zestawami złożonymi z kilku wózków – co najmniej 50 m.
    
9. Hamulce wózków szynowych przemieszczanych w zestawie powinny być sprawne, tak aby gwarantowały szybkie zatrzymanie zestawu. Wszystkie wózki wchodzące w skład zestawu powinny być ze sobą połączone.
    
10. Wózki-wywrotki powinny posiadać sprawnie funkcjonujące urządzenia zabezpieczające przed przypadkowym przechyleniem się koleby lub skrzyni oraz urządzenia do unieruchomienia wózków w czasie przechylania koleby lub skrzyni.
     
11. Sposób ładowania oraz rozmieszczenia ładunków na wózkach i taczkach powinien zapewniać ich równowagę i stabilność podczas przemieszczania.
     
12. Przedmioty przewożone na wózkach nie powinny wystawać poza obrys wózka i przysłaniać pola widzenia. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest przewożenie przedmiotów w warunkach niespełnienia tych wymagań, o ile praca odbywa się pod nadzorem zapewniającym bezpieczne jej wykonanie.
     
13. Masa ładunku przemieszczanego na wózku jednokołowym (taczce), łącznie z masą taczki, nie może przekraczać przy przemieszczaniu:
    1. po terenie płaskim o twardej i gładkiej nawierzchni o nachyleniu:
       • nieprzekraczającym 5% – 100 kg dla mężczyzn i 40 kg dla kobiet,
       • większym niż 5% – 75 kg dla mężczyzn i 30 kg dla kobiet;
    2. po terenie o nierównej lub nieutwardzonej nawierzchni – 60% wartości określonych w pkt.13.a powyżej.
        
14. Niedopuszczalne jest ręczne przemieszczanie ładunków na taczce po terenie o nachyleniu większym niż 8% oraz na odległość większą niż 200 m.
     

Przemieszczanie ładunków przy użyciu ręcznie napędzanych dźwignic

1. Dźwignice powinny posiadać wyraźne oznakowanie określające ich dopuszczalny udźwig.
2. Stosowane do przemieszczania ładunków krążki, wielokrążki i wciągniki powinny być przymocowane do posiadających odpowiednią wytrzymałość belek, haków, dźwigarów lub innych konstrukcji – w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracy.
3. Stosowane wciągarki i przyciągarki powinny być przymocowane do podłoża w sposób zabezpieczający przed ich przemieszczaniem podczas pracy.
4. Wciągarki i przyciągarki powinny posiadać sprawne hamulce oraz urządzenia uniemożliwiające ruch wsteczny wału lub bębna.
5. Stosowane krążki i liny powinny być tak dobrane, aby niemożliwe było zakleszczenie lub zsunięcie się liny.
6. Elementy układów cięgnowych stosowanych podczas przemieszczania ładunków powinny spełniać wymagania określone w Polskich Normach.
7. Niedopuszczalne jest używanie lin i łańcuchów uszkodzonych lub o niedostatecznej wytrzymałości albo niewłaściwie zamocowanych.
8. Długość liny lub łańcucha powinna być tak dobrana, aby przy rozwinięciu, niezbędnym do przemieszczenia ładunku, pozostały na bębnie co najmniej 2 zwoje.
9. Sposób zamocowania ładunku na haku powinien zapobiegać jego upadkowi lub gwałtownej zmianie położenia.
10. Podnoszenie lub opuszczanie ładunków w miejscu przebywania pracowników powinno być poprzedzone sygnałem ostrzegawczym. Przebywanie pracowników pod zawieszonym ładunkiem jest niedopuszczalne.
     

Aktualizacja artykułu opublikowanego w sierpniu 2018 r.