Promieniotwórczość wyrobów budowlanych

W promieniowaniu jonizującym rozróżnia się: promieniowanie gamma (oddziaływujące na całe ciało) oraz alfa (oddziaływujące na układ oddechowy).

Źródłami promieniowania gamma w budynkach są naturalne pierwiastki promieniotwórcze zawarte w:

• materiałach budowlanych pochodzenia mineralnego,
• w podłożu gruntowym, na którym posadowiony jest budynek,
• promieniowaniu kosmicznym przenikającym przez przegrody zewnętrzne.

Ze względu na poziom promieniowania naturalnego tła jonizującego wewnątrz budynku, największe znaczenie mają następujące pierwiastki promieniotwórcze:

• potas K-40 (⁴⁰K),
• pierwiastki szeregu uranowo-radowego, w tym izotop radu Ra-226 (226Ra) i jego produkt rozpadu gaz radon Rn-222 (222Ra) - najniebezpieczniejszy dla człowieka,
• tor Th-228

Wśród  źródeł radonu w budynkach udział materiałów budowlanych jest stosunkowo niewielki i nie przekracza kilkunastu procent. Największy jest zazwyczaj udział podłoża na którym jest posadowiony budynek i może stanowić źródło nawet ¾  całości radonu w powietrzu w budynku.

Ustawy Prawo budowlane i Prawo atomowe wraz z rozporządzeniami wykonawczymi i zaleceniami Rady UE określają warunki jakie powinny spełniać budynki przeznaczone na pobyt ludzi i inwentarza żywego:

• budynek nie może być wykonany z wyrobów budowlanych w których przekroczone są graniczne zawartości mineralnych pierwiastków promieniotwórczych,
• średnie roczne stężenie radonu w powietrzu w pomieszczeniach nie powinno przekraczać 200 Bq/m³ w nowych budynkach i 400 Bq/m³ w budynkach istniejących.

Wymagania są określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie materiałów budowlanych, w przypadku których oznacza się stężenie promieniotwórcze izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232, wymagań dotyczących dokonywania tych oznaczeń oraz wartości wskaźnika stężenia promieniotwórczego, o której przekroczeniu informuje się właściwe organy.

Wskaźnik stężenia promieniotwórczego izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232 (wskaźnik I) wyznacza się według wzoru:

gdzie:

CK-40, CRa-226 i CTh-232 – oznaczają odpowiednio stężenia promieniotwórcze izotopów potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232, wyrażone w bekerelach na kilogram (Bq/kg).

Całkowita niepewność wyznaczenia wartości wskaźnika I, przy poziomie ufności 0,95, nie może przekraczać 20% jego wartości, jeżeli jest ona nie mniejsza niż 0,8.

Wartość wskaźnika I, większa niż 1 oznacza możliwość przekroczenia poziomu odniesienia dla narażenia zewnętrznego ludzi na promieniowanie gamma emitowane przez materiały budowlane wewnątrz pomieszczeń wynoszącego 1 mSv rocznie oraz konieczność poinformowania o przekroczeniu wartości tego wskaźnika organów nadzoru budowlanego.